Саяси жйе ымы, рылымы жне трлері
Саяси жйе дегеніміз оамдаы адамдарды саяси іс-рекеттерін анытайтын, баыттайтын жне баылайтын институттар мен йымдар, нормалар мен принциптер жиынтыы.
Саяси жйе тмендегідей рылымнан трады:
Институционалды, мнда мемлекет, саяси партиялар мен йымдар кіреді;
Нормативті рылым, бан задар, жазылан немесе жазылмаан нормалар мен принциптер жатады;
Мдени рылым, саясатты ішкі эмоционалды жатарын арасырады
Коммуникативті рылым оамдаы саяси билік атынастарын амтиды;
Функционалды рылыма р трлі саяси рлдер мен ызметтер жатады.
Саяси жйені жмыс жасап, дамуы оны «кірісі» мен «шыысына» байланысты. Кіріске жататындар: талап тілектер, мдде, мтаждытар, олдаулар немесе кеілпеушіліктер. Осы кіріске жауап ретінде саяси жйе жмыс жасайды. Ол шыыс деп аталады. Оан жататындар: задар, шешімдер, бйрытар, реформалар жне таы жа басалары. Саяси жйені баса оамны жйелерден айырмашылыы, онда кш крсету ы бар.
Батыс саясаттанушыларыны арасында саяси жйені келесі трлерге жіктейді: аылшын-америкалы, рылыты-еуропалы, индустрияланбаан немесе жартылай индустрияланан, тоталитарлы.
Саяси жйені аылшын-америкалы трі ондаы саяси мдениетті бірыайлылыымен, біртектілігімен сипатталады. Бл елдерде мемлекетті алдына ойан саяси масат-мратын жне оан жетуді жолдары мен діс-тсілдерін халыты брі олдайды. Ол мдениет еркіндік, тиімді есепорлы, пысыты, ыптылы, сяаси либерализмге негізделген.
рылыты-еуропалы саяси жйені сынатын ндылытары р трлі келеді. Онда ескі мдениетті жрнатары мен жаа мдениет астарласып жатады.
Индустрияланбаан немесе жартылай индустрияланан саяси жйеде батысты ндылытары, этникалы салт-дстрлер, діни дет-рыптар шоарланан. Мемлекет биліктері аны блінбеген.
Тоталитарлы жйеде саяси мдениетті тапты сипаты бар. Сырттай араанда ол біртектес сияты. Оны ндылытарын оамны барлы мшелері олдай бермейді. Біра ол мойындауды еріксіз жасайды. Билеуші партия саяси жйені барлы элементтеріні іс-рекетіне баылау жасайды.
Саяси жйені дамуы, саяси тратылы жне трасызды
Саяси тратылы дегеніміз – оамны саяси жйесіні оамды згерістерге уаытында жауап беріп, шиеленістерді дер кезінде шеше алу жадайын айтамыз.
Саяси тратылыты ш трі бар: абсолютті, статикалы, динамикалы.
Абсолютті тратылы тек теориялы трыдан зерттелген жадай. Статикалы тратылы дегеніміз мемлекетті тарапынан орнатылатын тратылыты айтамыз. Ал динамикалы тратылы дегеніміз халы тарапынан да, мемлекеттік билік тарапынан да сол тратылыты орнатуа деген мдде мен белсенділікті айтамыз.
Саяси тратылыты орнатуды екі жолы бар. Олар: дамыан демократия арылы орнату жне диктатура арылы. Екі жолды айсы жаымды, айсы жаымсыз екені азіргі тадаы е даулы мселелерді бірі болып табылады.
Саяси трасызды дегеніміз – оамны саяси жйесіні сырты жне ішкі саяси шешімдерге байланысты туекелділікке баруы. Саяси трасыздыты екі трі болады: экстрозады жне кіметтік. Экстрозады трасыздыа жататындар: терроризм, соыс т.б. Ал кіметтік трасыздыа жататындар: мемлекетті ішкі саясатына байланысты абылданан шешімдерге байланысты, мысалы: сайлау, реформа, за, болатын згерістер.
Кез келген саяси трасыздыты алдын ала байап білуге болдады. Оны негізгі белгілері:
оамны ндылытарын лестірудегі леуметтік тесіздік дегейі;
Этносаралы жне діни шиеленістер дегейі;
Конституциялы ыты бзылу дегейі;
Солшыл радикалды идеялар дегейі;
Саяси плюрализм дегейі.
7- т а ы р ы п МЕМЛЕКЕТ ОАМНЫ САЯСИ ЖЙЕСІНІ НЕГІЗГІ ИНСТИТУТЫ РЕТІНДЕ
Дрісті масатымемлекет ымыны саяси мнін ашу, оны белгілерін анытау, мемлекетті пайда болуы туралы теориялары мен оны кілдерін арастыру, мемлекетті нысаны, соан сейкес мемлекетті трлерін ажырату жне мысал келтіру, мемлекетті атаратын ызметі мен міндеттерін арастыру.
Сратарды тізімі:
Мемлекет ымы, пайда болуы, негізгі тжырымдамалары
Мемлекет трлері мен ызметі
Дріс кезіндегі негізгі тсініктер:мемлекет, туелсіздік, егемендік, мемлекетті нысандары, мемлекетті пайда болу теориялары, басару нысаны, мемлекетті рылымы, вето ыы, сенімсіздік вотумы, импичмент, Конституция, Парламент, Президент, республика, монархия, конфедерация
дебиеттер тізімі:
1.Жамбылов Д. Саясаттану. А., 2003
2.уанды Е. Саясаттану. А., 2001
3.Байдельдинов Л. А. Теориялы саясаттану. А., 2005
4.Мазмов М. Т. Саясаттану негіздері. Дріс курсы. скемен, 2002
5.Рахметов . Саясаттану. А., 2005
6.Абдильдина Х.С. Саясаттану. Оу ралы. Астана, 2007
7. Антропология мировой политической мысли, в 5-и томах