Демократия кезіндегі билік формалары жне оамды мірді ру жйесі

Демократия мемлекеттік рылыс формасы мен тртіп ретінде. Демократияны тарихи формалары: антикалы, классикалы жне азіргі.

Индивидуалистік, коллективистік жне плюралистік демократия. Демократияны жалпы принциптері мен институттары. Тура жне кілетті демократия. Демократияны кемшіліктері мен ндылытары. Демократия сабатары. азастандаы демократияландыруды негізгі кезедері жне ерекшеліктері. Демократияны азастанды моделін алыптастыруды проблемалары.

Саяси жйені бейімдеу мселелері. Саяси бейімделу ымы. Саяси бейімделу жне тоталитаризмнен демократияа ту. Дстрлі саяси мдениет жне оны жаалау проблемалары. Демократиялы саяси жйені алыптастыру саяси жйелерді жаалау процесіні мні ретінде. азастан оамын саяси жаалау проблемалары.

Демократия деген сз гректі "демос"— халы жне "кра-тос"— билік деген сздерінен трады, яни халы билігі деген маынаны білдіреді. азір бл сз бірнеше маынада олданылады: 1) мемлекетті грпаты (типі) мен жалпы саяси жйесі; 2) мшелеріні тендігі, басару органдарыны мерзімді сайлануы жне кпшілік дауыспен шешімдер абылдау принциптеріне негізделген кез келген йымны йымдастырылу трі; 3) оамды рылымны мраты (идеалы) жне соан сйкес кзарастар.

Демократияны кпшілік таныан бірыай анытамасы жо. р дуірдегі ойшылдар оны р трлі тсінген. Оны стіне р трлі елдерде оларды лтгы, тарихи жне т. б. ерекшеліктеріне байланысты демократия сан трлі ре алуы ммкін. Дегенмен, демократиялы мемлекерді кп трлілігіне арамастан, оларды орта белгілері болады. Ондай белгілерге тмендегілер жатады.

1. Халыть за жзінде мемлекетгік билікті бірден-бі баапауы саналуы. Ол мемлекетге йымдастырушы, конституциялы биліктін, халыа тн екендігіне кз жеткізеді. Ол жоары органдара ез кілдерін сайлайды жне жйелі трде ауыстырып отырады. Бірталай мемлекеттерде халыты бастамасымен| жне референдум арылы зандар жетілдіріледі жне абылданады. Сондытан АШ-ты тртінші президенті А. Линкол демократияа "халы шін халы сайлаан халы билігін жатызды.

Жоарыда крсетілген белгілермен катар демократиялы принципке жйелі турде мемлекетті негізгі органдарын сайлау жатады. Ен, алдымен жоары за органы сайланбалы болуа тиіс. Одан со тменгі зін-езі басаратын органдара дейін сайланбалы боланы дрыс. Сонымен атар шешім абылдаанда ерте заманнан демократияа азшылыты кпшілікке багынуы жататын., Кейінірек мндай баыну шектелді, азшылыты з пікірі болуы,, онымен санасу керектігі мойындалды.

азіргі демократиялы процесте мынадай демократиялы рсімдер де арастырылан". барлы сайлаушыларды те дауыс ыы, сайлауды еркіндігі, балама міткердін, болуы, тізім бойьшша сайламау, демократиян здіксіз оамды баылау аясында болуы, мемлекетті дау-дамай, шиеленістерді реттеудегі ыпалды тетіктерін табуы жне т. с. с.

Демократия болу шін саяси, экономикалы, ыты, мдени, идеологиялы кепілдіктер жйесі болуы шарт. Онын, маызды кепілдігіне р трлі демократиялы елдерде алыптасып жатан азаматты оам мен ыты мемлекеттер жатады. Сонымен, демократия деп халы билігі, тендік, ы, ділдік, еркіндік принциптеріне негізделген мемлекеттік рылысты айтамыз. Халыты билігі ретіндегі демократия кбіне утопиялы арман-асарды білдіреді. Кейбіреулер оан жаындайды, кейбіреулерге ккжиекте крініп трандай крінеді, біреулерге оан жету жолы оайыра, кейбіреулерге иына тседі.

19.Саяси партияларды пайда болуы, мні жне ызметері. Саяси партияларды пайда болуы, мні, белгілеріазіргі типтегі саяси партиялар мен партиялы жйелерді алыптасу кезеі XVI-XVII асырларда Еуропада болан буржуазиялы революциялар дуірімен тікелей байланысты. Тек XX асырды соы жылдарында олар саяси кресте шыдалан, басару жаынан мол тжірибесі бар р трлі леуметтік топтарды сыннан ткен наыз саяси партиясына айналды.

"Партия" деген сз латын тілінен шыан. блу, блшек деген маынаны білдіреді. Тыш, алашы саяси партиялар Ежелгі Грекияда пайда болан. Біра оларды мшелері аз, шамалы, дрыстап йымдаспаан. Сондытан мндай шаын топтарды айтарлытай маызы болмады.

азіргідей наыз саяси партиялар Еуропада XIX асырды екінші жартысында пайда бола бастаан. Жалпыа бірдей сайлау ыыны енгізілуі бара халыты саясата атысу ммкіндігін тудырады. Жмысшылар йымдасып, парламентте з мдделерін орайтын партиялар рыла бастады. Партия бірден кпшілік партияа айналан жо. Немісті крнекті саясаттанушысы Макс Вебер саяси партияларды дамуында мынандай кезедерді крсетті:

1. Аристократиялы йірмелер. 2. Саяси клубтар. 3. Кпшілік партиялар.

Мнда аристократиялы йірмелер жер иелеріні масатын ораса, саяси клубтар буржуазияны мддесін корады. Ал кпшілік партия немі кпшілікпен байланысты болады. Барынша з атарына кбірек адамдарды тартады. Бл кезедерді тек лыбританияны либералды(виги) жне консервативтік (тори) партиялары ана басынан ткізген. Баса партиялар р трлі даму жолдарынан ткен. Біразы бірден кпшілік партияа айналды.

Тыш кпшілік партия болып 1861 жылы лыбританияны либералды партиясы рылды. Одан кейін Германияда 1863 жылы жалпы Германияны жмысшы Одаы партиясы рылды. Мндай партиялар баса да елдерде рыла бастады.

Американы саясаттанушысы Ла Паломбараны айтуынша партиялар мынадай 4 белгімен сипатталады: 1. Партия белгілі бір идеологияны орайды; 2. Партия - адамдарды жергілікті йымнан бастап , халыаралы дрежеге дейін за біріктіретін йым. 3. Партияны масаты - билікті кола алып, жзеге асыру. 4. р партия зіне халыты дауыс беруінен. Мше болуына дейінгі колдауын амтамасыз еткісі келеді.

Партияларды мір сру зактыы дау-жанжалдардын тууы мен оларды шешу ажеттігінен туады. Жалпы саяси партияларды. мынандай сипатты белгілері болады:

1. Партия бадарламасынын болуы; 2. Саяси билік шін кресті болуы; 3.Партиялы тртіпті болуы; 4. Партияа мшелік ету; 5. Мшелік жарна тлеу; 6. Партияны жарысыны болуы:

7. Баспа органдарыны, болуы; 8. Партия басшылыыны кптеген кілеттігі; 9. Ксіптік негіздегі партия аппаратыны болуы. Осындай белгілері бар саяси партиялар тапты немесе

леуметтік топты йымдастырады, жмысына масаттылы-сипат береді, белгілі бір идеологияны орайды, баыт береді.

Саяси партияларды негізгі ызметтері.Полякты саясаттанушысы А. Боднарды ойынша, азіргі оамда саяси партиялар мынадай ызметтер атарады:1. Саяси идеология мен саяси ілімдерді жасау; 2. оамны ірі топтарыны масат-мдделерін анытау; 3. Оларды белсенділігін арттырып, жинатау; 4.Мемлекеттік билікті іске асыруа атынасу; 5. оамды пікірді алыптастыру; 6. Жалпы коамды. топты саяси трбиелеу; 7. Саяси жйелерді, онын принциптерін, элементтерін. крылымдарын калыптастыруа атысу; 8. Мемлекетте билік шін креске атынасу жне онын жмысыны бадарламасын жасау; 9. Мемлекеттін, ксіподактарыны, коамды йымдарыны аппараты шін кадрлар даярлау, сыну.

азіргі демократиялы оамдаы партияны маызды міндеті азаматты оам мен мемлекетті арасындаы байланысты баянды ету. Партиялар арылы р трлі леуметтік топтар здеріні саяси талаптарын млімдейді. Брыны леуметтік-экономикалы саясатты одан рі жргізу немесе оны згерту керектігі жнінде здеріні кзарастарын білдіреді.

Сонымен саяси партияларды негізгі ызметтері тмендегідей:

Теориялы:оам дамуыны, негізгі салалары бойынша же оны даму жолдарын талдап, теориялы жаынан баалау. р трлі леуметтік топтарды мдделерін анытап йлестіру. оамды жаартудын стратегиясы мен тсілін тжырымдап бараны имыл бірлігіне теориялык жаынан зірлеу.

Идеологиялы:Ебекші бара арасында з кзарасын, ізгі мраттарды тарату, оны іскерлікпен штастыру. з бадарламасы мен саясатын насихаттау. Азаматтарды тбегейлі мдделерін ескере отырып з баытын олдауа жмылдыру жне партия атарына тарту,

орыта келе, партия деп - мемлекеттік билікті кола алуа немесе билік жргізуге атынасуа баытталан, орта мдде, бір идеология негізінде ралан адамдарды ерікті одаын айталы.

20.Саяси партияларды жіктелуі. оамды-саяси йымдар мен озалыстар.Е йымдасан жне саяси баытталан оамды бірлестік- саяси партия.партияны азіргідей тсіну xix - 2-ші жартысында п.б.Партия термині латынны partis сзінен шыан,тым ірі ауымдастыты,процесті блігі дегенді білдіреді.Саяси партияны негізгі ерекшклікті белгілері болып табылатындар:-белгілі бір таппен,леуметтік жікпен,топпен н\е оларды жиынтыымен б\ты,яни леуметтік негізіні болуы.-сайлауда елден бкіл халыты олдау табуа мтылу.-саясм билікке жету масаты ж\е оны ішкі асырылуы шн имыл рекеті.Партиялы негізде саяси партияларды жіктеуге болатын кптеген лшемдер бар екендігін айта кеткен жн.Типологияны негізінде р трлі лшемдер алынуы ммкін. Олар:леуметтік негіз,идеологиялы кейіп,йымдастыру принциптері,ызмет дістері ж\е басалары.зіні тапты мніне арай партиялар буржуазиялы,са буржуазиялы, помещиктік,шаруалар,жмысшылар партиясы болып блінеді.мір сріп трнан тртіпке, масаттары мен міндеттеріні мазмнына атысты аланда революциялы партиялар, реформистік,консервативтік ж\е реакцияшыл партиялар болып блінеді.Мемлекеттік билік жйісіндегі орнына арай партиялар билеуші ж\е оппозициялы партиялар болып,ызмет жадайлары б\ша-ресми,жартылай ресми ж\е ресми емес партиялар болып блінеді.20 - басында .Р.-да саяси мірді р трлі баыттарын крсететін 12 саяси партия ресми трде тіркелді.1)Нр Отан 2)А жол 3)ККХП 4)Азат 5)Патриот 6)Руханият.

оамды йым-бл біршама траты ж\е тменнен жоары арай йымдасан ішкі рылымы бар,билікке ыпал етуші жеке дара ж\е ЖЫМДЫ МШЕЛІГІ алытасан,мдделеріні ортатыы негізінде рылан азаматтарды ерікті,мемлекеттік емес,партиялы емес бірлестігі.оамды йымдара ксіптік одатарды,ксіпкерлер одаын,кооперативтік йымдарды,жастар,йелдер йымдарын,шыармашылы одатарды,р трлі ерікті(ылыми,техникалы,мдени-аартушылы)оамдарды жатызуа болады.оамды озалыс деп белгілі бір оамды масаттарды кздейтін,біра айын йымды рылымы мен белгіленген мшелері жо,азаматтарды бірлескен ызметін айтады.оамды озалыстар типологиясы р трлі негіздер б\ша жргізіледі.Масаты мен ызмет аясына сйкес соыса арсы,экологиялы,жастар,йелдер озалыстары,нслдік ж\е лтты те ытылыты жатайтын озалыстар,діни озалыстар ж\е т.б.оамды озалыстар революциялы, контрреволюциялы, реформистік,консервативтік ж\е реакцияшыл болып блінеді

21.Саяси элита тсінігі мен негізгі ызметі.“Элита” термины французды elite деген сзінен шыан, срыпталан іріктелген , тадалан деген маынаны білдіреді.XVIII . бастап ол сзбен жоары сапалы товарларды атады.ХХ асырдан бастап саясаттану мен леуметтануда білімі, байлыы,беделі,билігі жоары адамдарды азантай леуметтік тобын білдіреді.
Тарихи жаынан аланда адамдарды ел билеуші тадаулылара жне оларды дегенін істейтін баыныштылара блу идеясы те ертеден бастау алады. Мысалы,Конфуций (б.з.б.551-479) адамдарды асыл азаматтара (билеуші элитаа) тменгі (арапайым) адамдара блді. Платон билеуші – философтара,скерлерге,егіншілер мен ксіпкерлерге ажыратты. Алайда элиталы теорияны кзарастар жйесі ретінде ХХ .басында италия алымдары Г.Моска,В.Паретто, неміс Р.Михельс жне т.б.алыптастырды.
Гаэтано Моска (1854-1941) элита теориясын “Саяси ылым негіздері” (1896) деген ебегінде негіздеді. Онда ол оам басарушылар мен басарушылара блінеді деді.Оан йыты болатын асиеттерге скери ерлікті,байлыты,діни дрежені(мртебені жатызады. Осы ш асиет,оны ойынша,адама басарушылар (элита) атарына кіруге есік ашады.
“Элита”терминін ылыми айналыма енгізген Вальфредо Парето (1848-1923). “Жалпыа” бірдей социология трактатында (1916) ол “элиталарды айналу” теориясын жасады.Ол бойынша элита билік басында алдыы атарлы идеяны сынуыны арасында келеді. Ол идея жзеге асанда оларды энергиясы азайып ізденісі баяулай бастайды. Оларды орнына жаа идеямен жаа элита билік басына келеді.Мндай алмасу оамда рашан болма. Яни, дейді олар бір элита екіншіні алмастырып,жаарып оамды ала жылжытып отырады.
Олара мыналар жатады:1) оама арнайы білімі,тжірбиесі абілеті бар ксіби басарушылар керек; 2) адамдарды психологиялы (туа біткен) жне леуметтік (оу трбие, барысында олы жеткен) тесіздіктері; 3) оамда басарушы ебек жоары бааланады жне ынталандырады; 4) бара халыты саяси енжарлыы,селостыы (кнделікті мірде ркім саясаттан шалай з жмысымен айналысады.).
Саяси элита стратегиялы масатты айындайды, мемлекетті ішкі жне сырты саясатын белгілейді,з жоспарларын жзеге асыруды тетіктерін табады, оам алдында ойылан масаттарды жзеге асуына баылау жасайды.
Сонымен саяси элита деп азына-байлыты, аржы аражатты блуге байланысты жне т.б. Саяси маызды шешімдер абылдауа атысты жоары мртебесі мен ыпалы бар йымдасан топты айтады.
азіргі саясаттану ылымында білімні элитология деген арнайы саласы бар.Ол элиталарды алыптасу жадайын,оны аамдаы рлін,леуметтік-саяси процестерге ыпал ету діс-тсілдерін жне т.б. зерттейді.

Саяси элитаны алыптасуы мен дамуы.Саясиэлиталарды алыптастыруды,жоары лауазымды ызметке іріктеп алуды 2 трі бар: антрепренерлы жне гильдия жйесі. Антрепренерлы трде басарушы ызметке міткерді ерекше асиеттері,кпшілік жрта най білу абілетібасты орын алады.Мнда кандидатты байлыына, ксібіне, біліміне, мамандыына, т.с.с. Онша мн берілмейді.Ол е алдымен зіні тапырлыын, жасампаздыын, белсенділігін крсете білу ажет.Мысалы,АШ -та актер болан Рональд Рейган да президенттікке сайланды.Элитаны алыптастыруды бл трі зіні ашытыымен,демократиялылыымен,міткерге ойылатын шектеулерді аздыымен сипатталады. Сондытан траты демократиялы елдерде бл т ке тараан.
22.Саяси жетекшілік.Саяси іс-рекетті жзеге асыруда саяси жетекшілерді, топ бастаушыларды (лидер),серкелерді орны ерекше.Оан халыты немесе белгілі бір леуметтік топты мддесін толы сезініп,орай білетін,бойына саяси айраткерге лайыты асиеттерді жия білген адам жатады. Ол ала ойан масата жету шін аланы ,айматы,мемлекетті клемінде адамдарды кш-жігерін біріктіріп,белсенді ыпал ете алады. Соы кезде бл атауды маынасы кеейе тсті.йткені саяси топ бастаушыа басарушы ызметті ресми трде атармайтын,біра саяси мірде беделді,аты шыан адамдарды да жатызып жр.Саяси жетекшілікті, топ бастарлыты (лидерлікті) табиатын,сыр-сипатын алымдар ерте заманнан а білгілері келген.Соларды ішінде ерекше кзге тсетін Н.Макиавеллиді “Патша” деген ебегіндегі тиімді басшылы.. Ол басшы мен баынушыны зара атынасына негізделген мынадай трт ережеден трады: 1) басшыны билігі оны жатаушыларды олдауына сйенеді; 2) баынушылар з басшысынан нені ктеді жне з кезегінде басшы олардан нені ктуі ммкін-- соны білулері керек; 3) топ бастаушыны андай жадай болмасын аман аларлы айрат-жігері,абілеті болуа тиіс; 4) басарушы з жатастарына даналы пен ділеттілікті лгісі болуы керек.Кейін келе топ бастаушылыты табиаты р трлі тсіндіреді.азір саяси топ бастаушылар деп оамды-саяси йыма ,озалыса,мемлекетке рдайым жне шешуші ыпал ететін тланы айтады.
Саяси топ бастаушылар,детте мынадай ызметтерді атарады:оамнытбегейлі ндылытары мен арман-асарлары негізінде р трлі топтарды басын біріктіріп,мдделерін йлестіру,топтастыру;халыты,топтарды ажеттіліктерін тейтін жне арыштап ала басуа ммкіндік тудыратын саяси баыт-бадарлама жасау;оам алдындаы масаттарды жзеге асыруды дістері мен тсілдерінайындау; халыты ынталандыру арылы ажетті згерістерді іске асыру; жртшылыпен р трлі йымдар,топтармен тыыз байланыс жасау негізінде зін-зі саяси йымдастыруды траты трлерін амтамасыз ету; ділдікті,задылыты,тртіпті кепілі болу.Саяси ксем андай кезде пайда болады? Халыты немесе лкен топты мірінде бір кездерде маызды жадайлар оиалар кездеседі.Сонда кш бастайтын ксемге ажеттілік пайда болады.Сонымен атар топ бастаушы зін- зі крсете білуі шін оама белгілі бір саяси жне азаматты еркіндіктерболуа тиіс.Оан пікір еркіндігі,кппартиялы,парламент пен партияларды ішінде жікшілдікке ммкіндік беру,таы басалар жатады. Мндай жадайда леуметтік мдделерді бейнелейтін адамдарды саяси айыны таласы,бсекесі толассыз жріп жатады.Ал тотолитарлы жне аворитарлы жадайда саяси ксемдер емес,диктатура,номенклатура мен бюрократия жееді. Олар билік басына демократиялы жолмен,жетекшілікке жету задылытары арылы емес,улы-смды, зорлы-зомбылы рекеттерді пайдаланып жетеді. Саяси топ бастаушы (ксем ) болуды 2жолы бар: 1) кпшілік халыты масат-мддесін кездейсо дп басып, ойынан шыу; 2) ол мдделерді масатты трде талмай зерттеу нтижесінде.
Саяси жетекшіге арама -арсы ым -саяси бастаушы, ксемсыма.Ол ым ХIХ асырда пайда болды. Оан популистік трыда іс-рекет етуші адамдар жатады. Оны негізгі ерекшеліктері:кпшілікті тап азіргі арапайым талаптарын желеу етіп птау; з басыны атын шыару шін адамдарды лкен тобыны сыншылды сезімге берілген (араздыа,астыа,орынышы,рейге,шпенділікке негізделген) жадайын пайдалану; кпшілікке жалпатап,жаымпаздану,тобыр тіліндегі сздерді,тіркестерді олдану; асыра сілтеп уде беру; халыты сауаты аз блігінде шаыну жне т.б. Биліктен айырылып алмау шін ол тобырды талабын анааттандыруа тырысады. Ол оамды пікірді алдына шыпай,ыында жреді.
23.Тла саясатты субьектісі мен обьектісі. Жеке адамны ыы мен бостандытары. Саясатты субьектісіне леуметтік топтар,таптар,лттар,мемлекеттер,саяси партиялар, озалыстар жатады. “Тла”,”субьект”,”обьект” деген терминдер нені білдіреді ?Тла деп оамды мірді натылы тарихи жадайлары алыптастыран,саналы іс- рекет ете алатын,з жріс-трысына жауап беретін,ебек етіп, арым атынас жасаушы,айналадаыны танып-білуші жеке адамды айтады.
Субьект (латынны негізінде жату деген сзінен) деп белсенді іс-рекет жасаушы,сан мен жігері бар жеке адам немесе леуметтік топты айтады.
Обьект (латынны арсы ою деген сзінен) деп субьектіні танымды жне баса іс-рекеті неге баытталса, соны айтады.
Баса сзбен айтанда,обьект-- зерттелген зат.Сонда саясаттануды обьектісіне саясат, саясат лемі жатады.^ Саясатты субьектісі дегенде з мдделеріне байланысты саяси мірге белсене араласып, басаларды санасына,іс-рекетіне, жадайына ыпал ететін, саяси атынастара белгілі згерістеренгізетін,саясатты жасайтын адам, йм нелеуметтік топты айтады.Саясат субьектісіні рамы іс-рекеттеріні трлері мен тсілдері,кздеген масат-мдделері жне т.б. оамны наты,тарихи жадайымен айындалады.
Кдімгі, арапайым, демократиялы жолмен дамыан елде саясат адам шін жне адам арылы жасалады..Себебі леуметтік топтар,оамды йымдар,озалыстар аншалыты маызды орын аланымен соларды брі адамдардан,оларды іс-рекетінен трады. Олай болса, саясатты бас субьектісі адам дейтініміз содан.
Адамдарды саяси жмыса итермелейтін негізгі себеп мтажды пен мдде. Мтаждыа мірде керек,біра олда жо зрулік жатады. Ол табии жне леуметтік болып екіге блінеді.Табии зрулікке тама ішу, киім кию, баспана жне т.с.с мтаждытар жатады. леуметтік мтажды оамда пайда болады. Оан ебек ету, баса адамдармен атынаста болу, оамды мірге араласу жне т.б.ажеттіктер жатады.Мтаждыты адам сезініп,оны теуге тырысса,ол –мддеге айналады.андай адам болмасын белгілі бір леуметтік топа, тапа, лта, мемлекетке жатады. Осыны зі де мір жадайы мен жріс- трысына, саясата араласуына сер етпей оймайды. Тапты , топты жне т.б. кілі ретінде жеке адам саясата жанама трде тартылады. Сонымен атар ол басалара арап еліктеп,белгілі амал, рекет жасайды, оны зінше длелдейді.Сйтіп, ол саясата тікелей атысады, саясатты субьектісіне айналды.Саяси ылымда негізгі орын алатын жне мні те зор мселелеріні бірі-- жеке адамны ыы мен бостандытары .Жеке адамны ыы деп кісіге белгілі игілік алуды амтамасыз ететін адамдар мен мемлекет арасындаы ережелерді зараатынастарын айтады. Жеке адамны бостандыына кісіге збілгенінше істеуге ммкіндік беретін,мемлекет пен адамдарды араатынасыны принциптері жатады.
азіргі саяси ылымда адам ыына байланысты р трлі кзарастар бар. Олара табии- тарихи, зады-позитивтік жне марксистік тсініктер жатады.
Табии -тарихи баытты жатаушыларды ойынша, адамны табии ытарыны пайда болуы мемлекетке не заа байланысты емес. Бл ытара адам дниеге келгеннен-а,жаратылысынан ие болып туады, олар адам а туанынан тн.Мемлекет бл ытарды сыйлап, амтамасыз етуі немесе оларды бзуы, басып-жаншуы ммкін, біра оларды бзуы, басып-жаншуы ммкін, біра оларды ешашан еш адамнан тартып ала алмайды.Олар адамны табии,жалпыа бірдеу жне згермейтін задары деп есептеледі.
Задылы-позитивтік баытты олдаушылар, керісінше,азаматтарды ыыны пайда болар, шыар жері, кзі мемлекетте деп санайды. Жеке адамны ыына тек ана мемлекет кепіл келтіріп, шарт бола алады. Оларды ойынша , ы пен заны арасында айтарлытай айырма жо. Жеке адамны ыы ыты баса жйелерінен блек ерекшеленбейді жне ол мемлекеттік ыты стінен арап, жоары тра алмайды. Азаматтарды ытарыны зі мемлекетті масат мддесіне жне ммкіншілігіне сйкес згеріп отырады.