Пастер жне Кох дуірі, физиологиялы кезе.

Микробиология тарихында Л. Пастер (1822-1895) ашан жаалытарды мні аса зор. Х1Х асырды екінші жартысында Европада нерксіптік капитализм дамыды. Осыан байланысты микробиологияда біратар жетістіктер пайда болады. Осы жетістіктерге Л. Пастерді тікелей атысы бар. Ол 1857 жылы ашу процесін зерттеп, оны табиатын таныды, 1868 жылы жібек ртыны індетін ашты.

1891 жылы жпалы аурулар оздырыштарын зерттеп, онымен кресу шін пайдасы мол микроорганизмдерден вакцина жасады. Ал 1885 жылы тыру ауруыны табиатын зерттеп, оздырышын ашты, одан сатануды жолдарын крсетіп берді. сіресе Л.Пастерді 1860 жылы «тіршілікті здігінен пайда болуы« деген ыма зілді кесілді соы беруі маызды болды.

“Тіршілікті здігінен пайда болуы” философтар арасында те ертеден талас туызан мселе еді. Бл мселені дрыс, дйекті, ылыми негізде шешу шін, Франция академиясы арнаулы сыйлы та белгілеген болатын. Л. Пастер ашу мен шіру процесіндегі микробтар ролін длелдеген кезде, алымдар арасында ол микробтар айдан пайда болады деген сра туды. Кейбіреулер ммкін ашитын сйыта ол микробтар здігінен пайда болатын шыар деген пікір айтты.

Л. Пастерге дейін біратар ауруларды микроорганизмдер оздырады деген пікір болан. Біра мны длелдеу керек еді. Пастер осы салада да біратар ебектенді. Сібір жарасы (топала) микробын тауып, бліп алып, зерттеген Л. Пастер, ал одан кейін Роберт Кох (1843-1910) болды. Олар блініп алынан микробты зерттеп ана ойан жо, оны сау мала жтырып, дл сол ауру екенін анытады. Р. Кох микробиологияда зерттеу жмысына арнап кптеген діс-тсілдерді сынды. сіресе, оны белгілі бір микробты зерттеу шін, арнаулы оректік орта дайындау керек деген пікірі те нды жне ол іс жзінде азір микробиологиялы практикада олданылады. Р. Кох з дісін олдана отырып, кпе ауруын оздыратын микробтарды тапты, е алдымен туберкулез оздырышын - Кох таяшасы, жне азия тырысаы - Кох вибрионы. Арнайы оздырыштарды зерттеп Р. Кох келесі критерийлер, яни постулаттар ашты (Кох триадасы): 1. Микроорганизмдер наты ауруларда кездеседі жне ауруды патологиялы жне клиника кріністерін сипаттайтын жадайда. 2. Баса ауруларда микроорганизмдер кейдесо патогенді паразит ретінде кездеспейді. 3. Науасты материалынан алынан микрорганизмдер, оларды таза даылын бліп алан со жануарлара егізгенде, оларда да адамда дамыан ауру озады.

Неміс Кох мектебіні оушылары - Гаффки, Леффлер, Беринг, Катазато, Клебс, Эберт жне т.б. дарын алымдар.

Р. Кох сынан тсілдер бойынша 20 жылдан астам кптеген инфекциялы аурулар оздырыштары ашылды (сібір тйнемесі, оба, дифтерия, дизентерия, тырыса, туберкулез жне т.б.).

Микробиология тарихында орыс алымы Д.И.Ивановскийді (1864-1920) осан лесі мол. Ол осыан дейін ешкім зерттемеген темекі тебілі мен рябуха деген ауруларды зерттеп, оларды оздырыштарын тапты. Оларды райсысы з алдына жеке ауру екенін жне бл ауруларды оздырыштарды зі осы аурулардан блек болатыны анытады, кдімгі бактериялар тпейтін сзгіден тіп кететін, млшері жаынан те кішкене вирустар деп аталатын микроорганизмдерді ерекше тобын тапты. Ивановскийді осы ебегіні арасында вирусология ылымыны негізі жасалады.

Л. Пастерді вакцинация жмыстары микробиологияда жаа этапын ашуа жол салды - иммунологиялы кезеге (ХХ асырды бірінші жартысы). Бл кезде вакцинациядан со пайда болан иммунитетті себебі мен даму механизмдерге біратар тексерулер ткізілді. Соларды ішінде Пауль Эрлих жне И. И. Мечниковты жмыстарын айту керек

П. Эрлих - неміс химикі - иммунитетті гуморальды теориясын сынды. Осы теория бойынша жануарлара егізген сіреспе жне дифтерия токсиндері андаы антиденелер арылы нейтрализациялып иммунитет райды. Осымен атар, И. И. Мечников зерттеулерінде иммунитетте макро- жне микрофагтар атысатыны длелдеді. Осы клеткалар бтен заттарды (соны ішінде бактерияларда) зіне аратып жояды.

Микробиология дамуына айта аларлытай лес осан орыс алымы И.И.Мечниковты (1845-1916) фагоцитоз жніндегі ілімі бкіл лемге йгілі, клеткалы иммунитетке бастау салды. И. И. Мечников фагоцитоздан баса микробты антагонизм ілімін ашты. Экспериментальды сифилис, туберкулез эпидемиологиясы мен иммунологиясын тексеруде атаран лесі зор. И. И. Мечников ілімін одан рі жаластырушы академик Н. Ф. Гамалея (1859-1949). Ол кп жылды ебекті нтижесінде микробтар леміндегі ерекше организмдер - бактериофагтарды ашып, зерттеді. Сйтіп азіргі кезде зор арынмен дамыан вирусология ылымыны негізін алады.

Осы этапта жаа патогенді микроорганизмдер ашылып, зерттелген - ыл спирохета, лептоспирлер, боррелиялер, риккетсиялар, хламидиялар, бактерияларды 1-формасы, микоплазмалар, жаа вирустар. Клиникалы иммунология ке дамуда, антидене анытайтын диагностикалы реакциялар ашылуда - Вассерман, Видаль ж.т.б. реакциялар. Кальмет жне Джерен туберкулез таяшалар ішіннен вакциналы штамм шыарды (БЦЖ), Рамон дифтерия жне сіреспе профилактикасы шін дифтерия мен сіреспе анатоксинны сынды. Жаадан химиопрепараттар пайда болды (сальварсан - Эрлих), кейінірек - хинин, сульфаниламидтер.

Иммунологиялы этап генотипі бтен заттара (антигендер) иммунды жйені негізгі реакциялары пайда болуымен сипатталды. Антидене тзілу, фагоцитоз ашылан со гиперсезімталдылы (аллергия) реакциялары, иммунологиялы толеранттылы (аылшын алымы Медавар жне чех Гашек), иммунологиялы есте сатау (орыс дрігері Райский), ісіктер клеткаларыны антигендері (Ресей алымы Зильбер - 1957) ашылды жне иммунитетті клональдік-селекция теориясы жары крді.

1950-1960 жылдары микробиология жне иммунология жылдам трде дамуда - молекулярлы-генетикалы кезедеп аталады. Оны даму себептері: а) молекулярлы биология, генетика, биохимия салаларында крделі жаалытар ашылуда; б) жаа баыттар жол алуда - генетикалы жне клеткалы инженерия, биотехнология, информатика; в) жаа діс-тсілдер мен жаа аппаратуралар тіршілікті одан рі пияларын ашуда едуір зе салуда.

Осы кезедегі жаалытар:

- Кптеген вирустар, бактерияларды молекулярлы рылысы жне молекулярлы-генетика йымдастыруы, приондарды ашылуы;

- Кптеген антигендерді химиялы рылысы жне синтезі (лизоцим, СПИД вирусыны пептидтері);

- 1сіктерді антигенді ашылуда (Зильбер);

- Иммуноглобулиндер рылысы (Эдельман, Портер);

- Жануарлар жне сімдік клеткалар сіп-ндіру дістері ашылды жне оларды ндіру нерксіпте олдану;

- Рекомбинантты бактериялар жне рекомбинантты вирустарды ндеу;

- Вирустар жне бактерияларды керекті гендері синтездеу;

- Иммунды В-лимфоциттер гибридомын алу - клеткалы инженерия нтижесінде моноклоналды антиденелер синтездей (Келлер, Милстайн);

- Иммуномодуляторларды ашу - интерлейкинфер, интерферон, ісік некрозы факторы ж.т.б., оларды кптеген ауруларды емі мен алдын алуа олдану;

- Жаа молекулярлы, рекомбинантты, субъединицалы вакциналар алу (гепатит В арсы вакцина, баса вирусты инфекциялара арсы вакциналар);

- Вакцина эффективтілігін артатын химиялы вакцина, адъюванттар, липосомалар ндеу;

- Туа жне жре пайда болан иммунодефициттерді, иммуно-терапияны зерттеу. Иммунитет тапшылы синдромын (СПИД) оздыратын вирустарды ашу.

- Инфекциялы аурулар диагностикасында жаа дістер ашу (иммунологиялы - ИФА, иммуноблотинг; молекулярлы-генетикалы - полимеразды тізбекті реакция, молекулярлы гибридизация ж.т.б.);

- Осы анализдерді жне баса да экспресс-диагностика жргізетін тест-системалар табу.

Осы жылдары жаа оздырыштар ашылуда - жылына 2-3 трі (Лассо, Мачупо гемморагиялы ызба оздырышы, иммунитет тапшылыы вирусы (Люк Монтанье), астровирустар, легионеллдер - легионерлер ауруы оздырышы ж.б