Бактериялар метаболизмі.(оректену)оректену бойынша жіктелуі.Механизмі
Микроорганизмдерде оректік заттарды абылдайтын арнаулы орган болмайды.
Сондытан олар оректік заттарды барлы денесі арылы абылдайды да, олар клеткадаы керексіз заттарды сырта бліп те лгереді. Бл екі процесті екеуі де ете тез жреді. оректік заттарды абылдау осмос былысына байланысты. йткені бактериялар клеткасыны абыы жартылай ткізгіш келеді де белгілі оректік заттарды ажетті млшерде ана еткізіп трады. Микробтар клеткасында болатын заттар ерітіндісі оан белгілімлшерде кысым туызады. Оны осмос ысымы деп атайды. Оны шамасы клеткадаы еріген затты концентрациясына тыыз бай-ланысты. Егер еріген затты концентрациясы верлым арты бол-са, ысым да сорлым арта тседі.
Клеткада жретін биохимиялы процестерді нтижесінде жи-налан заттар осмос ысымыны серінен клеткадан сырта блініп шыып отырады. Ортада су кп боланда цитоплазма ісініп, клетка кабыын кереді. Мны тургор щубылысы деп атайды. Клетка шама-даи тыс ісінсе, жарылып кетуі де ытимал.
оректік ортаны концентрациясы артан сайын, мселен, ас тзы немесе ант осыланда бактерия клеткалары сусызданады. Цитоплазма бастапы ‘аллындаыдан анарлым кішірейеді де жиырылып клетканы ішіне арай тартылады, оны плазмолиз деп атайды. Мнда бактерия клеткасыны тіршілігі жойылады. Кптеген таамды заттарды са,тау шін трмыста ант пен ас тзынын, концентрлі ерітінділерін пайдалану осындай ерекшелігіне негізделген.
детте микробтар клеткасы шін оттегі, сутегі, кміртегі, азот, минерал заттары т. б. ажет. Оттегі мен сутегіні негізгі кзі —су, ал кміртегіні сіірілу тсілдеріне арай микроорганизмдер лкен екі топа блінеді.
1) Автотрофты организмдер кміртегін ауадаы кмір ышыл газынан сііреді. Сол ортадаы трлі минерал заттарды тотыуынан блінетін энергия автотрофты организмдерді кеміртегін сііруіне кмектеседі. Сондытан бл былысты фотосинтезге керісіше, хемосинтез деп атайды. Автотрофты микроорганизмдергеС. Н. Виноградский ашан нитрификациялаушы бактериялар,темір бактериялары, ккірт бактериялары жатады.
Бларды кейбір тобына — мселен, ккірт бактериялары-на — жасыл есімдіктердегідей фотосинтез былысы тн.
2) Гетеретрофты организмдерге — кміртегін дайын органикйлы осылыстардан алатын микроорганизмдер жатады. Блара шіріту бактериялары, р трлі ашу процесін оздырушылар жэне ауру туызушы микробтар жатады. Сонымен атар олар зат алмасу процесінде тзілетін кмір ышіылын да пайдалана алады, сйтіп, бл микроорганизмдерді табиаттаы елі алдытарды ыдыратудаы ролі лкен.
32. оректену механизмдері. Бактериалды клеткаа оректі заттар негізгі ш механизм жолдары арылы енеді: пассивті диффузия, жеілденген диффузия жне активті белсенді транспорт.
Пассивті диффузия концентрация градиенті бойынша, яни сыртта оректі затты концентрацисы жоары, ал клетка ішінде оны концентрациясы тмен.Егер затты концентрациясы мембрананы екі жаында тенелсе, пассивті диффузия тотайды.Осы жолмен (жне одан айтадан) су сіеді, энергия ажет етпейді.
Жеілденген диффузия мембранадаы арнайы белоктар арылы жне субстратты спецификасы арылы теді. Осы белоктар – пермеазалар субстратты спецификасын атарады. Пемеазаларды негізгі асиеті – мембранадан ту. Жеілденген диффузия концентрация градиенті бойынша теді, сондытан энергия ажет етпейді. Пермеазалар ажет субстратпен байланысып, мембрана ткізгіштігін жоарылатып, одан теді. Пассивті диффузиямен салыстыранда жылдамдыы жоары.
33.Микроорганизмні тыныс алуы.
Микрорганизмдерді тыныс алуы энергия блінетін органиалы осылыстар тотыуыны биологиялы жолмен жретін крделі процесі болып есептеледі. Жасыл сімдіктер энергияны хлорофилл кмегімен кн кзінен алынатын млім. Ал микроорганизмдерді басым кпшілігі кн энергиясын пайдалана алмайды. Энергияны олар химиялы реакциялар кмегімен амтиды. Осы энергияны кмегімен олар клеткада крделі органикалы осылыстар тзеді.
р жасушада тотыу процесі жретіндіктен, микроорганизмдерді оректенуі мен тыныс алуы арасында тыыз байланыс болады.йткені клеткадаы оректік заттар ыдыраанда энергия блініп шыады. Ал тыныс алу кезінде энергияны клетка сыртына блініп шыатыны да белгілі.
Тыныс алу тріне байланысты микроорганизмдерді лкен екі топа бледі: аэробты жне анаэробты микроорганизмдер. Аэробты микроорганизмдер ортада оттегі боланда ана тіршілік ете алады. Ал анаэробтар оттегіне мтаж емес.Анаэроб микробтар облигат жне факультатив деп екіге блінеді. Облигат анаэробтар тек оттегі жо жерде ана тіршілік етеді. Молекула кйіндегі оттегі олар шін – у (газды гангрена, сіреспе оздырыштары). Ал факультативті анаэробтар молекула кйіндегі оттегіні бар не жоына арамай тіршілік ете береді (стрептококк, дифтерия таяшасы ж.т.б). Анаэроб ауа енуі иын тере абаттарда тіршілік етуге бейімделген. Кей бактериялар оттегіні те тмен парциалды ысымында тіршілік ете алады, оларды микроаэрофилдер деп атайды (бруцеллез оздырышы). Ал басалары оттегі мол жерде жасы тіршілік етеді – аэрофилдер (туберкулез, дифтерия, тырыса оздырыштары).