Леуметтану ылымыны даму тарихы

1. леуметтану ылымыны пайда болуы.

2. леуметтануды дамуындаы классикалы кезе:

А) О.Конт леуметтануды негізін салушы;

) Г.Спенсерді леуметтанулы ой-пікірлері.

 

Негізгі ымдар: леуметтану ылымыны классикалы кезеі, азіргі заманы ілімдер, теологиялы саты, метофизикалы саты, эволюция, позитивизм, «объективті» діс,леуметтік статика жне леуметтік динамика.

 

1.андай да ылым болмасын белгілі бір объективтік ажеттіліктерге, мір сранысына байланысты пайда болады. Сондытан бізді натылы ылым туралы біліміміз шектеулі, біржаты, стірт болмау шін рбір ылымны шыу, пайда болу тарихын білу ажет.

леуметтануды шыуыны тп-тамыры кне замана ласады. Бдан мыдыын жылдар брын грек ойшылдары леуметтануа атысты мселелермен айналысанын байаймыз. Олар бізді жыл санауымыздан брыны ІY асырда мір срген греті лы ойшылдары Платонны «Задар», «Мемлекет туралы» ебектері мен Аристотельді «Саясат», т.б. ебектерінде дет-рыптарды, салт-дстрлерді, адамдарды зара арым-атынастарын зерттеп, оларды орытып, оамды, оны леуметтік саласын одан рі жетілдіруге баытталан практикалы сыныстар жасады.

Платонны «Мемлекет туралы» ебегіндегі негізгі тжырым леуметтік мселелерді сыни талдаулардан ткізіп, оамды жетілдіруге баытталан саяси сыныстар жасау болып табылады. «оам басшысынан бастап бзылады» деп, ол зиялылардан адамгершілік тазалыты талап етеді. «оамды билеуді негізгі ралы билік жасау емес, бедел». Платонны ойынша, мемлекетті ойдаыдай мір сруін оамны негізгі ш рамдас блігіні (ндірушілер, скерлер, билеушілер) йлесімді ыпалдастыы амтамасыз етеді.

Аристотельді пікірінше, мемлекетті негізгі масаты оамда кпті бріне орта игіліктер мен леуметтік ділеттілікке жету болып табылады. Бан белгілі бір задар мен билік рылымдарына негізделген берік мемлекеттік йымдар арылы ана жету ммкін екендігі ескеріледі.Бл мселелер жаа дуірде Макиавелли, Руссо, Гоббс, т.б. ебектерінде де ткір тжырымдалан.

леуметтану ылым ретінде зіні даму жолында негізгі трт кезенен тті:

1-кезе. леуметтану ХІХ асырды екінші жартысы мен ХХ асырды 20-30 жылдарыны басында оамды былыстарды баяндау сипатында болды. Бл кезеде ол философиядан блініп шыып, оам, адам, осыларды дамуы туралы мселелерді зерттеуді, тсіндіруді жаа ылыми, дістемелік тжырымдарын іздестіре бастады.

2-кезе. олданбалы леуметтану ХХ асырды 30-60 жылдарын амтиды. Бл кезеде леуметтануды дістемелік жне дістік аппаратын дайындау басталды, леуметтану эксперименталды (практикалы) ылыма айналды.

3-кезе. ХХ асырды 60-90 жылдарын амтитын кезеде леуметтанутендег зіні теорияларын, алуан трлі ой-тжырымдарын мірде олдана бастады. азіргі кезде Батыс елдерінде парламент жне президент сайлауларыны арсаында натылы леуметтік зерттеулер жргізіліп отырады.

4-кезе. Бгінгі тада леуметтану лемдік шеберде жйелі білімге айналды. Бл кезеде леуметтану ылымында алуан трлі тжырымдамалар, кптеген теориялар пайда болды.

2.леуметтану ХІХ асырды 30-40 жылдары з алдына дербес ылым болып алыптасты. Оны негізін салушы француз оымыстысы Огюст Конт. Ол 1839 жылы 6 томды «Позитивтік философия курсы» атты ебекті ескертпесінде мен леуметтік былыстара тн іргелі задар жиынтыын о зерделеуге атысты жаа терминді пайдалануа туекел етуге тиіспін деген болатын. Ол термин «леуметтану» болатын.

О.Конт жйесі боынша жеке адам, оам, жалпы адамзат зіні дамуында міндетті трде ш сатыдан теді.

Бірінші теологиялы немесе жалан сатыда (адамзатты пайда болуынан бастап бізді заманымызды 1300 жылына дейін) адам санасы былыстарды бастапы немесе соы себептерін табуа тырысады. Ол «абсолюттік білімге мтылады». Теологиялы ойлау з кезегінде дамуды ш кезеінен теді: фетишизм, политеизм, монотеизм.

Екінші метафизикалы немесе абстрактілі сатыда (1300-1800) адам санасы былыстарды ішкі табиатын, оларды мн-маынасын алыптасуыны басты амалдарын ынуа, абстракциялар жолымен тсінуге тырысады. Олар сын трысынан ткізіліп аралады. Бл кезе адамны интеллектуалды дамуыны ылыми трін, яни позитивизмді дайындады.

Ал, шінші позитивті немесе шынайы ылыми кезені (1800 жылдан бастап) негізгі белгісі – мнда аыл-ой тпкі себептер мен мндерді аыла онымсыз анытамаларынан бас тартып, оны орнына задарды арапайым зерттеуге, яни «баыланатын былыстар арасындаы траты атынастара» жгінеді.

О.Контты пікірі бойынша оамны ілгері дамуыны негізінде адамзатты аыл – ойыны дамуы жатыр. Ал ылым позитивтік сипатта болуы керек. Ол шін натылы фактілерді оып, йрену керек. ылымдарды дамуы бір кезенен екінші кезеге туі ретпен болады. Бл арада басшылыа алатын аида – ылыма арапайымнан крделіге, тменнен жоарыа арай дамуы тн. О.Конт леуметтік былыстарды зерттеуде леуметтік фактілерді баылау дісіне лкен мн береді. йткені, баылау ылыма объективтілік береді. Оны ебектерінде «баылау» сзіні екі маынасы (ке жне тар) байалады. Ке маынада, («жалпы баылау нері») баылау позитивті діснаманы сипаттап, еркін рылыма арсы тратын мбебап амал болып табылады. Тар маынада, баылау леуметтануда олданылатын ылымны басты ш дісіні («таза байау; тжірибе, салыстырмалы діс») бірі болып табылады.

О. Контты ойынша, леуметтануды салыстырмалы дісі салыстыруды бірнеше дістерінен немесе тсілдерінен трады. Біріншісі – адамдар мен жануарлар ауымдастытарын салыстыру. Бл дісті ндылыы леуметтік ынтыматастыты нерлым арапайым жне мбебап задарын анытауа ммкіндік береді. Екіншісі – жер шарыны р трлі айматарындаы адамзат оамыны р трлі атар мір сру жадайларын салыстыру. Бл діс аламшарды ртрлі блігіндегі азіргі халытар арасындаы нерлым ркениетті лттарды бдан брыны жай-кйлерін анытап, «адамзатты іргелі дамуыны ажетті жне траты тепе – тедігін» негіздейді. Зерттуді шінші «объективті» дісі – тжірибе. Конт леуметтануда физикадаы сияты былыстарды жасанды ету арылы тікелей тжірибе жасау ммкін емес деп есептеген.

О.Контты леуметтанулы тжырымдамалары леуметтік статика жне леуметтік динамика деген блімдерден трады. Оларды біріншісіні объектісі – «тынышты алпындаы» оам болса, екіншісіні объектісі – «озалыс алпындаы» оам болып табылады. леуметтік статика леуметтік организмні рылымын зерттейтін леуметтік анатомия болса, леуметтік серпін оны жзеге асуын арастыратын леуметтік физиология. Осы леуметтік динамикада Конт оамны ілгері дамуы туралы теорияны одан рі жетілдіреді.

О.Контты ой-пікірлерін, идеясын одан рі дамытан аылшын леуметтанушысы Герберт Спенсер (1820-1903 жж.) болды. Оны леуметтанулы теориясы негізгі екі мселеден трады. Бл ой – пікірлер Ч. Дарвинні биологиялы трлерді пайда болу теориясыны негізі еді:

1. оамды биологиялы организм ретінде арау;

2. леуметтік эволюция идеясы.

Адам оамы тірі организмге сас, сондытан оан биологиялы задар тн. Г.Спенсерді оамды организммен теестіруі оамды іштей ш жйелес салаа блуге келеді. Олар:

1. олдаушы.

2. Материалды игілікті ндіру кзіне негізделу.

3. оамны жеке бліктеріні арасындаы байланыс, атынастрады анытау.

Г.Спенсер эволюция деп аталатын деріске жалпы мынадай анытама берді. Эволюция дегеніміз – озалысты барысында зат белгісіз, байланыссыз ртектілік кйінен белгілі, зара байланысан ртекті кйге тетін заттар интеграциясы. Кез келген эволюция материяны соны алдындаы тепе – тедік, біртекті кйінен шыарып ртекті блшектерді жиынтыына айналдырудан басталады.

Г.Спенсер оамны леуметтік рылымын зерттей келе, леуметтік институттарды алты трпатын анытап крсеткен: туысты, білім, саяси, шіркеу, ксіби жне ндірістік деп крсеткен. Ол леуметтанушыларды ішінен е алаш болып жаа терминдер енгізді. Олар: леуметтік жйе, леуметтік институт, леуметтік баылау, рылым жне функция.

 

Таырып 3