Окклюзиограмманы анытау дістері. Тістерді тадамалы егеу дісі.
Н.Х.Хамитова тістерді бір- біріне тию-тимеу уатын анытау шінокклюзиограммаларды олдануды сынды. Ол шін бір бет а аазды екі бктеп, ара копировалды аазды арасына ойып, науас адамны жоары жне тменгі тістеріні арасына салады. А аазды бетінде тістерді иылысан кездегі іздері алады. алыпты жадайда, алдыы тістерді сызышаа саан, ал азу тістерді кптеген нкте трізді іздері алып отырады. А аазда алан тіс іздеріні сапасын баалау.
| Іздеріні крсеткіштер | Баасы |
| 1.аазда із алмаан 2.Білінер білінбес нкте бар 3.Аны нкте 4. Алдыы тістерден кейін сызыша, азу тістерден кптеген нкте алады |
Окклюзограмманы (ОКГ) 12 ос тістерді иылысу кезінде ан-ды. 654321 123456
654321 123456
Окклюзограмманы индексін мына формула бойынша шыарады. Балдар осындысы
ОКГ= -------------------------- Х100%
3 х 24 Егер баллдар осындысыны баасыны крсеткіші тмендеп кеткен болса, онда дрігер тез арада тістерді бір-біріне дрыс иылыстыруду амтамасыз етуі керек.
30. Кіреукені тіс жегіге бейімділігі .Ауыз уысындаы тіс жегілік жадайТістер тісжегісі- тісжегі уысыны дамуымен жретін тісті атты тіндеріні деминерализациясы мен жмсаруымен жретін патологиялы рдіс.
Тісжегіні шаыратын негізгі факторлар:
Тіс аы микроорганизмдері (органикалы ышылдар тзіліп, деминерализация ошаыны пайда болуын шаырады.
Дрыс таматанбау (рационда минералды заттар жне друмендерді жеткіліксіз болуы)
Сілекейді асиеті жне рамыны згеруі (оны бактерияа арсы асиетіні тмендеуі)
Азаны жалпы жадайыны бзылуы (бйрек, АІЖ аурулары, гормоналды ауытулар жне т.б.)
Ас суында фтор жне кальцийді жетіспеушілігі
Азаа жедел сер ету (стресс)
Тымуалаушылы жадайлар
Жасы (тісжегі азаны су кезеінде белсенді)
азіргі озарастара араанда, тіс жегіні этиологиясы мен патогенезінде инфекциялы фактор орын алады.Тіс аын тзуімен байланыстырады.Bowden (1985) мліметтері бойынша, тіс аында микроорганизмдерді кптеген трлері болады.
Белгілі дістерді ішінде “сілекей- тіс аы –кіреуке” жйесіні арым-атынасын сипаттайтын тадау керек. дебиетте тісжегісіні дамуына сілекей-тіс аы-кіреуке” жйесіні арым-атынасын сипаттайтын тадау керек. дебиетте тісжегіні дамуына сілекейді асиетіні маызы бар екені крсетілген. Оан-саны, ышылдыы, буферлік сыйымдылыы, ондаы органикалы емес рамдарды болуы жатады.Тексеру шін сілекейді 15 минут ішінде залалсыздандырылан пробиркаа жинайды. Сілекей блінуді ауыз уысына бірнеше минута мата тампонына малынан 1,0 % пилокарпин гидрохлорид ерітіндісіні 1-2 тамшысын ою арылы шаыруа болады. деттесілекейді 2-12 млмлшеріжмысажеткілікті.
Аралассілекейдітаертетаыастыішіпболаннанкейін 1,5-2,0 сааттаалукерек. СілекейдіжабысатыынОсвальдВК- 4 вискозиметріменанытап, сантипаузаменбелгілейді. Освальдвискозиметріменеалдымендистилденгенсуды, кейінірекауызсйытыынытууаытынанытайды. Жабысатытысілекейдіаууаытыныдистилденгенсудыаууаытыныатынасынаарайанытайды. Дистилденгенсуды 20 град. Стемпературадаыжабысатыы 1 сантипаузаате.
алыптыдабалалардыауызсйытыыныжабысатыы 1,5-3,5 сп. Тексерілгендердеолардысаныжоарыласа, тістердітісжегімензаымдалуыаныталады.
Аралассілекейдіышылдыынанытау
АралассілекейдіышылдыыотандыксіпорындаршыаратынстандарттыРН-метрлерменаныталды. Бл масатта келесі ралдар олданады:
мбебап ионометр ЭВ-4
РН-метр 430
Стті РН баса да ст німдерін анытауа арналан РН-метр 2222.2
Лабораториядаы, біра ндірістен алынан РН-метр ЛПУ-0
Ауыз сйытыыны ышылдыыны ышыл жаа ыысуы. Тістерді тісжегісіні даму белгілері болып табылады. Сондытан 7,0 тмен РН бар балаларды жоары ауіп тобына жатызады.
Кіреукені функционалды жадайын тісті атты тіндеріні рамына, аттылыына, ышылдарды серіне тзімділігіне арап анытайды.
дістерді орындаанда кп уаытты ажеті жо. Келесідей жргізіледі. Алдын-ала дистилденген сумен жуылып, кептілген орталы крек тісті вестибулярлы бетіне шыны таяшамен 2 мм диаметрде 1Н тз ышылынан 1 тамшы енгізеді: 5 секундткеннен кейін ышылды дистилденген сумен шайып, тіс бетін кептіреді. Кіреукені улануыны аауыны тередігін 1 % метилен ерітіндісімен бояу арылы баалайды.
Тіс бетінен бояыштар алдытарын ра мата тампонымен бір сыпырыш имылмен алады. Уланан айма кк тске боялады. Боялу дрежесі кіреукені заымдалу тередігіне байланысты жне кк тсті эталонды шкаламен бааланады.
Автор кк тсті 10-жолаты шкаланы олдануа кеес береді. Онда рбір жола 10 % болып саналады. Сонда тексерулер нтижесі пайыз бойынша есептеледі. Кіреукені уланан аймаыны 30 % дейін боялуы тістерді алыпты ышыла тзімділігін крсетеді.
31.Тіс жегіні дамуына келетін ауіпті факторлар. Тіс жегіні алдын алу жне болжау.Тістер тісжегісі- тісжегі уысыны дамуымен жретін тісті атты тіндеріні деминерализациясы мен жмсаруымен жретін патологиялы рдіс.
Тісжегіні шаыратын негізгі факторлар:
1.Тіс аы микроорганизмдері (органикалы ышылдар тзіліп, деминерализация ошаыны пайда болуын шаырады. 2.Дрыс таматанбау (рационда минералды заттар жне друмендерді жеткіліксіз болуы)
3.Сілекейді асиеті жне рамыны згеруі (оны бактерияа арсы асиетіні тмендеуі)
4.Азаны жалпы жадайыны бзылуы (бйрек, АІЖ аурулары, гормоналды ауытулар жне т.б.)
5.Ас суында фтор жне кальцийді жетіспеушілігі
6.Азаа жедел сер ету (стресс)
7.Тымуалаушылы жадайлар
8.Жасы (тісжегі азаны су кезеінде белсенді)
Тіс кариесін болдыртпау шін немесе оны жиілігін тмендету шін тмендегі ережелерді есте сатаан жн: 1. Жайлап сабырмен таматы за уаыт шайнап атты таамдарды араластырып отыран жн (алма, сбіз т.б.) 2. рамында анты кп таматарды кп жемеу. 3. Ішетін суда фторды млшерін арттыру. Тістер жарып шыан кезде траты тістерді рамында су кбейіп органикалы заттар азайып отырады Тіс жарып шыанна кейін 1,5-3 жылды ішінде оан химиялы элементтер, тздар жиналып эмалы атая бастайды. Сондытан да осы уаыт ішінде оныі дрыс пісіп жетілуіне олайлы жадай туызу ажет. Бл кариес ауруыны да алдын алады. Кариестен сатану шараларын жргізген кезде баланы жасы жіне тісті жарып шыу жылдамдыы ескерілуі керек. 6-7, 10-11, 14-15 жас аралытарында кариес жиі байалатынын мытпау керек. Тісті жарып шыу жылдамдыын тексерген кезде 3 топа блуге болатыны байалады. Ол шін тістерді орташа жарып шыу жылдамдыы аныталады. Тістері орташа жылдамдыпен шыатын балалар 2 топа жатызылады. Оларды траты тістері жылына 2 рет фторлакпен жабылады. тістері
32.Тіс жегіні асынуларыны алдын алу. Тіс жегіге жатпайтын тіс бзылуларыны алдын алу.Кіреуке гипоплазиясы- бзылан тісте зат алмасу рдісіні нтижесінде дамитын даму аауы. Ол тіс рылымыны санды жне сапалы бзылыстарымен жреді. Этиологиялы факторы одонтобласттарды жеткіліксіз немесе тмендеген ызметі болып табылады. Ол ртрлі аурулар серінен азада алмасу рдістеріні немесе механикалы жараат, инфекция, тпелі радиация серінен жеке фолликулаларда алмасу рдістеріні бзылуымен байланысты. Жйелі гипоплазия – бір кезеде дамитын тіс топтарында пайда болатын бзылыстар. Ошаты- бір немесе ртрлі даму кезеіндегі жаын тран бірнеше тістегі бзылыстар. Жергілікті – бір немесе бірнеше тістерде Клиникалы трлері:Даты- жмса жылтыр бетті, айын шекаралы, а тсті да. Симметриялы орналасан тіс сауыттармен бір дегейде орналасан. Симметриялылыы тек ана факторды орналасуымен ана емес, пішіні мен лшемімен сипатталады. Гипоплазияны орналасу аймаына арап, минералды алмасу бзылысы ай жаста болып жатаны туралы айтуа болады. Заымдалу ошаыны зындыы бойынша бзылысты затыын анытауа болады. Кесу ырына параллелды орналасан гипоплазия ошатарыны санымен бала азасында алмасу рдісіні бзылыстары анша рет дамыанын анытайды. Эрозивті трі: шектелген аймата тіс сауытыны ртрлі жерлерінде кіреуке абатыны жаруымен сипатталады. Ааулар домала пішінді, аттас тістермен симметриялы орналасады. Ааулар бір лшемді жне пішінді болады. Жлгелі трі- кесу ырына параллелды орналасан ртрлі зындыта жне тередіктегі кіреукені жлгесі тередеу трінде крінеді. Жлге тбінде кіреуке абаты жаран, кейде млдем болмайды. Аралас трі- жеке тістерде, бір тіс аймаында а датар мен эрозияларды кезектесуімен сипатталады. Соы жылдары ол жиі кездесетіндіктен, кіреуке заымдалуыны диагностикасын иындатады. Гипоплазияны даты трі 46,8 % науастарда, эрозивті- 27,3%, жлгелі-5,2%, аралас трі-20,7% кездеседі. Тістер флюорозы оршаан ортадан тазалуы кп олданумен байланысты. Ауыз суындаы фторды млшері 0,5 мг/л болса, тіс тіндерінде згерістер тудырмайды. Фтор – 0,8-1,0 мг/л болса, балаларда жеіл трі болады. (10-12%) Фтор-1,0-1,5 мг/л - 20-30%-де; 1,5-2,5 мг/л - 30-45%-де > 2,5 мг/л-, < 50%. араанда
Мектепке дейінгілерде ст тістер арасында 50% кездесетіні длелденген. детте лкен азу тістер мен ит тістер заымдалады.Флюороз – сырты фторды макро жне микроэлементтермен байланысуы нтижесінде дамиды. Оларды биологиялы белсенділігі бзылады. Кіреуке гипоплазиясы- дамып келе жатан тістерде алмасу рдістеріні бзылуы нтижесінде дамитын аау. Оны рылымынды санды жне сапалы бзылыстары байалады.Этиологиялы факторы инфекция, жараат, радиация серінен одонтобластарды ызметіні бзылуы болады. Гипоплазия балаларда 12-15 % кездеседі. Гипоплазия профилактикасы-кезедері жкті йелді денсаулыын ктуден басталады. Оан жасы таматануа, жалпы аурулардан сатануа жне дрігерде диспансерлік баылауа аралып труа кеес беріледі. Флюороз профилактикалы оамды шаралары келесіден трады:-рамында фторы жоары су кздерін оптималды концентрацияа алмастыру;-фтора бай немесе фторы аз суларды ажетті дегейге дейін араластыру;-суды фторлауа айта растыру;-мекемеге оптималды дегейлі фторды жеткізуді йымдастыру;- балаларды рамында алыпты фторы бар аймаа кшіру.
Флюороз профилактикасыны жекеше шаралары: Эпидемия ошатарында нрестелерді жасанды таматандыруа болмайды;Бала тамаына рамында кп фторы бар суды оспау;Суды стпен алмастыру керек;нарлы таматандыру керек;рамында фторы кп таматарды олданбау (теіз балыы, май, шай);рамында фторлы оспалары жо пасталармен тісті жуу;Суды фтордан тазалау дісін жиі олдану керек:айнату;суыту;мздату;фильтрлеу- фтор рамы 2 мг/л боланда, суды ккірт ышылды гликоземмен тазарту. 300 мг- 1 л суа. Ал 4-6 мг/л боланда, 50 мг дейін препаратты олданады.
33.Балаларды пародонт ауруларына, тіс-жа ауытуларына келетін ауіпті факторлар.Пародонт ауруларыны басты себептеріні біріне ауыз уысыны тазалы жадайыны тмен дегейде болуы жатады. ызыл иек абынуы мен пародонтты жайылмалы демелі абынуында тіс ызыл иек аы пародонт тіндеріні абыну - деструктивті згеруіні себебі деп бааланады:1 тісті атпарлы табашасындаы жне тіс аындаы зат алмасу оректері мен оларды жадайы,2 микроорганизмдер мен оларды оректік алдытарыны кш абілетін кшейтетін немесе бседететін ауыз уысыны факторлары, 3 ауыз уысы тіндеріні згеріп, жааруын реттейтін жалпы факторлар. Пародонт ауруларыны пайда болуында сілекейді де маызы ерекше (оны рамы, асиеті, тіс аыны жиналуына ыпалын тигізетін сілекейді бліну жылдамдыы, кальцийді абаттануы) . Сілекей таамны рам бліктерін ерітіп, оларды ферментативті ыдырауын амтамасыз етеді.Тіс тасы теорияларыны біріне сйкес, тіс «бляшкасы» микрорганизмдері сілекей мочевинасынан аммиак бліп шыарады, бны нтижесінде оршаан орта ышылдыы азайып, тіс тасы компоненттеріні шгуі байалады.
34.Стоматологиялы аарту. Талдау, енгізу жне профилактика бадарламасыны тиімділігін баалау принциптері.Санитарлы аарту профилактика туралы медициналы білім беруге баытталан жне салауатты мір салтыны дістері мен ережелерін сатауа гіттеу.Санитарлы аарту трлері:гімелер, дрістер,ойындар,баспа жне крме материалдарыны таралуы.Санитарлы аарту тсілдері: апаратты-бысылым ралдары: радио, теледидар, газеттер, журналдар, - оу дебиеттер, - жадуалдар,- ескертулер,- муляждар жне т.б. Санитарлы аартуды енгізу дегейлері:жекеше (дрігер-стоматолог абылдауында жргізіледі),топты (денсаулы сабаы балалара, мектепке дейінгі мекемелерде, жктілермен жмыс-йелдер кеесінде жне т.б.),кптік (район, ала, республика трындарыны кптеген тобын алады)мысалы: теледидар жне радиодаы бадарламалар.Санитарлы-аарту жмысыны масаты (стоматологиялы аарту)ауруды алдын-алу, денсаулы сатау жолдары мен дістері, салауатты мір салты туралы медициналы білім беру болып табылады.Санитарлы аарту жмыстары кптік, ол жетпелі болу керек. Санитарлы аарту жмыстырыны белсенді емес трлері бар. Белсенді тріне медициналы ызметкерлерді трындармен арым-атынасы -гіме, дрістер, баяндамалар жргізу жатады. Белсенді емес трлеріне ылыми- белгілі дебиеттер, баспа, плакаттар шыару, крме жргізу жне видео фильмдер крсету жатады. Белсенді жмыс трлеріні артышылыы гіттеушілер мен трындар арасындаы тыыз арым-атынас болып табылады. Жмысты белсенді емес дістері медициналы ызметкерді атысуын талап етпейді. за уаыт органикалы емес аудиторияа да сер етеді. Кемшілігі-гіттеушілер жне гіттенушілер арасында айтымды байланысты болмауы. Аудиторияа ке трде сер етуіне байланысты санитарлы аарту жмыстары болады: кптік, ызметкерлік, жекеше.Стоматологиялы аурулар бойынша санитарлы аарту жмыстарын жргізгенде келесі таырыптарды стану керек:1)Балаларды ауыз уысы аурулары мен денсаулыыны жалпы жадайыны байланысы2)Ауыз уысы саулыын амтамасыз етудегі таматы орны, тама абылдау ережелеріАуыз уысы тіндері мен мшелеріні жадайы мен дамуындаы сауытыру шараларыны орны 1)Ауыз уысын гигиеналы кту2)Ауыз уысы ауруларыны алдын-алу3)Тіс-жа жйесі ауытуларын алдын-алуда жаымсыз деттерді анытау жне жою.Трындарды санитарлы-аарту жмысында жне гигиеналы трбиелеуде маызды орынды балалар арасында жргізілетін шаралар алады. Бл жмысты масаты бойынша ажырату керек. 2-3 жастаы балаларда жмысты ойын элементтерін олдану арылы жргізу керек. Бл эмоционалды ортаа о сер етіп, балалар ызыушылыын тудырады.Мектепке дейінгі 3-6 жас арасында жмысты басаша жргізеді. Себебі, бл жастаы балалар стоматологпен кездесті. Оларда ауыз уысын кту туралы апарат бар. Е маыздысы оларды ойлау дрежесі жоары.Мектепті кіші сыныптарында санитарлы-аарту жмыстарын жргізгенде тістер, ызылиек, ауыз уысы шырышты абыы ауруларыны себебін тсіндіру керек. Оытуды арнайы рылымдары жне оу дістемелері бар блмелерде жргізу керек.Орташа жне жоары сынып оушылары денсаулы сабата ауыз уысы азаларыны анатомиясы мен физиологиясын, стоматологиялы ауруларды негізгі себептерін, оларды алдын-алу дістерін оу ажет.Санитарлы аарту жмыстарыны белсенді емес трі арнайы аудиториялара есептелуі керек.Стоматологиялы аурулар профилактикасы бойынша санитарлы-аарту жмыстары мен трындарды гигиеналы трбиелеуді маызы зор. Себебі, жа-бет аймаы мшелеріні ааулары, тісжегі, пародонт аурулары, одонтогенді абыну аурулары, ортодонтиялы ааулар алада ке таралды.
35.йымдасан балалар мекемелерінде «денсаулы сабаын» ткізу. Стоматологиялы аартуа крнекі материалдарды дайындау.Трындарды санитарлы-аарту жмысында жне гигиеналы трбиелеуде маызды орынды балалар арасында жргізілетін шаралар алады. Бл жмысты масаты бойынша ажырату керек. 2-3 жастаы балаларда жмысты ойын элементтерін олдану арылы жргізу керек. Бл эмоционалды ортаа о сер етіп, балалар ызыушылыын тудырады. Мектепке дейінгі 3-6 жас арасында жмысты басаша жргізеді. Себебі, бл жастаы балалар стоматологпен кездесті. Оларда ауыз уысын кту туралы апарат бар. Е маыздысы оларды ойлау дрежесі жоары. Мектепті кіші сыныптарында санитарлы-аарту жмыстарын жргізгенде тістер, ызылиек, ауыз уысы шырышты абыы ауруларыны себебін тсіндіру керек. Оытуды арнайы рылымдары жне оу дістемелері бар блмелерде жргізу керек. Орташа жне жоары сынып оушылары денсаулы сабата ауыз уысы азаларыны анатомиясы мен физиологиясын, стоматологиялы ауруларды негізгі себептерін, оларды алдын-алу дістерін оу ажет. Санитарлы аарту жмыстарыны белсенді емес трі арнайы аудиториялара есептелуі керек. Стоматологиялы аурулар профилактикасы бойынша санитарлы-аарту жмыстары мен трындарды гигиеналы трбиелеуді маызы зор. Себебі, жа-бет аймаы мшелеріні ааулары, тісжегі, пародонт аурулары, одонтогенді абыну аурулары, ортодонтиялы ааулар алада ке таралды.Стоматологиялы аартуа крнекі материалдарды дайындау.Стоматологиялы аартуларда олданылатын крнекі материалдарды газеттер, журналдар, - оу дебиеттер, - жадуалдар, - ескертулер, - муляждар жне т.б. Санитарлы аарту жмыстары кптік, ол жетпелі болу керек. Санитарлы аарту жмыстырыны белсенді емес трлері бар. Белсенді тріне медициналы ызметкерлерді трындармен арым-атынасы -гіме, дрістер, баяндамалар жргізу жатады. Белсенді емес трлеріне ылыми- белгілі дебиеттер, баспа, плакаттар шыару, крме жргізу жне видео фильмдер крсету жатады. Белсенді жмыс трлеріні артышылыы гіттеушілер мен трындар арасындаы тыыз арым-атынас болып табылады. Жмысты белсенді емес дістері медициналы ызметкерді атысуын талап етпейді. за уаыт органикалы емес аудиторияа да сер етеді. Кемшілігі-гіттеушілер жне гіттенушілер арасында айтымды байланысты болмауы. Аудиторияа ке трде сер етуіне байланысты санитарлы аарту жмыстары болады: кптік, ызметкерлік, жекеше.
36.Дрігер-стоматологты йымдасан жымдарында профилактикалы абылдауда жмыс орнын дайындау (дез. Режимді баылау, аспаптар жне ралдар). Оушыларда тазалы индекстерін анытау.Кабинетті жмыс істеуге дайындауды барлы кезедерін жргізу, (блмені желдету, орамалдарды ауыстыру, жуып тазалау, жуып-шаю инвенраьіні болуы. Бактерицидті камераны осуды жне блмені кварцтеуі, Стоматологиялы рылыларды дрыс жмыс істеуін тексеру. (электрлендіру, розеткаларды, жарыты болуы). Кабинетті жмыса дайындыы туралы журналды дрыс толтыру. Жуыш ерітінділерді дайындау: Аымды жуып тазалауды жргізу шін жуыш ерітіндісін дайындау; 4 л суда 1 Люмакс-хлор таблеткасын еріту (0,015%) . Жалпы жуып тазалауды жргізу шін жуыш ерітіндісін дайындау: 4 л суда 1 Люмакс-хлор таблеткасын еріту (0,03%). Жалпы жуып тазалауды жргізу шін жуыш ерітіндісін дайындау: 950 мл судаы 50гр. жуыш нта осып, 17 мл 27,5% сутегіні ос тотыын араластырып, жалпы жуып тазалауды ткізеді. Дезинфекциялайтын ерітінділерді дайындау:Медициналы аспаптарды залалсыздандыру шін 1,5% ерітіндіні дайындауды біледі: 15 мл деконексті (дезэфект, лизоформин) 985 мл суа араластыру. Медициналы аспаптарды залалсыздандыру шін 2% ерітіндіні дайындауды біледі: 20 мл деконексті (дезэфект, лизоформин) 980 мл суа араластыру. Аымды жуып тазалау шін 0,5% ерітіндіні дайындауды біледі: 980 мл суа 5 мл деконексті (дезэфект, лизоформин) араластыру. Аымды жуып-тазалау техникасын ткізу.Бір ауысым кезінде жуыш ерітіндісімен 2 рет кабинетті ылалды срту тсілін жргізу. Кабинетті кварцтеу: 30 мин аралыында 1 ауысымда 2 рет 60 мин ішінде 0,5% деконекс ерітіндісін олдананнан кейін жуып-тазалау инвентарьін (терезені, абыраны, еденді жуу шін арналан) залалсыздандыру. Аымды жуып тазалааннан кейін жуып тазалау инвентарьін сатау. Жалпы жуып тазалауды ткізу техникасы: олдананнан кейін стандартты алып алу асытарын деу (алып алу материалынан босату, аымды суда жуу). Дезинфициялайтын ерітінділерде (мед.заттарды залалсыздандыру шін 2% дез.ерітіндісінде 30мин аралыында) залалсыздандыруды жргізу, Альгинатты алыптан анышпен мсін юды дайындау. аныштан мсін ю шін ерітіндіні дайындауды жне шпатель мен колбаны тадай біледі: колбаа су йып оан анышты себеді 1:2 (атынасты) Колба мен шпательді деу: -аныш кепкеннен кейін колба мен шпательді тазартады, алдытарды алд салатын жшікке латырады , -аымды су астында колба мен шпательді жуады, -шкафта сатайдыОушыларда тазалы индекстерін анытау. Ауыз уысыны гигиеналы жадайын жне гигиеналы процедураларды тиімділігін баалау шін тіс алдытарыны саны мен сапасын крсететін арылы индекстер олданылады. ртрлі индекстер кмегімен тіс аыны саны, алындыы, аймаы жне химиялы жне микробиологиялы параметрлерін анытауа болады. Федоров Ю.А.-Володкина В.В. (1972) гигиена индекстері. 6 жаса дейінгі балаларда олданылады. Мнда тменгі фронталды алты тістерді вестибулярлы беті боялады. (83,82,81,71,72,73)Боялу белсенділігін баалау:
1-балл- боялмайды
2 балл- тіс сауытыны ¼ бетіні боялуы
3 балл- тіс сауытыны ½ бетіні боялуы
4 балл- тіс сауытыны ¾ бетіні боялуы
5 балл- тіс сауытыны барлы бетіні боялуы
Берілген науаста тіс аын баалау шін рбір боялан тістерді тексергендегі алынан кодтарды жинап, алынан санды 6-а бледі:
ГИ= баллдар саны
6 тістер
Ауыз уысы гигиена индексін келесідей баалайды:
1,1-1,4 балл- ауыз уысыны жасы гигиенасы
1,5-1,8 ауыз уысыны анааттанарлы емес гигиенасы
1,9-2,5- ауыз уысыны анааттанарлы емес гигиенасы
2,6-3,8- ауыз уысыны нашар гигиенасы
3,9-5,0- ауыз уысыны те нашар гигиенасы
Балалар тобындаы гигиена индексіні орташа млшерін алу шін индексті жеке млшерін р балаа шаып, оны топтаы балалар санына бледі.
Грин-Вермильон индексі. Индекс тіс аы мен тіс тасын блек есептеуге ммкіндік береді. Бл индекс халыаралы зерттеулерде жиі олданылады. Анытау шін 6 тістерді тексереді: 16,26-рт беті, 11,31- вестибулярлы беті, 36,46 тістер-тіл беті. Тіс аын зерттелетін тісті крсетілген беттерін арнайы бояу арылы анытайды. Тіс тасын стоматологиялы зонд кмегімен баалайды.
37.Оушыларатіс тазалау дістерін йрету.Оушыларатіс тазалау дістерін йрету. Фонес дісі – Тістерді кіреберіс беті тістер бір- біріне тйісіп транда тіс тазартышпен айналмалы имылмен ызылиекке тигізбей тазартады. Ауыз ашыланда тістерді ішкі беттерін сол имылмен окклюзиялы беттері тазартылады.Рейте дісі – тіс щеткасы тіске параллель орналасады. имылдар: ызыл иектен тіс сауытыны ырына дейін, шайнау бетін арта-алдыа арай тазалайды. Леонардо дісі – тіс тазартышты тіс бетіне перпендикулярлы баытта орнатып ызлиектен тіс сауытына арай озалтып тістерді тазартады, кейіннен тістерді шайнау беттерін тазалайды. Басс дісі – щетка тіске 45 градус брышпен орналасады. Бл кезде тіс арасына тіс емізікшесіне кіріп труы керек. Щетканы озалтпай вибрация имылдарын жасаймыз. Тісті шайнау бетін арта-алдыа арай тазалайды. Смит-Белл дісі- щетка имылы шайнау кезіндегі имылдарды айталайды. Чартер дісі- пародонтит кезінде тиімді. Щетканы 45 градус брышта ойып, айналма, сілкіме имылдар жасаймыз. Стилманс дісі- щетканы жартылай ызыл иек жне тісті мойын бліміне орналастырып, ызыл иекке басып, сл ааранша, айналма имылдар жасаймыз.
38.6-7 жастаы мектеп оушылары арасында тістерін баылап тазалау тсілдерін орындау.Тісті баылап тазалау. Бл процедураны ртрлі жастаы пациенттерге ауыз уысы гигиенасы ктімін йрету жне мегерген дадыларын баылау масатында жргізеді. Бл пациенттерді мамандыты баылауымен здігінен тісін тазалау болып саналады (дрігер-стоматолог, гигиенист).
Процедураны стоматологиялы блмеде немесе ауыз уысы гигиенасы блмесінде жргізеді. Процедураны жргізуге керекті заттар: Тіс мсуегі мен ойыртпа, тіс атарын анытауа арналан бояыш заттар, тістер атарыны моделі, айна, м саат жне ол жуыш орын.
Тістерді баылай отырып тазалау дісі:
• пациентті тістерін іс атарын анытайтын затпен деу, гигиеналы сынамасын анытау;
• пациентке тіс атары кп жиналатын айматарды айна кмегімен крсету; • пациентті кнделіктегідей тісн тазалауы;
• айталап гигиена сынамасын анытау, тістерді тазалану нтижесін баалау;
• айна кмегімен тазалау барысында алынбай алан тіс атары бар, боялан айматарды крсету;
• тіс моделінде тісті дрыс тазалау техникасын крсету;
• ауыз уысы гигиенасын ктуде жіберілген кемшіліктерді айтып оны тзеу жолдарын крсету, тіс жіптерімен жмыс істеуді жне осымша ауыз уысы гигиена заттарын олдануды йрету (арнайы тіс мсуектері, тіаралы ылшытар, ауыз уысын шайыш сйытытар — крсетілімі бойынша).
39. 6жастаы мектеп оушылары арасында тіс жегіні таралуы жне белсенділігі крсеткіштерін анытауТістер тісжегісі- тісжегі уысыны дамуымен жретін тісті атты тіндеріні деминерализациясы мен жмсаруымен жретін патологиялы рдіс. Халыаралы денсаулы сатау йымыны номенклатурасына сйене отырып, тіс жегіні заымдануын 2 негізгі крсеткішке арап анытайды:-ауруды таралуына арай; -ауру арыныны суіне арай. Тіс жегіні таралуын анытау ші тіс жегісі бар адамдар санын жалпы тексерілгендер санына бліп, 100 пайыза есептейді. Тіс жегіні белсендігін анытау шін КПУ,кп,КПУ+кп индекстеріні индивидуальді крсеткіштерін тіс жегісі бар тексерілгендер санына бліп есептейміз.
40. 6 жастаы оушылар арасында пародонт ауруларыны таралуы жне белсенділігі крсеткіштерін (CPITN индексімен) анытау.CPITN-пародонт ауруларын емдеуді ажет ететін индекс. Бл индекс ызыл иекті анауында, тіс атарыны болуына, пронтальды алталарды жне т.б ызыл иекте орналасан, яни ауруды клиникалы белгілеріне негізделген. Бл индексті анытау шін тіс атарларын 6 блімге бледі: 2 алдыы (жоары жне тменгі) жне 4 жаынан (жоары жне тменгі, о жне сол). р сигментте 7 6 1/1 6 7 тістерін анытайды. Дниежзілік денсаулы сатау йымыны сарапшылары ызыл иекте абыну науасты таралуы мен уатын баалау шін оны емдеу ммкіндігін CPITN индексиндексімен анытауды сынды. Бл индексті анытау шін шында тйіншегі бар жне миллиметрлерге блінген зонд ажет.
CPITN индексін крсеткіштері жне баасы.
1)Ауруды белгісі жо 0
2)ызыл иекте ан аады 1
3)Тісте тастар бар 2
4)Тісте зындыы 4-5мм уыс алта бар 3
5)Тісте зындыы 6мм уыс алта бар 4
15 жастаы адамдарда пародонт ауруларыны таралу дегейі
| Таралу маызы | Таралу дегейі | |
| анаышты | тіс тасы | |
| 50 % 51-80 % 81-100% | 0-20% 21-50% 51-100% | Тмен Орташа Жоары |
15 жастаыларда пародонтты заымдалу белсенділік белгілеріні таралу дегейі
| белсенділік | анаышты | тіс тасы |
| Тмен орташа жоары | 0,5 секстанттар 0,6-1,5 секстанттар 21,6 секстанттар | 0-1,5 секстанттар 1,6-2,5 секстанттар 22,6 секстанттар |
41. Балаларда негізгі стоматологиялы ауруларыны алдын алу шін белсенділігі тмен лазер сулесін олдану.Балаларда негізгі стоматологиялы ауруларыны алдын алу шін белсенділігі тмен лазер сулесін олдану. Аарту дісіні дамуыны жаа дісі аргон жне СО2 лазерінен тратын лазер энергиясын олдану. Бл арнайы катализатормен байланысан сутегі тотыын белсендіру шін олданылады.
Лазерлік аартуды непзгі оелсенді химиялы компоненті жоары тконцентрациялы сутегі тотыы ертіндісі.
Вгііе 8ті1е технологиясы бойынша аарту сатылары:
Тістерді лингвальді жне окклюзионды бетін жне ауыз уысыны
жмсак тіндерін жне ызыл иекті мукопротеинді гельмен жне
хирургиялы балауызбен оашалау;
Бірінші агентпен, яни 50% сутегі тотыы ертіндісі мен №1 каталист
оспасымен аппликация жне оны аргон лазері кмегімен белсендіру.
рбір тіс 30 сек деледі. Сосын алды алан каталист тіс бетінен
жоары жылдамдытаы сілекей сорышпен тазартылады, арнайы
ертіндімен жуылады;
Екінші агент, 50%сутегі асын тотыы ертіндісі тіске жаылады жне
СО2 лазер кмегімен 5-10 сек белсендіріледі, кейін аланы
тазартылады;
2-ші жне 3-ші саты 2-3 рет айталанады;
Соы саты тісті жоары концентрациялы фтор рамды гельмен деу
жне СО2 лазермен белсендіру, ол тіс кіреукесі атайтады жне тіс
кіреукесін бояыша тратылыын жоарылатады.
Лазерден блінген уат серінен сутегі асын тотыы молекуласы ыдырап, су молекуласын жне белсенді еркін оттегі радикалын тзеді. Ол пигмснт молекуласына бекиді Эмаль пигменті молекуласыны аартылуы осылайша жреді.
Дниежзілік денсаулы сатау (ДД) йымыны профилактикалы карталары, толтыру жне емдік профилактикалы шараларды ажет етуін анытау.
43.Пародонт ауруларыны бастапы кріністері бар 15 жастаы оушыларда ызыл иек сті жне ызыл иек асты тіс атарын алу.Бірінші кезекте ауыз уысына антисептиктермен (хлоргексидин, фурациллин,мирамистин) немесе дрілік шптермен ирригация жасалады.ажет болса, жергілікті апшшкациялы жне инъекциялы жансыздандыру жасалады. Сосын тіс тастарды ерітетін заттарды олданады. Тіс аына сер етуді 4 типі бар:
І.Тменгі жиілікпен сер ету:ралды шы Імм-дей айналмалы жылжитын озалыс жасайды. Жиілігі 1500-1700Гц.Бл дісті олдану тиімділігі те тмен. Бан оса, пародонт тіні заымджалуы ммкін, сондытан 8опіс тек ызыл иек сті атарын алу шін олданылады. Цементті ашылан жеріне олдану кері крсетіледі. 2.Ультрадыбысты сер ету (ултрадыбыс, магнитостриктивті скалер). 1
шыны вибрациясы - эллиптикалы, жиілігі 25000-ЗООООГц.
Кавитация -тиімді, сіресе хлоргексидин, йод, фтор, сода ертіндісімен ирригация жасаса тиімді.З.Пъезокерамикалы (кристаллды) діс берілу жйесі.
ралды шы ала-арта жылжиды. Жиілігі 45000Гц.
Олармен жмыс істеу шеберлікті ажет етеді: нерлым атты басса, сорлым тиімділігі аз.4.Ультрадисперсті сер ету (Аіг 1о\/ЕМ8, Швейцария;Сауі Іеі/Вепівріу).
Бл діс баытталып берілетін аэрозольді реактивті аымадан трады.Онык рамына су мен абразивті зат кіреді.(натрий бикарбонаты бар профилактикалы нта немесе алюминиймен альфа оксид). Суды шты арылы берілуі, дісті олдану ммкіндігін кеейтеді: Тіс атарын алу, эмальді тере пигментациясын жою,композиттік реставрацияа дайындау.олданылатын ралдарды жмыс істейтін блігі ртрлі пішінді болуы ммкін. ралдарды дгелек жиекті жіішке трін олдану керек. ралды сер ететін тиімді аймаы клдене сіндіні ортасынан теді. Тісті ультрадыбысты ткір ырымен деуге болмайды, йткені бл эмаль мен дентинні жарылуына келеді.
44.Мектеп оушыларында тістерді тадамалы егеу жне тістерді шамадан тыс тйісулерін жою.Тістерді тадамалы егеу -пародонт ауруларыны кешенді терапиясындаы е кеінен таралан дістерді бірі.Ол пародонт ауруларыны бастапы жне дамыан кезедерінде олданылады .Т.В. Никитин (1982)мен Н.Н. Аболмасовты мліметтерінде 90-98% науастарды осы діске мтаж болады. олданылуы:-пародонт аурулары (окклюзия бз-ы), -тісті атты тіндеріні заымдануын алдын алу, -тіс атарыны деформацисында, -шайнау блшы еттерімен самай тменгі жа аурулары кезінде олдануа болмайды, -пародонтты айын абынуы, -ортодонтиялы ортопедиялы хирургиялы емді ажет ететін аномалиялар кезінде, -блшы еттер жне сйек дисфункциясы кезінде Жасалуы Е алдымен тісті шайнау бетіні исытытарын жндейді.Беттеріні контурларын бірінші алыпа келтірукерек.Тісті ысарту шін депульпирование жасауа болады 45.Балаларда окклюзиограмманы анытау.Окклюзиограмма –окклюзиялы контактты анализин анытайтын діс .дісті жа балауыз пластинкасы кмегімен жасайды .Балауызды тіс атарыны тістесу бетіне ояды алыпты ортогнатиялы тістемде балауызды алан со алдыы тіс аймаында сызы болады , бйір тістерде нкте болады. атты тйіскен жадайда балауызды белгілі бір орнында уыстар болады, тйісу болмаанда ешандай із болмайды . Балауыз пластинкасын диагностикалы модельге ойып арындашты кмегімен тістерді контактісі болан жерлерді наты анытауа болады.
46.Балаларда арасында стоматологиялы ауруларды алдын алуды кешенді бадарламасын ру.Стоматологиялы ызмет крсетуді р дегейінде крсетілген шаралар тізімі:
біріншілік медико-санитарлы кмек дегейінде (БМСК дегейі)
стоматологиялы тексерулер мен зерттеулер
ауыз уысы тазалыына оыту
ата-анасына емдік-кеестік кмекті ажеттігін жеткізу
ауыз уысы саулыын санитарлы- аарту жмыстарымен бірге жргізу
негізгі стоматологиялы ауруларды профилактикасыны жйелі жне жергілікті дістерін йымдастыру, жргізу
беткей жмыстара акцентпен аз млшерде кірісу (инвазивті емес), герметиктер мен лактарды олдану, фтормен жергілікті аппликация, тіс тасын алу жне т.б.
емдік-кеестік кмекті біріншілік дегейінде (ЕКК біріншілік дегейі)
жалпы алпына келтіруші жне реабилитациялы ем
емдік –кеестік кмекті екіншілік дегейінде (ЕКК екіншілік дегейі)
алдыы дегейдегі масат ойылмаан ызметтер.
ызметкерлермен амтамасыз етілуі:
орта дегейдегі жмыскерлер – тіс гигиенистері, стоматологтар ассистенттері, медбикелер.
Тіркеу есеп беру жаттарыны негізгі трлері:
043/У – стоматологиялы науасты медициналы картасы
030/У- диспансерлік адаалауды баылау картасы
048/У- дрігер-стоматологты кнделікті жмысын тіркеу парашасы
039-2у- дрігер-стоматологты жмысын тіркеуді біріктілген ведомосі
жылды есепке келесі блімдер кіреді:
Біріншілік медико-санитарлы кмек кезеінде профилактикалы жмыстарды клемі жне стоматологиялы жадайлар анализі;
Балалар стоматологиялы мекемесіні жмыстарыны тиімділігін баалау.
Р балалары арасында азіргі жадайда негізгі стоматологиялы ауруларды профилактикалы жйесі біріншілік медико- санитарлы кмек концепциясына негіделуі керек. Бл кезде барлы профилактикалы шаралар клемін денсаулы сатау ызметтерімен бірге балалар трындарыны біріншілік байланыс дегейінде ана жргізу керек. (балалар мектепке дейінгі мекемелер, мектептер, интернаттар). Крсетілген шараларды дрігер- стоматологтар емес, орташа медициналы дегейдегі ызметкерлер жзеге асырады. Тіркеу-есептеу жатын салыстырмалы трде рбір кезеде жргізу керек. Біріншілік медико-санитарлы кмек дегейіндегі жргізілетін жаттар стоматологиялы анализ жасауа апарат береді. Бл материалды ресурстарды жоспарлау жне тарату шін жылды есепте крсетілуі керек.
Медициналы ызмет крсетуді жаа дісіне кшкенде денсаулы сатауды брыы жйесіні жасы жетістіктерін жзеге асыру жне сатау керек. Оны рамына мамандандырылан баыттау, біріншілік медико-санитарлы кмекті ірі мекемелері кіреді.
Біра азіргі жадайда тиімді тжірибелік іске асыру жаа шешімдер мен жолдарды талап етеді.
47.Тіс жегісі жне пародонт ауруларын алдын алу масатымен диспансерлік топтар ру.Диспансеризация-балалар денсаулыыны жадайын жйелі трде адаалау, профилактикалы шараларды жргізу, ауруларды ерте кезедерін уаытында анытау, емдік-профилактикалы кмек трлерін крсету жатады. Е алдымен диспансеризация жйесіне барлы жастаы балалар тобы кіреді. Себебі, олар халыты денсаулыын анытайды. Бала денсаулыымен крес оны дниеге келу уаытына дейін басталады. Жкті йелдерді диспансеризациясы ерте кезедерде жне болашата да жргізіледі. Тіс-жа жйесіні алыптасуы рыты жатырішілік дамуыны 6-7 аптасынан басталады. Пластикалы материала ажеттілік рыты даму жне суіні деу кезедерінде пайда болады. Жкті йел зіні денсаулыын мият арау ажет. Оларды денсаулыыны жадайы жкті йелді таматану сипатына, жаымсыз деттерді бар-жотыына, ксіби зияндытара, жктілікті асынуына, экстрагениталды патологияа, дрілік заттарды баылаусыз абылдауа, трып жатан айматы экологиялы жадайына байланысты. Крсетілген факторлар азаа зиян келтіріп, тіс-жа жйесіні алыптасуына сер етеді. Бл кезеде жкті йел міріне гинеколог, акушер, стоматолог атысады. Стоматолог жктілерді диспансерлік адаалауа атыспаса да, ауыз уысы жадайына жауапты. Ол профилактикалы шаралар жргізеді. Отбасы дрігері, акушер-гинеколог, медбике де жкті йел мен балалардаы стоматологиялы ауруларыны профилактикасы бойынша дайындалуы ажет. Баланы суі мен дамуында диспансеризацияны педиатр мен отбасы дрігері жргізеді. міріні алашы жылындаы балалар педиатр жне дрігер-мамандармен жылына -16 рет, ал бала-башадаы балалар педиатрмен жылына- 12 рет аралады. Барлы оушылар бес дрігер мамандардан араудан теді. Оны ішінде стоматолог та бар. Бл кезде ауруды бастапы кезедері, жасты дамуындаы ауытулар аныталып, емдеу жне уатылы тзету шаралары жргізіледі.