Бадарламаны тиімділігін, жиілігін баалауды критийлері жне стоматологиялы ауруларды болжау.
йымдастыру шараларын профилактика бадарламасына енгізу. Стоматологиялы ауруларды болжамдау, алдын алу шараларын жргізу.
49.6,12,15 жастаы мектеп оушылары арасында тіс жегіні таралуы жне белсенділігі крсеткіштерін анытау12 жастаы мектеп оушылары арасында тіс жегіні таралуы жне белсенділігі крсеткіштерін анытау. Тіс жегіні таралуы ауыз уысында тіс жегімен заымданан пломбаланан жне жлынан тіс санымен аныталады. Тіс жегімен заымданан тістер К , пломбаланан тістер П, жлынан тістер У ріптерімен белгіленеді. Осы крсеткіштерді жиынтыы КПУ индексі деп аталады. Траты тістемде КПУ деп , ст тістемде кп деп, аралас тістемде КПУ + кп деп белгіленеді. Бл млімет те кп млімет берумен сараптама жасауда айтарлытай кмек крсетеді. Мысалы КПУ – 6 а те боланда, егер 4+4+1 болса , емдеу жмыстары анааттанарсыз болып саналады. Егер 1+4+1 болса емдеу жасы жола ойылан деп саналады. Егер 1+1+4 болса, жлынан тістер кп боландытан емдеу жмыстары анааттанарсыз деп есептеледі. Балаларды есепке алу кезінде 12 – 15 жастаы жас спірімдер тексеріледі. Тексеру нтижелері тмендегідей блінеді. КПУ + кп индексі 0 – 1,1 болса , крсеткіш те тмен. 1,2-2,6 дейн крсеткіш тмен, 2,7-4,4 дейн крсеткіш орташа, 4,5-6,5 дейін крсеткіш жоары, 6,6 дан да жоары боанда крсеткіш те жоары саналады. Нерлым сандар жоары болса , крсеткіш тмен болады. Бл крсеткіштер таматануа те кп байланысты деп саналады. Мысалы кондитер жне бесквит фабрикаларыны жмысшыларын тексергенде КПУ 10-22 индексін крсетеді.
50.Ауыз уысыны ксіби тазалыыанааттандырарлысыз индивидуальді ауыз уысыны гигиенасы кезінде тіс атары мен тіс тастары тзіледі. Алдымен жмса тіс атары тзіледі, уаыт те келе минералданып тіс тастарына айналады. ызыл иек сті жне ызыл иек асты тіс тастары ажыратылады. Пародонт аурулалыны пайда болуында осы факторларды сері орасан мол. Сондытан да ксіби ауыз куысыны гигиенасы пародонт ауруларын емдеу жне профилактикасы кезінде маызды орын алады.Тіс тастары тзілгенде е алдымен ызыл иек сті тіс тастары тзіледі, уаыт те тіс-азыл иек байламын бзып ызыл иек асты тіс тасы пайда болады. ызыл иек асты тіс тасы тіс тбірі бойымен интенсивті трде сіп отырады периодонтты заымдайды,ал кейіннен алта пайда болады.Ксіби тазалау- ауыз уысыны гигиенасын жасарту мен ауыз уысыны индивидуальды гигиенасын йретуге арналан шаралар жиынтыы. Ол ауыз уысын арап тексеру, гигиеналы индексін анытау, тазалауды йрету, профессионалды тазалау жне пломбылаудан трады. Тіс тастарын алуды бір жолы механикалы діс. Аспапты кмегімен олмен орындалады. олданылатын аспаптар: иілген ілмек, ораша ілмек, ырыш ілмек, экскаватор. Біра бл діспен тіс атарынан толы тылу ммкін емес.
51.Балаларды стоматологиялы ауруларды антенаталды алдын алуы.Бл ауіп топтарына жатады: жктілікпен байланысты анасыны азасыны жаымсыз жадайы, экстрагениталды аурулар, жаымсыз акушерлі-гинекологиялы анамнезі, жкті йел азасына ндіріс пен сырты ортаны жаымсыз серлері; ебек, демалыс жне таматану режимін сатамау; жкті йел азасына тератогенді заттарды тсуі.
рыа бл факторларды сер етуі нтижесінде келесі жадайлар дамиды: жатырішілік гипоксия, шала туу, туу кезіндегі асынулар (асфиксия, бас миыны туу кезіндегі жарааты, ми ан айналымыны бзылыстары, тыныс алу жетіспеушілік синдромы). Мндай ауытулары бар балалара стоматологиялы аурулар мен стоматологиялы ауытуларды жоары дегейлі таралуы мен белсенділігі тн. Осыан байланысты ана мен баланы орау шараларын йымдастыруды маызы зор. Соматикалы аурулар:міріні алашы жылдарындаы баланы басынан ткен аурулары азаны ртрлі жйесіне сер ете отырып (иммунды, тыныс алу, ас орыту, зат алмасу жне т.б.) тіс-жа ауытуларыны алыптасуына жадай жасайды. Олара рахит, респираторлы жйесіні созылмалы аурулары, асазан-ішек жйесіні аурулары, эндокринді жне баса аурулар жатады.
Тіс-жа аауларыны жне ауытуларыны дамуыны ауіпті факторлары: Тымуалаушылыа бейімділік, Антеналды, интранаталды жне неонаталды факторлар, Соматикалы аурулар, Ерте жасанды таматандыру, Тіс-жа жйесіні азалары мен тіндеріні рылымыны бзылыстары, Жаымсыз деттер, Тіс-жа жйесіні негізгі ызметтеріні бзылуы, Тістерді бзылуы немесе болмауы. Тымуалаушылыа бейімділік. Кп жадайда тіс-жа жйесіні ааулары мен ауытуларыны дамуы тымуалаушылыпен немесе ааны жа-бет бліміні жаа атысыны бзылуымен байланысты. Бл факторларды жаымсыз серлесуінде айын ааулар мен ауытулар дамиды. Ол пубертатты жас кезінде айын кріне бастайды. Тіс-жа ауытуларыны даму аупіні генетикалы факторын жою шектелген, ал профилактикалы шаралар тиімділігі за адаалаанны зінде тмен. Тымуалаушылы ауруларды профилактикасы медико-генетикалы кеес беруден трады. Ол жа –бет аймаыны туа біткен аауы бар балаларды генетикалы ауіп клемін анытауа баытталан.
52. 15 жастаы оушылар арасында пародонт ауруларыны таралуы жне белсенділігі крсеткіштерін (РМА, CPITN, КПИ,ПИ индексімен) анытау.15 жастаы оушылар арасында пародонт ауруларыны таралуы жне белсенділігі крсеткіштерін (РМА индексімен) анытау. PMA индексі-3 балды жйе бойынша р тісті аумаында ызыл иек ісіну млшерін есепке алады. -кызыл иек емізікшелері ісінулері- (Р) 1 балл, -Кызыл иек шет жаыны ісінулері-(М )2балл, -кызыл иек етіні ісінулері( А) 3 баллPMA индексіні санды крсеткіштері мынандай формуламен есептеп шыарады PMA_пай жиынтыы х100% 3х тіс саны . Пародонт ауруларыны жиі кездесетін трлері: созылмалы маргиналды гингивиттер жне пародонтиттер болып табылады. ызылиекті алашы заымдалуы жне келесі дамуы ызылиекті ыры аймаында бактериалды тіс ыыны болуымен байланысты.Балалар жне жасспірімдер арасында пародонт ауруларыны таралуын баалауа 15 жастаы, 35-44 жастаы топтар кіреді. Крсетілген жасты топтардаы пародонт ауруларыны таралуын баалау критерийлері тменде крсетілген: 15 жастаы адамдарда пародонт ауруларыны таралу дегейі
| Таралу маызы | Таралу дегейі | |
| анаышты | тіс тасы | |
| 50 % 51-80 % 81-100% | 0-20% 21-50% 51-100% | Тмен Орташа Жоары |
15 жастаыларда пародонтты заымдалу белсенділік белгілеріні таралу дегейі
| белсенділік | анаышты | тіс тасы |
| тмен орташа жоары | 0,5 секстанттар 0,6-1,5 секстанттар 21,6 секстанттар | 0-1,5 секстанттар 1,6-2,5 секстанттар 22,6 секстанттар |
Индексті тістер немесе индексті тістер жо секстантта алан барлы тістер тексерілуі керек. ажет кестеде е ауыр код ойылуы керек. Бл кездегі кодтар келесідей: 0- ауру белгілері жо, 1- зіндік немесе зондтааннан кейінгі ызылиекті анаыштыы, 2- ызылиек асты жне сті- тіс тастарыны болуы, 3- 4-5 мин пародонталды алта, 4- 6 мм жоары пародонталды алта Заымдану белсенділігі бір тексерілген индикатормен немесе секстанттарды орташа млшерімен бааланады.
53.Амбулаторлы стоматологиялы кірісулерде науастарды ауырсынуы мен стрестік жадайыны алдын алу.Стоматологиядаы ауырсынуды алдын алу яни жансыздандыру мселері сiресе балалар жасындаы стоматологияда те маызды. Жалпы диспансерлеудi объективтi иындытарыны бiрi халыты уаытында стоматолога аралудан бас тартуы, бан орыныш сезiмi осылады, себебi тiстi кариеспен заымдалуыны таралуы мен арындылыыны жоары болуына байланысты 60-70% халыта жылына бiрнеше рет емдеу ажеттiлiгi болады, бл мiндеттi трде ауру сезiмi немесе баса да олайсыз сезiмдердi тудырады. Осы себептен кпшiлiгi тiс емдеуден бас тартады. Е.Г.Кисилеваны млiметтерi бойынша (1983), жалпы бiлiм беру мектептерiнi жоары сынып оушылары арасында емдеуден бас тартушылар саны 34,7%. Кариестi уаытында емдемеген жадайда созылмалы одонтогендi инфекция ошаы пайда болады, олар организмнi бейiмдеушiлiк себебi болып, кптеген iшкi азалар мен жйелердi ауруларыны аымына олайсыз сер етiп, iрiдi-абыну процесстерi дамиды, жатарды созылмалы деструктивтi остеомиелиттерi дамып, рi арай су аймаы заымдалады, тiс рытары ледi, осыны барлыы аырында тiс-жа деформациясына кеп соады. Стоматологиядаы жансыздандыру мселелеріні жалпы диспансеризацияа байланысы:
Стоматологияда жансыздандыру мселесiн уаытында шешу ол жалпы диспансеризация мселесiмен тыыз байланысты.Балалар организмiнi физиологиялы ерекшелiктерiн ескере отырып, М.М.Соловьев (1982) осы мселенi "ауру сезiмi жне орыныш сезiмiн шешу мселесi" деп айтуды сынады. Белгiлi балалар хирургi С.Я.Долецкийдi айтуынша балалар жасында психикалы реакциялар болады, шартты-рефлекторлы байланыстар жне сол ауру сезiмiн ктере алмаушылы байалады, бл сiресе мектепке дейiнгi жаста жиi байалады. Осыны барлыы дрiгердi балаа айтан сенiм сзiнi сер етуiн тмендетедi. Осыан байланысты кптеген авторлар балаларда ауру сезiмiн жою шiн баланы есiнен тандыру ажет деп есептейдi. Бiра жалпы жансыздандыруды кшi шектел ген жне дрiгер-стоматологты тжiрибесiнде е кп таралан болып жергiлiктi жансыздандыру болып табылады. Жалпы жне жергiлiктi жансыздандыруды арама-айшы етуге млдем болмайтынын ескерткен жн. Жансыздандыру дiсi мен тсiлiн тадаан кезде мiндеттi трде "р науаса з жансыздандыру" принципiн ата сатаан жн.Балаларда стоматологиялы кiрiсулер кезiнде жасы жансыздандыру шiн ересек адамдара араанда маызды екенiн ескеру керек. Себебi, балада стоматолог немесе баса дрiгерде болан кезде алан ауру сезiмi лкен сер алдырады. Кiшкентай пациенттi дрiгерге келесi келген кезiнде зiн салматы стауы немесе емдеу манипуляциялары кезiнде арсыласуы осыан тiкелей байланысты болады. Дрiгерлiк кiрiсу кезiнде болан ауру сезiмі бала ойында мiр бойы сатап алады. Бiра, дрiгерге бл кiшкентай балаларда манипуля цияны жансыздандырусыз жргiзуге ешандай ы бермейдi. Сол себепті осы айтыландарды орытындылай келе, балалар организмiнi физиологиялы ерекшелiктерiн анестезиологиялы аспекте келесi ретпен топтауа болады: 1. Балалар ауру сезiмiне зiндiк реакция бередi жне бл реакция айын болады да белсендi озалу компонентiмен атар жредi2. Балалара орыныш сезiмi тн. Олар ата-анасыз алуа орады, дрiгер мiндеттi трде ауыртады деп орады, себебi ол рдастарынан тiстi "егелеген" кезде атты ауыртады деп естидi. Сонымен атар кршi креслода отыран пациент мазасызданып отырса, ал дрiгер жаынан кiшкентай пациентке мейiрiмдiлiк болмаса бл орыныш сезiмiн кшейтедi 3. Балаларда зiн-зi стау компонентi лсiз, олар здерiнi эмоцияларын стай алмайды жне р ауру сезiмге бiрдей арынды жауап бередi 4. Балалар бл процедураны те ажет екенiн тсiнбейдi, яни тiстi емдеу немесе жлу ажеттiлiгiн тсiнбейдi. Балада ауру сезiмi неден пайда болады? 1. Брын тiс емдеу кезiнде ауру сезiмiнi боландыынан 2. Басалардан ауру сезiмiн байаан кезде (баса баланы жылауы, айайлауы) 3. Дрiгердi балаа деген атынасы (сондытан орытуа болмайды) 4. ан тиген жне баса да ралдарды крген кезде 5. Баса балаларды немесе лкендердi гiмелерiнен Эмоциональды-стресс реакциясыны дамуыны басты факторы, индивидуумны осы серге субъективтi арауы. М.М.Соловьев жне оны баса да кмекшiлерiнi зерттеулерi (1985) ажеттi коррекциялы терапияны трiн тадау шiн емдеу барысында баланы ылыы андай болатынын болжауа кмек бередi. Авторлар жансыздандыруды шараларын рациональды жоспарлау шiн жне психоэмоциональды жадайын коррекция лау шiн келесi математикалы модельдердi сынады: Кiшi мектеп жасындаы балалар (1-4 сыныптар)
П= 0,08X + 0,23X + 0,11X + 0,45X + 0,31
П - баланы тртiбi
Х - "Тiсiдi соы рет емдеген кезде ауру сезiмi болды ма?"-деген сраа жауап "И"-1балл, "Жо"-2 балл
Х - "Тiсiдi емдеуге барасын деген де орыты ба?"
И - 1б, Жо - 2б
Х - Кабинетке кiрер кездегi баланы тртiбi 5 балды жйемен бааланады
Х - "Тiстердi емдеймiз бе?"-деген сраа берiлген жауап 5 балды жйемен бааланады
Егер П=3,5б немесе жоары болса - олайлы болжамы
П=2,5-3,5б болса - анааттанарлы
П=2,5 тмен болса - олайсыз болжам
М: 0,08+0,23x+0,11x+0,45x+0,31=3,73 аламыз, яни балада болжам жасы.Баланы мазасыздану реакциясын тмендету шін жргізілетін, шаралар. Фармакологиялы сер ету єдістері
1. Физиологиялы аладату. Бл стомато логиялы емхананы интерьерi (ерте гiлерден сюжеттер, тiрi брыш жне т.б.), емдеу блмесiн деу, пластмасса ойыншытары, диафильмдер, слайдтар.
2. Психотерапия немесе сендiру дiсi. Бл жерде дрiгер сзiнi маызы зор. Балаа осы емнi ажеттiлiгiн тсiндiру керек. рине бл жадайда баланы трбиесiнi маызы зор (йде, балалар башасында, мектепте). Дрiгермен сйлесiп болан со балалар егу инесiн еккен кезде ауру сезiмiн тудыратын рал емес екенiн тсiнуi керек жне осы иненi кмегiмен операция кезiнде ауру сезiмiн болдырмайтын дрi жiберуге болатынын тсiндiру керек. Баланы жасына жне анестезия тріне арай науасты медикоментозды дайындау зінше ерекшеленеді 1. Жалпы сер ететін анальгетик. 2. Жергілікті анестезия 3. Потенцирленген жергілікті анестезия (жергілікті анестезия+седативті дайындау) 4. Нейролептоанальгезия 5. Жалпы жансыздандыру