Археологиялы зерттеу жмыстары(азба,барлау,деу)т.б Ескерткіштерді орау. 1 страница

Мражай фондтары

Мражай фонды – мражай меншігіндегі мражай заттарыны жиынтыы. Олар ылыми-осалы материалдар фонды жне мражай заттарыны фонды болып блінеді. Ал екіншісі негізгі жне ауыстырмалы болады. Негізгі фонд – коллекциялы жне дублетный деп блінеді. Мражай зерттеушілер мражай заттарын бір неше трге бледі: Затты – адам олымен жасалан, ажеттілік функциясы бар заттар; ркемнерлік Жазбаша трде алан ескерткіштер; Кино; Сурет. Р мражай оры. Елді барлы мражайларында сатаулы мемлкетке жататын мражай заттарыны жиынтыы жне де мекемелерге йымдара жататын мражайлы маызы бар заттар. Бкіл халы игілігіне жататын жне мемлекетті есебі мен орауында болады. Мражай затты тарихи жне мдени ескерткіш ретінде арастырылады. Бан осымша баса да ескерткіштермен бірге Р заында 1992 ж. «Мдени, тарихи мраларды сатау жне олдану». ылыми кмекші материалдар мдени – тарихи ескерткішке жатпайды жне замен оралмайды. Р –ны заы бойынша «Мдени – тарихи мраларды сатау жне олдану» мражайды іс - рекетін жасы жру шін, ордаы затты барлыын бліп тастау ажетті, жалпы ылыми жне жалпы мдени штасатындарды жне ы жадайы анытау орды ылыми йымдастыру міндеттеріні бірі. орды ылым йымдастыру басада шешуші роль атарады. ордаы заттарды бір – бірімен туысты атысын анытайды. Бір тарихи периода жату, оиаа, былыса, деректеме тріне жатызу. Заттарды байланысын орды ылыми йымдастыру жргізген уаытта, нды млімет (клемі, сапасы), бір топ заттарды, бір затты нды баасынан жоары бола алады. Сол себептен заттар ылыми принципі бойынша топтасады. Жалпы бір немесе бірнеше белгілері арылы байланысты, ттастай тарихи, ылыми немесе кркемдік ызыушылы тудыратын мражай заттарыны жиынтыы (мысалы: суретшіні суреттері, шыыс аруларыны коллекциясы, т.б.) деп мражай коллекциясы деп аталады.

орларды сатау тртібі. Мражай заттар мен ылыми кмекші материалдарды барынша табии тозуын баялату барынша мият беру керек. Бл факторлар табии тозуа белсенді рекет етеді. Бларды кші мен сипаттамасы материалдара байланысты. Зат неден жасалады. Оны рылысы саталынуы мражайа тсінуге шейін болады. Органикалы гороскопиялы материалдарды жасайтын заттар тмендегіше жоары ылалдыы атты блінеді. Тменгі ылалдыта бл материалдар кеуіп жарылу пайда болады. Ал жоары ылалдыта тез. Жоары жне тменгі ылалды ртрлі ааштардан жасалан заттара, металл, эмаль заттарына аса ауіпті. Бл металдан атмосфералы блінуіне кеп соады. мысалы: тат басу, ауа мен темірді ышылына байланысты. Температура ылалды тртібіні шекарасын мамандар дайы тексеру іздестіру стінде. Толы дл келетін мліметтер дебиеттерде лі де жо. зірше мынадай шамалы сыныстар белгілі болып отырады.

металл шін +18º, +20 º ылалды 50%

йнек, эмаль, керамика +12º, +20º, - 50% -55%

Асыл жар, асыл тастар +15º, +180º, +50%, -55%

Ааш шін +15 º, +18º, -55%, -60%

металдара +15 º, +18º, -55%, -65%

былары, пергамент, тері +16 º, +18º, -50%, -60%

Сйек, мйіз, абы +14 º, +15º, -55%, -60%

ааз шін +17 º, +19º, -50%, -55%

Бейнелеу нері +12 º, +18º, -60%, -70%

ара-а тсті фото +12 º, -44%, -50%

Трлі – тсті сурет +5 º, -40%, -50%

Металды комплексті сатандыру тртібі мынандай 18 º +1 º, ылал 55% ±5% белгілі температура ылалдылыын сатауын тиімді тсілі арнайы кондиционерлер ондыры орнату, сол арылы болмыс ылалдылыын ауа жіберілді. Кондиционерлер жо блмелерде жылыту жйесі арылы болмыс ылалдылыына ауа жіберілді. температура ылалдылыы тртібі консервация болан кнні зінде дайы баылауда болуы керек. оны гигрометр жне приборлар гигрография жне термографтарды кмегімен іске асырылады. Приборларды крсеткіштерін тулігіне белгілі бір уаытда арнайы журнала жазылып отырады. ауаны ластаушылардан орау. Мражай затын ескіртіп тозуа ауадаы бгде осындылар сероводород, хлор, ттін, кл, тоза. ауаны ластану дрежесі мражайды ай жерге орналасанына байланысты. Ауаны ластану дрежесіні ауданы тадау арылы аныталады. Биология тртіп. Заттар биологиялы зиянкестерден блінуі ммкін. Мражай заттарын негізінен блдірушілер кгеру, кш тсу, ааш кемірушілер, блме шыбындары, биологиялы зиянкестерді жою реставрация комиссиясыны шешімімен жзеге асырылады. Мражай изолятор рып оан блінген затта дизенсекциялы камераа кіреді.

Механикалы блінуден сатау. Жары тртібі мражай заттарына жары беруді реттілігіне байланысты жары беру мражай затыны андай материалдан жасаландыына арай орнатылады. Жары электромагниттер жаын , ыса толынды ультра клгін суле, зын толындар инфраызыл. Блар кзге крінбейді. Жары затты фотохимиялы згеріске шыратуы ммкін. жары блдіру дрежесі оны за суле тсуінен болады. Жарыты лшеу бірлігі –люкс (лк) 3 топ, жа, тозл, шыыс керамикалар, тссіз йнек орташа , сйектер быларыдан, теріден ааш, сурет, тмен фотографиялар, акварель, ааз.

Жары тртібі. сатауды дрыс тртібін амтамасыз ету масатында мражай заттарына жары сулесіні жеткілікті болуына реттеу. Жарыа тзімсіз заттарды траты жары кздерінен толы немесе жартылай ошаулау жне кейбір заттар тобын сатауа ажет жарыты белгілі млшерімен амтамасыз етуді білдіреді.

Температура – ылалдылы тртібі –орлар мен экспозицияларда мражай заттарын дрыс сатауды амтамасыз ету масатында мражайдаы температура мен ылалдылыты реттеу.

Мражай орларын есептеу. ор жмыстарыны баыты. мражай орларын задылы орауды негізгі формасы болып табылады. Есептеу процесс кезінде мражай заттарын зерттеу нтижелері белгіленеді.

Сырттай немесе мражайды ішкі зерттеулері нтижесінде пайда болан заттарды трлері, апараттары арнаулы ішкі мражай есеп сатау жне ылыми жата белгіленеді (ылыми карталар, ртрлі шыармашылы кітаптар жазу, ылыми паспорт).

Мражайды орын жабдытау екі баытта жргізіледі.

1. типологиялы коллекция - р затты мірге, адама атысын анытайды.

2. таырыпты колекция. ртрлі типтегі заттарды оамды елеулі оиаа байланысты жинау. мірбаян, нерксіп трлі мдени мірдегі жне сол сияты. Жабдытау процесін бірнеше кездесулерге блуге болады.

1. мражайды ызытыратын тарихи факторды анытау.

2. жабдытау шатарында – мражай зерттеу шін обьектілерді анытау.

3. мражайа ажетті заттарды екшелеу.

4. мражайлы маызы бар заттарды экспертиза тексеріп, блу.

5. оны мражай затына айналдыру шін алу.

орларды жабдытау кздері кездейсо табылан заттардан бастап, жоспарлы зерттеу баыттарын мражай іздестірілуі.Кездейсо табыландар трындарды заттар ткізуі. Мнда баралы апарат ралдары мражай ызметін трын халыа дріптеп ызытырушы материалдарды мражай орына ткізу тр. орларды жабдытарды жоспарлау жабдытарды ылыми комуникациясымен болан жне натылы мражай орлары тірі жйе. Ол дайы сіп згеріп, жат жмысы бітпейтін процесс оны жетістігі мына жадайлара байланысты. Мражай затты консервация жне рестоврация дегейін белгілеу арылы мражай заттары мражай орларында за мерзімді саталады. мражай заттарына жататындар, заттай бейнелеу, жазбаша деректемелер, кино жне фото деректемелер жатады. Раставрация табии тозуы, блдіргені немесе дейі згерту нтижесінде пайда болан ателерді жою арылы затты немесе орнатуды алпына келтіру. консервация табии тозу процесіне бгеу болатын белгілі сатау тртібін ру рі блдіруші процестері белсенді жолы мен оларды ары ныайта тсу бар илы мражай затты сатау, орларды сатау. Сатаушы саталатын температура, ылалдылы, жары, биологиялы тртіп стай отырып затарды консервациялау іске асырылады. Консервация бндай трін тек арнай дайындытан ткен реставратора теді. Реставрация ал. кейпіне консервация жне реставрация жмысы те жауапты ате ойылан диагноз ате дістер тр. Затты блінуге кеп соады.

азастанда лкетануды алыптасу кезедері. XIX орыс зерттеушілеріні лкетануа осан лесі.Орталы азастанны те нды археологиялы ескерткіштеріне ертеден-а саяхатшыларыны назарын аударан болатын. Олар туралы з ебектерінде шыыс тарихшылары (араб, иран) Х-ХІ асырларды жазып кетті. Олар Ибн Фадлан, л-Бируни, Мхаммед Хайдар жне т.б. болды. Орталы азастанны бай археологиялы ескерткіштері туралы Тобольскіден Тркістана дейін Солтстік жне Орталы азастан далалары арылы баран Петр біріншіні Тукеге жіберген елшілері Ф.Скибин мен М.Гринин айтады. Осы даланы оба азыналары туралы алаш рет оам айраткері Крижинович хабарлайды. Осы ірді ескерткіштеріне Г.Миллер де баса назар аударды. Оны сіресе сол кезде толы саталып тран ертедегі балыту пештері, тас рылыстар ызытырды. ХІІІ асырды екінші жартысынан бастап бл жерлерге кптеген зернттеушілер келеді. Осы аймата екінші академиялы экспедицияны мшелері, оны ішінде И.П.Фальк, Х.Барденес, И.Г.Георги, П.С.Паллас, П.И.Рычков жне басалар болды. азастанды археологиялы зерттеулер жмысын 1768-1774 жылдар екінші академиялы экспедициясын жаласытырды. азастанны географиясын зерттеуде Н.П.Рычковты лесі зор. Орталы азастанны археологиялсы туралы деректерге байланысты оны «Топография Оренбургская» атты ебегінде аталып теді. 1771 жылы Торай жне Есіл зендері бойында жасаан саяхат кнделігінде, лытау жне Атбасар аудандарыны ескерткіштеріне сипаттама береді. араторай зені бойындаы лкен орандар оны та алдырады. Ол былай деп жазады: «Ежелгі арапайым халыты молалары жай жермен кміліп, 15 лаша дейінгі биіктікке ктерілген, ал ол лкен моланы 135 кіші оран оршап жатыр». Орталы азастана алашыларды бірі болып, 1815 жылы тау-кен инженері Б.Герман келді. Оны экспедициясы й оранынан Аранатты тауына дейінгі, араторай зеніні жоары аасымен жріп тті. араторай зені, Аранаты тауыны, солтстік лытау етектеріндегі тарихи ескерткіштерге арнайы маала жазан А.Генс басаран экспедиция болды. Ол «остатки зданий и целых поселениях, о развалинах замков, крепостей служивших убежищем для владельцев», - деп жазып, ортаасырлы алаларды бір бейнесін кз алдымыза келеді. Ал осы асырды екінші жартысында археологиялы наты мліметтерді Н.М.Ядринцев, Г.Н.Потанин, В.В.Радлов, Н.М.Коншин сияты зертеушілер жргізді. В.В.Радлов Орталы азастандаы археологиялы зерттеуде арнайы ылыми тсіл олданды жне сараптау бойынша кезедерге блуде наты жмыс жасады. Орта асырлы ескерткіштер тас йінділер жне орта асырлы рылымдар жайлы мліметтерді В.Никитинні ебектерінен кездестіреміз.Ежелгі кезде аза жері жайлы е нды географиялы мліметтерді крші араб жне азиатты халытар алан. Европалытар Орта Азия мен азастанды зерттеушілер ретінде, тек XIII асырдан бастап пайда болады. Бл кезе азастан географиясы, лкені табиаты жайлы алашы мліметтеріні жиналуына, лкен сер етті. Кемшілігі – бл жерде тек отстік-батыс, жне отстік бліктері – Каспий, Арал теіздері, Ілі, Талас, Шу, Сырдарья зендері жайлы млеметтер ана крсетілген. азастан халыны мдени мірінде ежелгі жне ортаасырлы олжазба кітаптарыны лкен сері болан, солар арылы ортаасырлы мектептер мен медреселерде оушыларды сауытын ашан. Мсылман мектептерінде аль-Фарабиді, лыбекті, Баласаниды, Ясауиді олжазба шыармалары,трактаттары таралан. Ортаазиялы олжазбаларыны ерекшелігі – кп алфивитті жне кп тілді болан, сондытан оларды зерттеу иына тскен. Уаыты бойынша кейініректері, араб алфавиті мен жазылан. Ондай олжазбаларды алашысын XI . жазылан Юсуф Баласауниді «тадгу билік» ебегін атауа болады. Кптеген олжазбаларды арасында аза халыны тарихына тікелей атысты, ежелгі олжазбаларда бар. Сондай ескерткіштерге «Огуз-Наме», орыт ата жайлы гімелер мен аыздар, Алпамыс поэмасы, Манас эпосы т.б., жне ойшыл, аын Ясауиді, тюрколог Махмут ашариді ебектері де жатады. Орыс-аза байланыстарыны орнатылан кезіндегі азастанны географиялы тануы (XVI . - XIX .). Осы кезеде аза жерлеріні табии жадайларын сипаттайтын клемді материалдар жиналды. Бан орыс-аза байланыстары себепші болды. Географиялы саяхаттарды мліметтері арасында, дниежзілік ылым Орынбор лкесі, Арал-Капий бассейні, Ілі Алатау жайлы клемді жне аны географиялы млеметтерге ие болды. XVI . аяында- XVII . басында, алашында Мскеуде, кейін асымов аласында мір срген, аза адырали Хошум Жалаири «Джами ат-таварих» («Сборник летописей») кітабын шыарады – аза халы жне оны жері туралы жат. Кітап Борис Годуновты срауы бойынша жазылан. олжазба азан университетінде саталан, тек 1854 жылы профессор И.Н. Березинмен жарыа шыарылан. 19 . 30-шы жылдарына дейін азастанны табиат жадайы туралы жиналан клемді материалды – Орыс География оамын рушыларды бірі, А.И. Левшин жинатауа тырысты. 1832 жылы ол зіні «ырыз-аза, немесе ырыз-айса ордалары мен далаларыны сипаттамасы» деген ш блімнен тратын зерттеу ебегін жазды. Осы бірегей рі іргелі ебегі шін ол «аза тарихыны Геродоты» деген атаа лайыты ие болды. Автор з зерттеуінде аза лкесіні тарихы мен этнографиясы жне географиясы туралы егжей-тегжейлі мліметтер келтіреді. Географиялы орнын арастыратын, Туранны табии шекарасын жне «ырыз даласыны» ландшафтты сипаттамасын беруге мтылатын географиялы блімі лкен ызуышылы тудырады. Туранды ол: Алтай, Ертіс, Тобол, йыл, Орал, Каспий, Арал, ытай шекарасы радиусында жатан лкен кеістік деп тсінеді. Осы кеістікті, негізіне климатты ерекшеліктері мен топыра сипаттамасын алып, автор 7 алапа (зонаа) бледі. Кітапта «ырыз казактарына жне Тркістана жататын жерлер картасы» берілген. А.И. Левшинні кітабы азастанны географиялы зерттеулеріні 19 . 30-шы жылдарына сйкес жалпы денгейді крсетіп, лкен маынаа ие болды. Сонымен атар, Левшинні кітабы букіл азастан жайлы географиялы мліметтеріні толы еместігін де крсетті. 1845 жылы Орыс географиялы оамы (ОГ) рылды, рыланына екі жыл болмай олар Орта Азия мен азастан территориясыны географиялы зерттеуіне аса кіл аударды. Жйеге келтіру жне Орынбор мен Петербург архивтерінде саталан азастан жне Орта Азия географиясы жне халыны тарихы туралы бай материалдарды деу барысында, сол кездегі, йгілі орыс географтары, Я.В.Ханыков пен М.И.Иванин 1847-1861 жылдары аза халы туралы кптеген материалдарды жарыа шыарды . Я.В.Ханыков – дарынды географ, картограф 15 жыл аралыында азастан жерін зерттеумен айналысан. 1839 жылы оны «Орынбор лкесіне географиялы шолу» атты бірінші жмысы жары крді, бл ебегінде географиялы орны, статистикалы, географиялы жне этнографиялы мліметтер келтірілген. 1841 жылы «Ішкі ырыздар ордасыны кйі жайлы очерк» - батыс азастан бойынша саяхаты туралы жол очеркі жары крді. 40-50 жылдары ол картографиялы жне баспа жмыстарымен айналысып «Арал теізі мен Хива хандыы, оны айналасы», (1851 ж.), «ырыз жеріні Ішкі жне Кіші ордасыны картасы» (1845), «Орта Азияны солтстік-батыс блігіні картасы, осымшасымен» атты карталарды растырды. М.И. Иванин – Орыс Географиялы оамыны мшесі (1801-1874) Орынбор лкесінде 1835-1855 жылдары жергілікті офицер корпусында, Ішкі Бкей ордасыны Уаытша кеесіні кеесшісі жне басарушысы болып ызмет етті. 1846 жылы ол Маныстау тбегіні кп блігін зерттеп мнай, глаубер тзы, рылыса жарамды ктасты бары туралы айтты. Жмысына тбекті картасын тіркеді. Оны кіші жз азатарыны рухани мдениеті ызытырды – онажайлылыы, лтты дстрлері, медициналы білімдері, діні. азастанда лкетануды пайда болуы мен дамуы. азастандаы лкетанулы зерттеулерді тарихы за та ызыты. азастанда лкетану озалысыны тарихы 3 кезеге блінеді: Революцияа дейінгі кезе. Бл Ресейді шет жатарында йірмелер, оамдар жне мражайларды пайда болу кезеі. Жергілікті тарихты зерттеумен алдыы атардаы орыс алымдары, саяхатшылары (И.К. Кириллов, А.И.Тевкелев, П.С. Паллас, И.П. Фальк, П.И. Рычков, А.И.Левшин, П.П.Семенов-Тяньшанский, Н.А. Северцов, И.В.Мушкетов, В.В. Радлов, Л.Мейер, М.Красовский, А.И.Добросмыслов, В.В. Вельяминов-Зернов, В.В.Бартольд, П.П.Румянцев, В.Даль, С.У. Ремезов); саяси жер аударылушылар, поляк жер аударылушылар, декабристер, народоволецтер айналысты. 1917 жылдан бастап 20-шы асырды ортасына дейін лкетануды пайда болуы, алыптасуы жне даму кезеі. Бл кезеде лкетану жаа оамды ылыми-мдени озалыс ретінде болды. 20-шы асырды ортасынан 30-шы жылдарды ортасына дейін кпшілік лкетанулы озалысты алыптасуы. Осы кезеде азастанда тарихи лкетануды негізі аланды. Революцияа дейінгі кезе. азастан жерінде йымдастырылан лкетанулы зерттеу, Орыс География оамыны блімімен, ылым Академиясымен, Орыс Археология оамыны Шыыс блімімен, жаратылыстану, антропология жне этнография сйюшілер оамымен XIX асырды аяында басталады. азастан территориясын орыс алымдарымен арынды зерттеуі, 60 жылдарды аяында, жергілікті ылыми оамдарды блімдеріні пайда болуына ммкіндік туызды. 1867 жылы бірінші болып Орыс География оамыны Орынбор блімі рылды, ол азастанны батыс жне солтстік бліктерін ылыми зерттеуін ола алды. 1870 жылы Ташкентте Жаратылыстану, Антропология жне Этнография сйюшілер оамы, 1877 жылы Омбыда - Орыс География оамыны Батыс-Сібір блімі рылды. Орта Азияны толыыра зерттеу масатымен 1897 жылды апанында Орыс География оамыны Тркістан блімі ашылды. 1902 жылы азастан территориясында Орыс География оамыны Орынбор, Батыс-Сібір, Тркістан блімдерімен бірге Семей блімшесі жмыс істеді. XX . басында Геология комитеті мен оныс аудару басармасы дала зерттеу жмыстарына кірісті. XIX . аяында азастанны облыс орталытарында статистикалы комитеттер рылады, олар лкені экономикасын, географиясын жне тарихын зерттеуде айтарлытай лесін осты. Орыс алымдары, кімшілік мекемелерді чиновниктері мен офицерлері осы оамдарды йымдастырып, соларды жмысына белсенді атысты. йгілі лкетанушылар Ш. Уалиханов, Н. М. Потанин, Н. М. Ядринцев, И. Алтынсарин. Н. Бекчурин, Г. С. Карелин, Н.Н жне В. Н. Белослюдовтар ОГ мшелері болды. 19 . екінші жартысында азастанны территориясын географиялы зерттеуі нтижелі жетістіктермен белгілінді. Таулы жне жазы аудандарды, клдер мен теіздерді карталар мен атластары растырылды. Физикалы-географиялы зерттеулер жйелі жне кешенді жола ойылды. Осы кезеде Балаш, Арал, Каспий теіздері, Тянь-Шань таулары зерттелді. Саяхатшы алымдар кілдерін Тянь-Шань мселелеріне блді. П. П. Семенов, Ч. Уалиханов, И. А. Северцов, И. В. Мушкетовтарды зерттеулері бойынша Тянь-Шаньні орографиялы жне геологиялы рылысыны ылыми длелденген схемасы жасалды. 1887 жылды желтосанында Орынборлы ылыми мраатты комиссия рылды. Комиссияны масаты – генерал-губернаторды канцеляриясында жатан мраатты жаттарды реттеу жне ылыми зерттеуге дайындау. Мраатты комиссияны рекетіні крделі баыты, Орынборда мражай ашу болды. Біра Орынборда мражай ашу ойын губерндік статистикалы комитет іске асырды, 1888 ж. ол алада тарихи-археологиялы мражай ашу жайлы аулыс абылдады. Орынбор ылыми мрааты комиссияны е белсенді мшесі И. Катанье болды. Ол зіні ылыми рекетін екі баытта ткізді: азба жмыстарын жргізді жне аза даласыны ежелгі мдениет ескерткіштеріні тізімін жасаумен айналысты. сіресе оны аза даласыны археологиясы бойынша мліметтерді жйелеу жмысы табысты болды. Кп жылды зерттеу жмысыны нтижесінде азастанны барлы облыстарыны ескерткіштері сипатталан ебегі болды. Орта Азиядаы жалыз тарихи-ылыми мекеме – Туркістанды археологияны сйюші йірмесі азастанны отстік блігін археология жаынан нтижелі зерттеді, ол 1895 жылы желтосан айында ашылды. аза алымдарыны, аартушыларды туан лкені зерттеудегі рлі. Орта Азия мен азастанды зерттеуші ретінде Ш. Уалихановты ылыми ебегі дниежзілік ылыммен танылан. Ебектері орыс, аылшын, неміс жне француз тілдерінде басылып шыан. Ол тарих, география жне этнографияа арналан біратар нды ебектерді жазып лгерген. Абай нанбаев – лы аын, жазушы, оамды айраткер, азаты жазба деби тіліні негізін салушы, либералды білімді ислама таяна отырып, орыс жне европа мдениетімен жаындасу арылы аза мдениетін жаартуды кздеген реформатор. Ыбрай Алтынсарин - азаты крнекті аартушы-педагогы, жазушы, этнограф, фольклоршы. Ыбырай оу-аарту жмыстарына з заманыны е озы дістемелерін олдана отырып, білімні балалара ана тілінде берілуіне айрыша мн береді. "аза хрестоматиясы" атты оулы, "азатара орыс тілін йретуді бастауыш ралы" атты дидактикалы оу ралын жазды. Ыбырай сондай-а Ушинский, Л.Н.Толстой, И.А.Крылов, И.Паульсон шыармаларын аза тіліне тржімалап, аза дебиетінде кркем аударма жанрын алыптастырды. Ол жаа лгідегі мектептер ашу ісімен шылданады. 1879-1883 жылдар арасындаы Торай облысыны трт уезінде ( Торай, Ырыз, Троицк, Атбе) уездік жаа мектептер ашады. 1883 жылы Торай аласында олнер мектебін, 1887 жылы Ырызда ыздар мектебін йымдастырды. лкетануды пайда болу, алыптасу жне даму кезеі. Совет кіметі орнааннан кейін барлы сулет ескерткіштері, кітапханалар, мрааттар лттандырылды. Осы кезден бастап азастанда лкетанулы озалыс ке клемде жргізіле бастады. 1920 жылы «ырыз лкесін зерттеу оамы» рылды. рылтайшылы жиналасы 1920 жылды 15 азанында тті, оамны траасы болып, аза халыны тарихы туралы алашы жмыстарды авторы А.П. Чулошников таайындалды. Сол, Республикада мемлекеттік ылыми мекемелер болмаан кезде, азастанды зерттеу оамыны атарында зиялы ауымны басым блігі біріккен болатын. оамда С.Д. Асфендияров, А.Диваев, А.Л.Мелков, С.Сейфуллин, Т.Рыскулов, Калмыков, М. Ауэзовтер ызмет атарды. Осы жылдары жалпыресейлік лкетану жмысыны ылыми-методикалы орталыы пайда болды – лкетануды Орталы бюросы (ОБ), ылым Академиясы жанынан. Ол 1921 жылы бірінші Бкілресейлік лкетану конференциясында рылды. ОБ мшелері болып сол уаытты йгілі алымдары Д.Н.Анучин, Н.Я. Марр, А.Е.Ферсман, П.Г.Смидовичтер болды. Советтік лкетануды йымдастырушыларыны бірінші атарында педагогтар А.П. Пинкевич и С.Т. Шацкийлер де болды. ОБ-ны облыстарда блімшелері болды, лкетанулы журналдармен, жинатары шыарылып трды. 1923 жылдан бастап «Краеведение» журналы шыа бастады, ал 1925 ж. – «Известия ЦБК». 1930 ж. олар «Советское краеведение» журналы болып бірікті (1936 ж. дейін шыып трды). 1937 ж. ОБ жойылды. Оны ресми жабылуы 1932 жылы ылым Академияны азастанды базасыны пайда болуымен байланысты. лкетану зерттеулер орталыыны ролін одан ары География оамыны лкетану комиссиясы з ол астына алды