Тменгі жпты аспаптар механизмдерін тегеру жне кш есебі.
Бір жазытыта немесе параллель жазытытарда буындары озалыстар жасайтын кеістіктік механизмдер практика жзінде жиі кездеседі. Мндай механизмдерді жазы механизмдер болып табылатын модельдер трінде сынады. Мысалы, 23-суретте кеістіктік рычагты тртбуындыны мысалы келтірілген. Осы механизмні барлы массалар центрі айналмалы жптарды осьтеріне перпендикуляр бір жазытыта озалады.
23-сурет. Кеістіктік рычагты тртбуынды
Сондытан 24-суретте келтірілген жазы механизм берілген механизмні адекватты модельі болып табылады. Сондытан да, осы кеістіктік тртбуынды механизмді тегеру есебін жазы механизм мысалында арастыруа болады. Есеп - айырбастайтын нктелер дісін олдана отырып, берілген тртбуынды механизмні мысалында статикалы тегеруді жзеге асыру болып табылады. Кш талдауыны дістерін олдана отырып, инерция кшіні бас векторын анытаймыз. Статикалы тегерілмеген механизм шін инерция кшіні бас векторы нлге те болмайды. Сйкесінше, жйені массалар центрі тіректерге жне іргетаса динамикалы жктемелерді тудыратын деуге ие болады. Статикалы тегеруді есебі - механизмні кез-келген жадайында оны массалар центрі озалмайтындай массаларды таралуына жетуі ажет.
24-сурет. Жазы тртбуынды рычагты механизм
Айырбасталынатын массалар дісі жазы озалыс жасайтын кез-келген денені таратылан массасын (25-сурет) А жне В нктелерінде жинаталан екі жинаталан массаны мысалында крсетуге болады.
25-сурет. Жазы денені модельі
А жне В нктелерінде жинаталан екі жинаталан массалар mA, mB тмендегі тедеуден аныталады:
mA+mB=m; mAlAS=mBlBS . (6.26)
Егер бірінші тедік денені массасы згермейтіндігін длелдесе, онда екінші тедік массалар центріне S атысты барлы айырбастайтын массаларды статикалы моменті нлге те екендігін білдіреді. Енді біз жазы механизмні рбір буынын берілген екі нктеге жинаталан массалармен айырбастаймыз (26-сурет). Сонымен, 1-буынны массасын m1 – сйкесінше А жне В нктелерінде жинаталан екі массалар трінде m1A, m1B береміз. m1A, m1B мндері (6.26) тедікке сас тедікпен аныталады. Осыан сас 2-буынны массасы m2 В жне С нктелерінде жинаталан массалармен m2В, m2С айырбасталуы ммкін. Сондай-а m3 массасыда m3С жне m3D массаларымен айырбасталуы ммкін. Нтижесінде тртбуынды механизмні А нктесінде m1A массасы, ал В нктесінде m1B+ m2В массасы, С нктесінде m2С+ m3С массасы, ал D нктесінде m3D массасы жинаталады.
26-сурет. Жинаталан массалармен айырбастау слбасы
Статикалы тегеру кезінде жасалынатын келесі адам – 1 жне 3 буына осымша жндейтін массалар (арсысалма) m1k жне m2k салынады.
27-сурет. арсысалматарды орналастыру
арсысалматарды массалары, сонымен атар оларды орналастыру орындары (6.26) тедеуді кмегімен аныталынады. Есепті шарты бойынша арсысалматарымен 1 жне 3 буындарды массалар центрін А жне D озалмайтын нктелерде орналастыру ажет. арсысалматарды орналастыру орындары, яни AE жне DF шамалары белгілі. Онда арсысалматарды массалары статикалы моменттер тедігінен табылады, яни
.
арсысалматарымен 1 жне 3 буындарды массасы:
m1A+ m1B+ m2В+ m1k=mI; m3D+ m2С+ m3С+ m2k=mII. (6.27)
Бл массалар А жне D озалмайтын нктелерде жинаталады. Барлы жйені массалар центрі mI жне mII массалар осындысына те массамен А жне D нктелеріні арасында орналасуы ммкін жне зіні орнын згертпейді, сондытан да mI жне mII массаларыны орны механизмні озалысы кезінде згермейді. Екі арсысалматы орналастыру нтижесінде статикалы тегерілген механизм алынды.