Егер дыбыс кешігуі жиіленсе, онда найзаай фронты сирейді ал егер дыбыс азайса, онда найзаай фронты жаындап келе жатандыы.
Найзаай жарылынан кейін атты дауыл болса, найзаай те ауіпті. Егер сіз ауылды жерде болсаыз: терезені, есікті, бырларды жабыыз. Пеш жапаыз, себебі пеш трубасынан шыатын жоары температуралы газда арсыласа алмаушылы болады. Телефонмен сйлеспеіздер: кейде найзаай столбыларды арасында тартылан сымдара тседі.
Найзаай болып жатан стте электр желісіне, антеннаа, терезе жанындаы орнытарыштара, йді тбесінен су аатын жерлерге жаындамаыз, сонымен атар теледидар, радио жне т.б. электрлі ондырыларды оспаыз.
Егер сіз орманда болсаыз, ыса талдар скен жерлерді паналаыз. Биік талдарды асына, сіресе айыны, еменні астарына тыылмаыз.
Су жиналатын жерде немесе оны жаысында трмаыз. Жаадан аласыра, яни жоары жерден тменге тсііз.
Жазы далада, егістікте немесе оранатын жер болмаан кезде жерге жатпаыз, азылан жерді шетіне аяыызды олыызбе стап отырыыз.
Егер найзаай дауылы сіз спортпен айналысу барысында болса, дереу тотатыыз. Металлдан жасалан заттарды (мотоцикл, велосипед, мз ойыш жне т.б. ) шетке ойыыз жне 20-30 м алыс трыыз.
Егер найзаай сіз клікті ішінде отыран кезде болса, машинадан тспей, терезені жауып, радиоабылдаышты антеннасын тмен тсірііз.
| Табиата шыар кезде | ||
Жыланны шауы
| Сырты крінісі | Алашы кмек |
| Шаан кезде жаын орналасан екі жара, астарындаы майда жара жне лы емес тістерді ізі алады | Кез келген жыланны шауынан кейін уды ана кетпеуіне шара олдану керек. Уды тез арада сорып, ткіріп тастау аже. Бл 10-15 минут бойында жаласады. Зардап шегушіге тынышты жадайын жасаыз. Шаан кезде олды жмулы алыпта стаыз. Аяты шаан кезде бірінші аяты келесісіне таып тастаыз. Сйытыты жиі ішіп (шй, минералды немесе кнделікті су), ауруды бседететін бір-екі дрі ішу ажет. Тау ралын шаан жерден жоары тауа болмайды, тек ана шаан жерді таып немесе кесіп, отпен кйдіру ажет. | |
 Кенені шауы
| Кене теріге еніп, оны сілекейі денені салдандырып тастайтын асиетке ие, сондытан оны тез анытауа болады. Теріні нзік жерлеріне тексеру жасау керек. | Кенені соран жерін келесі жолдармен жояа болады: кенені арасына кез келген сімдік майыны тамшысын тамызады, одан кейін аырын ысашпен асып, жай озалтып алып тастайды. ысаш болмаан жадайда, жай жіпті алап, адамны денесі мен теріні ортасынан айналдырып ысады. Шаан жерді иод тнбасымен, спиртпен немесе зеленкамен сртеді. Шаан жерді кесіп немесе кйдіруді ажеті жо. Алашы кмек крсеткеннен кейін емханаа алып бару артыты ылмайды. |
Улы рмекшілерді шауы
| Шаан жер атты ауырады, ісік пайда болады, теріде ашыл сйытыа толы тылар пайда болады. | Кене шаан кездегі профилактика Шаан жерді сабынмен сулап жауып, салан нрсе ойыыз. Шаан жарді байлап тастаыз. Ауруды бседететін дрі ішу керек. Сйытыты кбірек ішііз. |
Араны шауы
| Ісік, ызару, ышу. Бны барлыы екі кнге созылуы ммкін. Жректі айнуы мен лсіздікті пайда болуы да ммкін. | Егер жарада тікені алса, аырын ысышпен алып тастаыз, жараа жартылай спиртті компресс жасап, бал жаыыз, супрастин немесе димидрол таблеткасын ішііз. Егер ара шауына аллергияыз болса, тез арада дрігерге крінііз. |
 лкен араларды шауы
| Теріде ісік пайда болып, лсіздік байалады. | Шаан жерді сірке ышылы (су+сірке ышылы) немесе спирт осындыларымен сртііз. |
Масаны шауынан пайда болан ышуды, шаан жерге нашатыр спиртін (нашатырспирті мен суды те осындысы) не болмаса ас содасыны ерітіндісін жауа болады.
· Егер лаыыза жндік кіріп кетсе, оны келесі жолдармен алып тастауа болады: лаа жылы суды сыртына шыана дейін ясыз. Сонымен атар, латы аырын арта жне жоары созасыз. Баса, жеіл дісі: міндетті трді ла суды ішінде алатындай етіп, ваннаа жату керек.
 |
Алашы медициналы кмек.
Кездейсо жадайларда, заымдананда, ауырып алан кездерде зардап шеккендерді мірін сатап алу шаралары:
Алашы медициналы кмек крсету:
· Зардап шеккен адамды алып шыу (йіндіден, газа уланан жердан) жне зардап шегушіні міріне ауіп тндіретін жадайды болдырмау (шок, асфиксия, ан кету);
· 
Зардап кезедерін анытау;
· Зардап шегушіні медицинала кмек крсетуге ыайлы жерге кшіру;
· Талаптара сай кмек крсету.