Грамматика: Сраулы сйлем. Ксемше

Тапсырма. Басым сздерді тыдаыздар. Оыыздар.

Амандасу, мдениет, слем беру, слем алушы, ризашылы, тр, жастар, ария, замандас, рдас, аайын, туыс, ауышып амандасу, тілек айту.

 

Тапсырма. Ойтрткі сратара жауап берііздер.

1. «Слем – сзді анасы» дегенді алай тсінесіз?

2. Слем беру деген не?

3. Екі адам кездескен кезде кім бірінші слем береді?

4. Слемдесу дебін білесіз бе?

5. Сіз лкендермен жне з замандастарыызбен алай амандасыз?

 

Тапсырма. Мтінді оыыздар.

Слем – сзді анасы

Амандасу ай халыты болмасын мдениетіні алашы беташары сияты. Орта жне Кіші Азия мен Африкадаы мсылман халытары ертеде о олын жрегіні басына апарып тазым ету арылы аманды рсімін жасаан. Сондай-а мсылман халында аманды салты «Ассалаумаалейкум!» деген сзден басталады. Ол жасы тілек: «Сізге Алланы нры жаусын!» – деген сз. Жас адам жолы лкен, жасы лкен адама алдымен мтылып, ос олын сынады. Ал слем алушы ария «Уаалейкумассалам!» деп о олын сынады. Ол: «Алланы раым нры маан бір есе жауса, сізге екі есе жаусын» – деген сз.

Осылай ол алысып слемдесуден кейін амандасушылар алма-кезек:

- Дені-арныыз сау ма?

- Мал-жаныыз, ора-опсыыз аман ба?

- Елііз тыныш па? – деген сияты амандасу сраын жаластырады.

Ал екіншісі:

- Деніміз сау.

- Мал-бас аман.

- Ел іргесі тыныш, – деп ризашылыпен жауап береді. Келесі кісі де айталап, аманды саулы срасып барып, трге шыып жайасып отырады.

Ауыла келген онапен ауыл адамдарыны амандасуында белгілі ереже бар. Мысалы, й сыртына таяп келген лкен адама аттан тсіріп алалы тран жасы кіші адам брын слем беруге тиісті.

Ал сырттан йге кірген кісі андай жастаы адам болса да й ішінде отырандара зі брын слем беруі керек.

Кріспегелі кп жыл болан замандас, рдас, аайын туыс адамдар ауышып (кеуде тиістіріп) амандасады. ауышып амандасу ер азаматтар шін лтты амандасуды е рметті тріне жатады.

Ал жастар жай ана ол алысып, келесі олмен ара, иы аысып амандасады.

ыз балалар бір-біріне жгіре басып барып, шатасып сйісіп немесе жай ол алысып амандасады. Жастарды амандасу трлері «Слеметсіз бе? Есен-саусыз ба?» деп келеді.

Жалпы ауыл адамдары за сапардан келген аайына жиылып келіп амандасу немесе алыс сапара аттаналы жатан адама жиылып барып «Жол болсын» деп тілек айту дстр болан. «Алты жасар бала жол жріп келсе, алпыстаы шал барып амандасады» деген мтел соны айаы.

(«аза халыны салт-дстрлері» кітабынан)

Сздік

амандасу – здороваться; приветствовать

мдениет – культура

тазым ету – отвешивать поклон

тілек – желание; пожелание; просьба

ария – старец

раым - милость; милосердие; жалость

ора-опсы – загон и другие надворные пристройки хозяйственного назначения

тр – тор, почетное место (в юрте, в комнате)

замандас – ровесник; сверстник

сапар – поездка; путь; путешествие

 

Синоним сздер амандасу – слемдесу алашы – бірінші, тыш ария – арт, жасы лкен адам

 

Тапсырма. Мтін бойынша сратара жауап берііздер.

1. Амандасу нені белгісі?

2. Мсылман халытары алай амандасады?

3. Ауыла келген адаммен амандасу ережесі андай?

4. Брын лкен кісілер жне жастар (жігіттер, ыздар) алай амандасатын болан? Ал азір ше?

5. «Алты жасар бала жол жріп келсе, алпыстаы шал барып амандасады» деген мтелді алай тсінесіз?

Тапсырма. Тменде берілген тыйым сздер бойынша пікір алысыыздаар. лкенді сыйлауа байланысты таы андай тыйым сздерді білесіздер?