Бірінші байлы – денсаулы» таырыбына ысаша эссе жазу.
ТОЫЗЫНШЫ АПТА
Салауатты мір салты
Бірінші саба
Лексикалы таырып: Тазалы – денсаулы кепілі
Грамматика: Зат есім жасайтын жрнатар. Етістікті ткен шаы.
Тапсырма. Басым сздерді тыдаыздар. Оыыздар.
Тазалы, денсаулы, ауру, кір, лас, таза, мнтаздай, пктік, семдік, адалды, шомылу, адамшылы, саламатты.
Тапсырма. Ойтрткі сратара жауап берііздер.
1. «Тазалы – денсаулы кепілі» дегенді алай тсінесіз?
2. Сіз тазалыты сйесіз бе?
3. андай адамды «тазайын адам» деп айтар едііз?
4. Тазалыты адам міріндегі мні андай?
Тапсырма. Мтінді оыыздар.
Тазалы – денсаулы кепілі
Тазалы –адам мір-тіршілігіні аса маызды жатарыны бірі. Ол – адамны денсаулыы, -тсіні шырайлылыы, жасыны затыы, тла бойыны снділігі айналасына тартымдылыы, сйкімділігі деген сз. Ал алуан трлі аурулар, оларды тарататын микробтар на сол тазалыты жотыынан, кір-ластан рбіп, ршиді. Сондытан денні саулыын басты байлы санаан, тазалы пен пктікті семдік, адалды деп білген халымыз ыздарына Тазагл, Амарал, т.б. деп ат ойан, ал ас оятын дастаранын «а дастаран» деп атаан.
Адамдарды бір-бірімен арым-атынасындаы шынайы адамгершілік крсеткіші –адалдыты, ділдікті «жаны таза», «ниеті таза», «ойы кіршіксіз», «апейіл», «ажрек», «кілі пк» деген сздермен білдірген. Кнделікті трмысты зінде, сіресе, ыдыс-аяы, ас-таамы таза, сті мнтаздай таза ыз-келіншектерді «а ааздай» деп марапаттаан.
Тазалыты адам міріндегі орны мен мні жоары боландытан, оны спеттеу рі соан мтылу ай халыа да те сипат болды. Бан оларды мір салты, дет-рпы длел бола алады. Айталы, таерте йыдан трысымен беті-олын жуу барлы жртта бар. Моншаа тсу, шомылу, суа тсу –жер жзіндегі барлы халыта кездесетін дет. Тазалыты ардатау, азы-тлікті, киім-кешекті, тсек орынды, ыдыс-аяты, тратын жайды, ора-опсыны, айнала тіректі таза стау, ркімні з бойын ктуі адамшылы пен саламатты шін бірдей ажет асиет екені туралы ым барлы адамзата орта. Сондытан кнделікті трмыста йді жне ауланы тазарту, жуынып-шайыну, киімдерді тазартып отыру ашаннан дептілік белгісі ретінде аралып, бааланып отыран.
(Ж.Базарбаев. «Инабат»)
Сздік
тазалы – чистота
-тсі – внешний вид; облик (человека)
шырайлылы – красота; привлекательность; обаяние
тла бойы – все тело; с головы до ног
кір-лас – грязный; запачканный
ршу – увеличиваться; множиться; нарастать;
пктік – непорочность; безгрешность
адалды – верность; преданность; искренность
мнтаздай таза – безупречно чистая
спеттеу– почитать
тірек – окрестность; район
Тапсырма. Мтін бойынша сратар жазыыздар.
Тапсырма. Мтін абзацтарына ат берііздер.
Тапсырма. Маал-мтелдерді сыарын табыыздар.
| Кзі ауырса, олыды тый, | Аяын кріп, асын іш. |
| Анасын кріп, ызын ал, | жасы ас. |
| Тазалы – денсаулы негізі, | Іші ауырса, аузыды тый. |
| Жаман ауруа – | жаны сау. |
| Дені сауды – | Денсаулы – байлы негізі. |
| Есімдерден зат есім жасайтын жрнатар 1. -шы, - ші:ойшы, кйші 2. -шылы, -шілік:шаруашылы, кешілік 3. -лы, -лік, -ды, -дік, -ты, -тік:балалы, жеілдік, жолдасты 4. -кер, -гер: жмыскер, загер 5. -кеш,-хана, -паз, -ой, -ор: арбакеш, шайхана, жемор |
Тапсырма. Мтіннен туынды зат есімдерді тауып, жазыыздар.
| Грамматика: ткен ша Сйлеп тран уаыттан брын болан іс-рекетті білдіреді. | ||
| Жедел ткен ша Іс-имылды жуы арада боланын білдіреді. | Брыны ткен ша Іс-имылды жалпы боланын білдіреді. | Ауыспалы ткен ша Сйлеп тран уаыта дейін дадылы болып тран іс-имылды білдіреді. |
| етістік + (-ды,-ді,-ты, -ті) +жіктік жалауы Мыс: Кеше университетке бардым. | етістік + (-ан,-ген,-ан,-кен,-ып,-іп,- п ) + жіктік жалауы Мыс: Кеше университетке баранмын. | етістік + (-атын,-етін,-йтын,- йтін) +жіктік жалауы Мыс: Кнде университетке баратынмын. |
Тапсырма. Мтіннен ткен шата тран сздерді табыыздар.
Тапсырма. Етістіктерді лгі бойынша згертііздер.
лгі: келу - келген - келді
Берілген сздер: шаыру, сыйлау, тойлау, ттытау, кту, беру, шыу.
Тапсырма. Тмендегі етістіктерді пайдаланып, сйлем рыыздар.
лгі: Тазалыты адам міріндегі орны мен мні жоары болан.
Болды, баалады, ршіді, санады, білдірді, марапаттады, кмектесті.