Тапсырма. Тменде берілген схбатты тыдаыздар. Рлдерге бліп оып, мазмнын айтыыздар.

– «Жері байды – елі бай» дейді халымыз. азастан жер клемі жаынан лемдегі мемлекеттер арасында тоызыншы орын алатынын азір екіні бірі біледі. Ал кзден таса жатан жер ойнауындаы табии байлыымыз жайлы кпшілік біле бермейтіні аны. Сол туралы не айтар едііз?

– аза жеріні алып жатан аумаы 2,7 млн-нан астам шаршы шаырым. Жер байлыы – ел байлыы емес пе, жеріміз аншалыты ке болса, оны ойнауы да ртрлі асыл азынаа соншалыты мол. Менделеев кестесіндегі келтірілген химиялы элементтерді азіргі тада аза жерінде кездеспейтіндері кемде-кем.

– Осындай ауматы жерде шамамен анша кен орындары бар?

– Тарихи деректерде XX асырды басына дейін аза жеріндегі ашылан кен орындарыны жалпы саны 857-ге жетіпті. Ал геологтерді деректеріне сйенсек, ткен асырды екінші жартысында республика жеріндегі ндірістік ртрлі пайдалы азылым кен орындарыны саны екі мынан астам екен. Тау-кен нерксібіні ол кездегі дуірлеген жерлері, сіресе, Алтай ірі мен Орталы азастан болса керек. Мны зі аза жеріндегі азіргі кезде жмыс істеп тран тау-кен ісімен байланысты ірі-ірі нерксіптерді тез арада бой ктеріп іске осылуына о ыпал тигізгені аны. асырлар бойы млгіп жатан жер ойнауындаы пайдалы азбалар соы екі асырды аясында адамзатты тіршілігіне, леуметтік дамуына лкен серін тигізіп, бір кездегі елеусіз аза елін лемге паш ете бастады.

– Елімізді ай жерінде кен орындары кп кездеседі?

– Ересен байлыымен иялыды айран алдыратын Кенді Алтай, Отстік азастан, Солтстік азастан, Торай, останай обылыстарын матанышпен атауа болады. Кенді Алтайды сирек жне шашыранды элементтері орналасан бірнеше жздеген мыс, орасын, мырыш, алтын, кміс кен орындары белгілі. Кеес Одаыны тсында «азастан – тсті металлургия оймасы» деген атаа тегін ие болан жо. азастан тек ана тсті металдара ана бай емес, оны байта ойнауында халы шаруашылыыны ай саласына болмасын ажетті пайдалы азбаларды баса трлері де жеткілікті. Мысалы, кмір, мнай, шымтезек, газ, жаыш тата тастара те бай. Сол сияты бізді республика ванадий, хром, никель, кобальт жне баса да металдар кен орындарыны орлары жаынан жетекші орындара ие деп айтуа болады.

(i-news.kz/.../5936444-adilgazy_bektibaev_t_g_d_zher_koinauynda.html)

Тапсырма. Схбат мтіні бойынша сратара жауап берііздер.

1. аза жеріні алып жатан аумаы анша шаырымды райды?

2. «Менделеев кестесіндегі келтірілген химиялы элементтерді азіргі тада аза жерінде кездеспейтіндері кемде-кем» – деген оймен келісесіз бе?

3. Тарихи деректер бойынша XX асырды басына дейін аза жеріндегі ашылан кен орындарыны жалпы саны анша?

4. Кен орындары кп орналасан жерлерді атаыз.

5. Кеес Одаыны тсында «азастан – тсті металлургия оймасы» деген атаа ие болан. Сіз алай ойлайсыз?

 

Тапсырма. Схбат мтініне ат ойыыздар.

Тапсырма. Схбатты монологке айналдырып, гімелеп берііздер.

Грамматика: стеу, оны трлері стеулер имылды, iс-рекеттi ртрлi белгiсiн, атап айтанда, мезгiлiн, мекенiн, млшерiн, себебiн, масатын т.б сипаттарын бiлдiредi. стеулер маынасына арай бiрнеше трге блiнедi. 1. Мезгiл стеу . Сраы: ашан? ашаннан? Мезгiл стеулерi: кеше, бгiн, ерте, азiр, таерте, кндiз, кешке, ыстыгнi, жаздыгнi, биыл, былтыр, анда-санда т.б. 2. Мекен стеу. Сраы: айда ? алай? айдан? Мекен стеулерi: рi, берi, жоары, тмен, ала, артта, iлгерi, мнда т.б. 3. Млшер стеу. Сраы: анша? аншама? аншалы? Млшер стулерi: сонша, онша, осынша, оншалы, мншама,мнша, бiрен-саран, бiраз, бiрталай, азды-кптi, бiршама т.б. 4. Сын-имыл стеуi. Сраы: алай? алайша? айтiп? Сын-имыл стеулерi: ре, зер, тез, аырын, шапша,бiрден, кенеттен, бостан-бос, зора, т.б 5. Кшейткiш стеу. Сраы: алай? Кшейткiш стеулерi: аса, наыз, те, тым, бден, орасан, наыз, кiле, млдем т.б. 6. Масат стеуі. Сраы: алай? не масатпен? Масат стеулерi: дейі, асаана, жорта т.б. 7. Себеп-салдар стеуі. Сраы:неге? не себепті? неліктен? Себеп-салдар стеулерi: амалсыздан, лажсыздан, боса, бекерге т.б.

Тапсырма. Мтіннен стеулерді тауып, оларды трлеріне арай ажыратыыздар.