Айтысты зіне тн ерекшеліктері

Аындар айтысында «аттама (трафарет) ледер аз болады» (С.Манов). Олар леді табан астында шыарады, тосыннан айтысады. Айтыс стінде талай ктпеген жайлар кездеседі. Айтысар таырыбы белгісіз, тосын сраулара тап болады. Екі аын да бірін-бірі тыырыа амау шін, бірін-бірі сріндіру шін, мір былыстарын жмба етіп те тартады. Соны бріне аындар жпелдемеде жауап беруге, длел айтуа зір болуы керек. Мны брі аындардан сзге жйріктікті, білгірлікті, тапырлыты, сталыты ажет етеді. Сонымен атар аындар ел-елді шежіресін, тарихын, жер жайын, этнографиялы ерекшеліктерін білуі керек.

Аындар айтысыны таы бір ерекшелігі «ойында релік жо» дегендей, айтыса лкен де, кіші де, еркек те, йел де атынаса береді. Тек талант-дарыны болса, бйгеге тсер шамасы болса боланы. Сонымен атар айтысып отыранда, аын зіні жеілгенін білу де айтысты негізгі шартыны бірі болып саналады. Сзге сз табу, орынды жерінде тымды сз айту сияты зіні, жеілгендігін білу де жоары бааланады. Жеілгеніне арамай, р боса тпей беруді кпшілік дарындылы, аынды деп танымайды.

Аындар айтысыны ендігі бір ерекшелігі – онда «Халы театрыны аны, дл рыы бар» (М.уезов), айтыс серлі болуы шін аындар домбыраны не сырнайды, обызды сйемелдеуімен, нмен айтады. Театр актерлеріндей олар сан алуан былыс жасайды.

(https://kk.wikipedia.org/wiki/Айтыс)

 

Тапсырма. Мтін бойынша айтысты ерекшеліктерін жазыыздар.

Айтысты 1-ші ерекшелігі	Айтысты 2-ші ерекшелігі	Айтысты 3-ші ерекшелігі

 

Тапсырма. Мтіннен фразеологизмдерді теріп жазыыздар.

Тапсырма. Мтіннен айтыс аындарыны бойындаы асиеттерді теріп жазыыздар.

Тапсырма. Жпты жмыс. Айтыс аындары андай болу керек? Схбат рыыздар.

шінші саба

Тапсырма. Айтысты рлдерге бліп оыыздар.

Бекарыс Шойбеков:

сем-ау, тксе маан шуаты арай,

Жаныа жаындар-ем жыратамай.

Астананы суыы жаман деуші еді,

Аязды крген ызсы біра талай.

Бірде Семей, ал бірде Астанада,

Аман-есен жрсі бе лап алмай?

 

Бекарыс тзде жортан кк брі еді,

Ккбрі тек зіне серт береді.

азаты бір маалын білесі бе,

Біздерге байланысты боп келеді.

дашадан р алан сорлыларды,

Бізді халы тым атты жек креді.

семжан, азынанан айналайын,

Бл жолы р алдырып кетпе мені.

 

сем Ережеызы:

Семейден кетіп алды неге сен деп,

Айтанын ара мына жасы ааны.

Ауылда туып, сыртта мірі ткен,

азата бар аншама аса дарын.

Соларды айсыбірін кріп еді,

мыт ып туан жерін тастаанын.

Туылан Алатауда Елбасыыз,

Араны трінде отыр Астананы.

Кз крген жасылытан лгі ттып,

Ойымды дрыс шыар остааны.

Еліме мртебе ой туын стап,

Трінен оныс тепсем Астананы.

 

она боп кеп жатанда аратауа,

Блблдай елді аузыма аратам ба?

Алдыа екінші кн келіп трмын,

Жп болып Бекарыстай крі атаа.

Крі ата даша деп ырындайды,

Мен мны маайыма жолатам ба?!

«ралаан алдырып кетпе» дейді,

Мен сыйлы келгендей крі атаа.

олдары р бекерге айтпау шін,

Не салу керек екен алаана?

Бекарыс Шойбеков:

Айтыста аын деген бар атаым,

Сзімді ажетіме жаратамын.

олыма зі келген дашаны,

алайша басалара таратамын.

Алаана не салу керек дейді,

Сен оан ам жемеші балапаным.

олыммен брымынан бір сыйпасам,

Ар жаын лемен-а аратамын.

сем Ережеызы:

Шыады санаты міні айдан,

Жасы ой боп кетпесе лы майдан.

Жарыннан кеше ре тылып-ем,

Басында бір тал шаш жо мыжырайан.

ысы кз мына бле айдан шыты,

Шйіріп мрнын ккке тыжырайан?

Тапсырма. Айтыста не туралы айтылан? ыз бен жігітті демі зілінен не тсіндііз? гімелеп берііздер.

Тапсырма. «Айтыс дебі» жайлы не айтар едііз? Схбат рыыздар.

 

Тапсырма. Пікірталас йымдастырыыздар.

Бгінгі тада айтыс кпшілікті кілінен шыпай тр. Неге?

21-тапсырма.«Аын орындыы». йас бойынша ле рап крііздер.

............... домбыра.

............... сен ана.

рманазы атамнан,

............... сен ана.

Тапсырма. Нені йрендім? Кестені толтырыыздар.

 

Білетінім	йренгенім	Нені білгім келеді?
Айтыс – аза сз неріні здік лгісі, айтыс – сз барымтасы, лтты нер.

 

БЖ тапсырмалары (ХІ апта)

 

1. «азіргі айтыс жне лтты идеология». Реферат дайындау.

Айтыс аындары» таырыбына альбом жасау.

 

ОН БЕСІНШІ АПТА