Эссе жазу бойынша дістемелік нсау

Эссе француз тілінде «essai» – тжірибе, аылшынша «essay», «assay» – рекет, сынама, очерк; латынша «exagirem» – эссе. Эссе – бл естіген, оыан, крген туралы жеке пікіріді, ойыды еркін крсетіп жазылан кішкентай клемде шыарма. Автор зіні жеке позициясын крсетеді (жанрды негізін алаан – Мишель Монтень, орыс дебиетіндегі Ф.М.Достаевский, В.В. Розанов, В.И. Иванов).

Бл прозалы шыарма – еркін композициялы шаын клемді талдау. Сын жне публицистика жанры, андай да болмасын проблеманы еркін трактовкасы. Жмысты масаты – кез келген аргументтер келтіріп сынылан таырыпты жан-жаты крсету. Эссе кп идеяны амтымайды. Ол тек ана ойды бір ана нсасын бейнелейді жне оны дамытады. Эссе жазу барысында ойылан сраа наты жауап беруге тырысу ажет жне таырыптан ауытымауы керек. Эссе ата трде жеке жмыс бірігіп жазуа болмайды.

Эссе наты сылтау немесе сра бойынша жеке серді жне пікірді бейнелейді жне нрсені анытаушы немесе жан-жаты трактовкасына міттенбейді. Ереже бойынша эссе бір нрсе туралы жаа, субъективтік боялан сзді долбарлайды жне философиялы, тарихи- биографиялы, публицистикалы, деби- сыни, ылыми- кпшілік, беллетристикалы сипаты болады.

Студент эссесі – оытушымен сынылан таырыпа зіндік жазбаша жмысы (таырыпты студент сына да алады, біра міндетті трде оытушымен келісілген болуа тиіс). Эссені масаты зіндік шыармашылы ойлау жне з ойларын жазбаша мазмндау дадысын дамыту. Эссе жазу те пайдалы, ол автора ойды айын жне сауатты тжырымдауа, апаратты рылымдауа, талдауды негізгі категорияларын пайдалануа, себеп-салдарлы байланыстарды ажыратуа, тсініктерді сйкесті мысалдармен безендіруге, з тжырымын длелдеуге, ылыми стильді мегеруге кмектеседі.

Эссені мазмнында ойылан проблеманы мнін айын мазмндау, аиданы жне аналитикалы рал-сайманды пн шеберінде арастырылатын, олдана отырып, зі жргізген талдауын енгізу, ойылан проблема бойынша авторды станымын орытатын тжырымдарды кіргізу. Пнні ерекшелігіне байланысты эссені нысаны елеулі саралап жіктелуі ммкін. Кейбір жадайларда бл зерделенетін проблема бойынша статистикалы бар мліметтерді талдау болуы, жаппай апарат ралдарыны материалдарын талдау жне зерделенетін модельдерді олдана отырып сынылан тапсырманы наты талылау, проблеманы бейнелейтін мысалдарды іріктеу жне наты талдау.

Эссені таырыбында сра, проблема болуы ажет, ойлаумен длелденуі тиіс.

Эссені рылысы

Эссені рылысы – бл сраа жауап беру немесе длелдерді классикалы жйесіне негізделген таырыптарды ашу.

  1. Титул беті (бірыай лгі бойынша толтырылады)
  2. Кіріспе – берілген таырыпты талдауды мні мен негіздемесі, бір- бірімен логикалы жне стилистикалы байланысты рауыштарды атарынан трады. Бл сатыда з зерттеу жмысыызды барысында жауап алыыз келетін сраты дрыс тжырымдауды маызы те зор. Жмыста арастырыыз келетін мселесіні е маыздысын жне сізді ЭССЕ-ге кірмейтін мселерді крсету ажет, сонымен атар негізгі терминге ысаша анытама беруііз керек. Анытамаларды санын азайтуа тырысыыз. Кіріспемен жмыс кезінде келесі сратара жауап беруге тура келеді. «Эссе таырыбында айтылатын термин сздерге анытама беруді ажеті бар ма?», «Мен ашатын таырып азіргі уаытта не себепті маызды болып табылады?», «Таырып бойынша мені талылауыма андай ымдар кіреді?», «Мен таырыпты бірнеше са таырыпшалара бле аламын ба?».
  3. Негізгі блім – тадап алынан проблеманы теоретикалы негіздері жне негізгі сраты баяндау.

Бл блім длелдеу мен талдауды дамуын долбарлайды, сонымен атар бл мселе бойынша бар мліметтерден, баса да длелдер мен кзарастардан зге негіздемелерді арастырады.. Бл сра бойынша кзарастар алынан мліметтер жне баса аргументтерге сйеніп, бл блім сізді талдауыызбен аргументтеуіізді жне оны негіздеуді талап етеді. сынылан талдауды зіндік рылымы болуы тиіс. Негізгі блімде мліметтерді пайдаланып зіізді талдауды исынды негіздеу керек. зііз оыман дебиетке сйенбеіз. Мліметтерді дрыс пайдаланбау, соны ішінде арты орытырындылау сізді бааызды тмендетеді. айталамауа тырысу ажет. Аны, ысаша, наты жазылуы керек. Жмысты тарауларын рылымды натылап крсету, материалды исанда жазу. Авторды орытындысын жмыса атысы жо. Керек емес материалдарды пайдаланбау. Алынан білім негізінде белгілі мселелер бойынша зіізді кзарасыызды длелдеу жне трызу абілеттілігі. Жинаталан материалдар негізінде таырыпты, аргументті ашып крсету.

Эссені негізгі маызы осымен тсіндіріледі жне осы басты иындыты туызады. Сондытан длелдеулерді рылымдауды жзеге асырылатын таырыпшаларды болуы аса маызды; осы тста сынылатын длелдеуді, талдауды негізге алу ажет. ажет болан жадайда аналитикалы рал ретінде кескіндемелерді, диаграммаларды жне кестелерді пайдалануа болады. ойылан мселеге байланысты талдау келесі санаттар негізінде жргізіледі: себеп –

тергеу, жалпы – ерекше, нысан – мазмн, блім – ттас, тратылы – былушылы.

Эссені ру рдісінде бір параграф бір бекітуден жне сйкесті длелден (кескіндемелік

жне безендірілген материалдармен осымша толытырылан) труы ажет. Таырыпшаа сйкес длелдеулерді блімдерін мазмнмен толытыра отырып параграф шеберінде зіді е маызды оймен шектеу ажет.

Кез келген эссені руды жасы тексерілген (кпшілік шін аса ажетті) тсілі –

дйектелетін мазмндаманы шешуші мезетін белгілеу шін таырыпшаларды олдану; бл жасалуа тиісті нрсені круге кмектеседі (жне сраа жауап береді). Мндай кзарас крсетілген зерттеуді айын масатын анытауа септігін тигізеді. Таырыпшаларды тиімді олдану – жауап беру ажетті негізгі пункттерді белгілеу ана емес. Оларды бірізділігі таырыпты ашуда исынны барын немесе жоын куландыра алады.

  1. орытынды – таырыпты олданылу саласын крсету арылы ол бойынша орыту

жне дйектелген тжырымдар жне т.б. Эссені орытады немесе таы да тсініктер енгізеді, негізгі блімде баяндаландарды бекітеді. орытындыны растыру шін сынылатын дістер: айталау, безендіру, бекітуді серлейтін дйексз. Жмыстан шыатын ажетті орытынды болуы ажет. Таырыпты рі арай даму баыттарын крсету орытынды баса проблемалармен зара байланыс арылы зерттеуде олдануа нсау сынды эссені толытыратын те маызды элементтен труы ммкін.

Эссені алай дайындау жне жазу ажет?

Кез келген эссені сапасы зара байланысты ш рамдас бліктен трады:

  • олданылатын бастапы материал (оылан дебиеттерден конспектілер, дрістер, пікірсайыс орытындысыны жазбалары, з пікірлері жне крсетілген проблема бойынша жинаталан тжірибелер);
  • олда бар бастапы материалды деу сапасы (оны йымдастыру, длелдеулер мен длелдемелер);
  • Длелдеу (эсседе крсетілген проблемалармен атыстылыы);

Эссені жазу рдісін бірнеше сатыа блуге болады: ойлану – жоспарлау – жазу –

тексеру – тзету.

Жоспарлау – масатты, негізгі идеяларды, апарат кздерін, жмысты аятау жне

сыну мерзімдерін анытау. Масат іс- имылды айындауы ажет. Идеялар масат секілді наты жне жалпы бола алады. Ойлар, сезімдер, кзарастар мен сыныстар, састытар, ауымдасты, долбарлар, талылаулар, длелдер, длелдемелер жне т.б. трінде бейнеленуі ммкін.

Эссені баалау

Жмысты безендіру:

  • Титулды бет
  • Шрифт 12
  • Жол аралы интервалы 1,5
  • Маызды аны шрифтпен крсету
  • Математикалы формулаларды, суреттерді, кестелерді безендіру
  • Сілтемемен цытатымен рсімдеу
  • олданылан дебиеттерді рсімдеу

Жмыс бліктеріні арасындаы араатынасы: жмысты клемі 3-5 бет (кіріспе – бкіл жмыс клеміні 10 пайызын, негізгі идея бкіл жмыс клеміні 40 пайызын, негізгі идеяны наылдауа бкіл жмыс клеміні 40 пайызын, орытынды бкіл жмыс клеміні 10 пайызын райды).