Ауалы ттыр заттар

Ауа гі. Бор, ктас, доломитті жне мергельді ктастар сияты, рамында кальций мен магнийді карбонаттары бар тау жыныстарын кйдіру жолымен, арзан, тек ауада ана атаятын ауа гін ндіреді. Осындай жолмен алынан а немесе ср тстес німдер сусызданан кальций тотыынан жне бірен-саран магний тотыынан трады. Оларды снбеген немесе тасты к деп атайды. Кйдірілген со, оны нтатау арылы айнаты кті алады.

Ауа гін ндіруге керекті шикізатта 85% кальций (СаС0₃), 7% аздап магнезит (М§С0₃) жне 8% аздап глинозем (А1₂0₃) болуы керек. Кйдіру процесінде ктасты массасы 44% дейін, ал клемі 12—14% азаяды.

кті куйдіру шахталы немесе саиналы пештерде 950— 1100°С температурада іске асырылады. ктасты кйдіретін шахталы пеш 2-суретте крсетілген. Сыйымдылыы 120 т жететін пешті ішіндегі ктас, 24 саат бойына жылумен делген со, снбеген кті таса айналады.

кті асиеті. кті ттынушыа снбеген ктас жне гидратты к-амыр немесе нта кйінде жеткізеді. к амырыны тыыздыы 1400 кг/м³, нтаты гидратты ктікі — 500 кг/м³, ал диірменге тартылан снбеген ктікі — 600 кг/м³.

Мемлекеттік стандарт бойынша, бірінші сорты ауа гінде белсенді тотытарды млшері 85%-дан, ал екінші сортына — 75%-дан, шінші сортына 65%-дан кем болмауы керек.

Отына жмсалан шыын кйдірілген к з ндылыыны 15-17%-ын райды.

 

 

 

2-сурет. Шахталы пеш:

1 — шахта;

2 — шикізатты беріп тратын ондыры;

3 — ауа жеткізгіш;

4 - тара;

5 — дайын кті тсіру.

 

ктіц снуі. Кйдірілген к суды серімен мынадай реакция бойынша снеді:

СаО+Н₂0 = Са(ОН)₂+15,64 ккал (65,5 кДж).

Снбеген ктас сумен (35—50%) біріккен уаытта, ол шашылып нтаа айналады — гидратты к пайда болады.

Сну жылдамдыы бойынша кті жылдам снетін (20 минута дейін) жне баяу снетін (20 минуттан кп) трлерге бледі. кті сну жылдамдыы снбеген кке су осан со, температураны е жоары шегіне дейін ктеруге кеткен уаытпен аныталады. Жеке жадайларда кті сну жылдамдыын тездету шін ыздырылан суды олданады.

Сндіріліп болган со, кті 1—2 кн бойына стайды. кті нтатыы оны № 02 (900 тесік 1 см²) електен ткізу арылы аныталады. Мндай елеу кезінде елек арылы кті 85%-ы туі керек (1-кесте).

1-кесте. кті нтатыы

 

Керсеткіштері	Ауа гіні трі	нтаты немесе амыр кйіндегі к
Кальцийлік	Магнезиялы
I	II	III	I	ІІ	III	I	II	III
Са0+Мg0 белсенділік саны (кебу кезінде), % аз емес
Снбеген белшектер- ді саны, % кп емес							-	-	-

 

кті атаюы. кті амырында дайындалан рылыс ерітіндісі бірнеше тулік бойына, ал снбеген нтаты к негізіндегі ерітінділер — 30—60 минут уаытында атаяды. Снбеген ктен алынан ерітінділерді ысандаы беріктігі, тыыздыы жне тратылыы, снген ктен алынан лгілермен салыстыранда лде- айда жоары.

кті тасымалдау, сактау жне пайдалану. абыраларды трызу кезінде жмсалатын алау мен сылауа керекті к-мды, к-шлакты, к-цементті ерітінділерді кеінен олданады. кінішке орай кті ерітінділерді ылалды имараттарда, іргетасты алауды жне кп абатты йлерді трзызуда олдануа болмайды. Егер к ааз апшытармен апталса, оны 10—20 кн бойында пайдалану керек. рылыста ктасты пайдаланылуы 2-кестеде берілген.

азастанда к ндірісіне керекті сапалы кен орындары жеткілікті. Республика зауыттарындаы к ндірісіні технологиялы процестері шикізатты кйдірумен аяталады, ал нтатау мен кті сндіру пайдаланылатын жерде орындалады, мны зі технологияны кемістігі болып табылады.

2-кесте.рылыста ктасты пайдаланылуы

ктасты трі	Пайдалану саласы
Снбеген	1. саталан снбеген ктас, снген гидратты ктас, ктасты ерітінді алуда 2. Автоклавты силикат бйымдар мен кеуек бетон алуда 3. рылыс ерітіндісін алуда 4. Ттыр зат алуда 5. ктас бояуын дайындауды пайдаланылады
саталан снбеген	1. Автоклавты силикат бйымдар мен кеуек бетон алуда 2. рылыс ерітіндісін алуда 3. Ттыр зат алуда 4. ктас бояуын дайындауда 5. оспа ретінде пайдаланылады
Снген гидратты	1. Автоклавты силикат бйымдар мен кеуек бетон алуда 2. рылыс ерітіндісін алуда 3. Ттыр зат алуда 4. ктас бояуын дайындауда пайдаланылады
Гидратты	1. рылыс ерітіндісін алуда 2. Маркасы тмен бетон алуда 3. Силикат кірпіш алуда пайдаланылады