Президентті 1997 жылы Жолдауындаы Еуразияшылды идеясы

Негізгі тсініктер: еуразияшылды тжырымдама, азастанды жоба, еуразиялы миссия

дебиеттер тізімі:

Назарбаев Н. . азастан-2030: Ел Президентіні азастан халына Жолдауы.-Алматы, 1997.

Назарбаев Н. . Тарих толкынында. Алматы. 1999.

Назарбаев Н. . асырлар тоысында. Алматы: «Атамра», 2003.

Назарбаев Н. . Сындарлы он жыл. Алматы, 2003.

Назарбаев Н. . азастанды жол. Алматы, 2007.

Назарбаев Н. А. Евразийский Союз: идей, практика, перспективы 1994-1997. Москва; Фонд содействия развитию социальных и политических наук, 1997. 480 с.

Ікрбаев Е. Еуразияшылды доктринасы саяси озалыс, мдени былыс жне интеграциялы тсіл ретінде // Саясат, 2000, апан-наурыз. 52-53 бб.

1.Еуразиялы жоба - 1990-шы жылдарды бірінші жартысындаы мемлекет басшысыны тжырымдамалы ілімі, егеменді азастанны лтты-мемлекеттік стратегиясыны маызды блігі. Президент «халыаралы бірлестіктер тжірибесін за зерттеп, ТМД елдеріндегі жадайды жете талдап» «ыпалдасу дерісін жылдамдату керек» деген орытынды жасады.Алаш рет Еуразиялы бастама елбасыны 1994 жылы 22 наурызда лыбританияа ресми трде баран сапары кезінде тезистік трде айтылды. Президент Н.. Назарбаев «Chatam House» аталатын Королеваны халыаралы атынастар институтында сз сйлеп брыны кеестік кеістікті дамуында екі баста бой крсетіп отыранын крсетті: бір жаынан – лтты мемлекеттілікті алыптастыру, екінші жаынан – ыпалдасуды ажеттілігі. Мемлекет мддесін, айматы тратылыын жне ауіпсіздігін амтамасыз ету басты масат болды. Лондонда бірінші рет мемлекетаралы бірлестік – «Еуро-Азиатты одаты» аты сынылды.

1994 жылы наурызда Н.. Назарбаевты еуропалы аудиторияа з еліні ркениеттік жне геосаяси ерекшелігін тсіндіргеніні ерекше мні болды: «азастан – еуропалы жне азиатты тамырлар абысан Азиядаы бірегей мемлекет. р трлі халытарды кілдері р алуан бірлікті райды. р трлі мдениеттер мен дстрлерді йлесімділігі бізге еуропалы жне азиатты мдениеттерді, Шыыс пен Батысты е здік жетістіктерін сііруге ммкіншілік береді. азастанны орны ерекше – ел, «еуро-азиатты рылыты жрегінде» орналасан, тадыр еркімен Ресей мен ытайды арасында «аралы орынды» алады. «Бізді республикамызды феномені сонда, біз бір уаытта еуропалыта жне азиаттыта айматы халыаралы йымдарды мшесіміз, біз зімізді геосаяси жадайымызды мнін тсінеміз жне оан оса ауіпсіздікті ныайту бойынша орталы болуа да дайынбыз». Бл тезистерде азастанны еуразиялы жадайыны ерекшелігін тсінуді болашаы мен жетістігі мазмндалды жне азіргі азастанды еуразиялыты ш дегейі крсетілген: біріншіден, лтты-мемлекеттік дегей, мнда азастан азиатты та, еуропалы та ел ретінде тсініледі; екіншіден, айматы дегей, мнда зара тиімді еуразиялы бірігуге кіл блінеді; шіншіден, аламды дегей, мнда азастан Батыс пен Шыысты атынасында «ортадаы» жадайды алатын ел ретінде арастырылады. Н.. Назарбаев Лондондаы сйлеген сзінде 1994 жылы Еуразиялы жобаа кзарасты алай алыптасанын крсетеді. 22 наурызда лыбританиядаы сйлеген сзі жобаны Мскеуде ашы сынуа негізгі дайынды болды.

Бір аптадан кейін, 1994 жылды 29 наурызында, Ресей Федерациясына ресми сапары шеберінде Н.. Назарбаев М.В. Ломоносов атындаы ММУ-де сз сйлеп, онда азастан басшысы жаа айматы бірлестік – «Еуразиялы Ода» ру жніндегі идеяны дамытты. Айматы баыттарды талдау негізінде бірігуді ажеттілігі жнінде орытынды жасады. йткені тіпті «кп асырлы мемлекеттілігі бар Еуропа елдері бірігуге келе жатыр», себебі «лемдік нарыты ата арама-арсылыын» тсінуде Президентті реализмі «Еуразия Одаын» ру «азастан мен Ресей» ядросынан басталуы ммкін екендігін тсіндірумен айындалды. Н.. Назарбаевты бастамасы ылыми ортаны лкен ызыушылыын тудырды. 1994 жылы 22 жне 29 наурызда Мскеу жне Лондон алаларындаы сйлеген сзіні тарихи мні айматы дерістерді болашаын, сіресе азастан мен Ресейді рлытаы «аралы жадайын»тсіндірумен де маызды. лем елдері еуразиялы жобаны талылауда азастанды посткеестік республика ретінде емес, азіргі халыаралы дамуда зіндік жеке орны бар мемлекет ретінде арастырады. азіргі лемдегі азастанны Еуразиялы мемлекет ретінде станан баыты Президент Н.. Назарбаевты 1994 жылы жасалан негізгі тжырымдарыны дрыс екендігін длелдеді.

Н.. Назарбаевты Еуразиялы бастамасы ТМД аймаы шін –жаашыл жоба болып табылады. Еуразиялы бастама сол жылдардаы иындытарды алдын алуа баытталып, стратегиялы негізге ие болды. Елбасыны «Мемлекеттерді Еуразия одаын ру жніндегі» жобасы 1994 жылы 3 маусымда ТМД-а атысушы мемлекет басшыларына жіберіліп, оны нтижесі 6 маусымда азастанды, ал 8 маусымда ресейлік баспасзде жарияланды. Жобаны тжырымдамалы кіріспесі маызды мнге ие, онда (наурыз айындаы сйлеген сзінде де) крсетілгеніндей, ТМД елдеріні дамуы екі деріспен аныталады: бір жаынан, «лтты мемлекеттілікті одан рі алыптасуымен», сондай-а, екінші жаынан – «ыпалдасумен». ТМД елдеріні басты мселесі – абылданан шешімдерді орындалмауында деп Н.. Назарбаев атап крсетті. Осыдан келіп, «барлы атысушы мемлекеттер тарапынан бірлесіп абылданан міндеттемелерді саталуына кепілдік беретін, ыпалдастыты жаа дегейіне кшу» ажеттілігі туралы орытынды жасалады.

азастан Президенті «жаа ыпалдасты бірлестікке» тмендегідей анытама береді: «ЕАО – рбір атысушы елдерді лтты-мемлекеттік мддесін іске асыруа баытталан жне ттас бірігу леуетіне ие, те ылы туелсіз мемлекеттерді одаы. ЕАО егемен мемлекеттерді ыпалдасу нысаны болып табылады». Бл тжырым егемендік туралы принципті мселеде ешбір кдікке орын алдырмайды. Н.. Назарбаевты жобасы мемлекеттерді егеменділігін сатай отырып ыпалдасу трысындаы бастама. «Еуразиялы ода» жобасыны негізіне алынан саяси аидалар да осымен байланысты: тедік, бір-біріні ішкі істеріне араласпау, егемендігін сыйлау, территориялы бірттасты пен мемлекеттік шекараларды бзылмауы. Осы зекті аидаларды р айсысы атысушы мемлекеттерді з егемендігін сатауына баытталан. Атап айтанда, «Еуразиялы одата» жалпы немесе ос азаматты арастырылмаан – р адам наты лтты-мемлекеттік азаматтыына ие болуы тиіс. Егеменді мемлекеттерді «Еуразия одаына» кіруі ерікті трде жзеге асады, дегенмен жобада принципті бір пункт бар, ол жаа ауымдастыты іс рекет абілеттілігіне ммкіндік туызатын – «ЕАО-а мшелікке ауымдасан трде кіруге жол бермеу». Жобаны негізгі ережелеріні ішінде, абылданан шешімдерді орындалуыны зара «міндеттілігі» туралы мселені ерекше мні бар (Н.. Назарбаев бл жайында кезекті пікірталастар барысында немі ескертіп отырды). «Еуразиялы ода» ааз жзінде алмау шін, жобада лтты йымдардан тыс рылымдар айындалан (мемлекетаралы йымдарда абылданандай): Елбасылар жне кімет басшылары Кеесі, ЕАО Парламенті, сырты істер министрлеріні Кеесі, мемлекетаралы атару комитеті. Сонымен атар «Еуразиялы одата» «бірттас экономикалы кеістік» алыптастыру ойластырыланымен, бірттас саяси кеістік арастырылмаан. Бл те исынды, йткені атысушы мемлекеттер экономикаларын кіріктіре отырып, саяси егемендігін сатап алады. Н.. Назарбаевты стратегиялы сыныстарына сай, еуразиялы айматы бірлесу – азастан шін де, сондай-а ТМД-ны баса елдері шін де, «ішкі леуетті» дамытуды тиімді ралы. Мндай нтижелі даму (дадарыстан шыу жне экономикалы су) «жаа нарыты негізде елдерді экономикалы кірігуі жадайында» ана ммкін. Жобаны басым баыты – прагматикалы (зара тиімді) экономикалы бірлесу. Біра, осы жадай сай келетін «ралдарды», яни «барабар саяси институттарды ру ажеттілігіне мжбрлейді». Экономика саласында, Еуропалы Одаты тжірибесін талдай келе, Н.. Назарбаев біратар «лтты рылымдардан тыс йлестіруші рылымдарды» руды ажет деп санайды: экономика, шикізат ресурстары бойынша комиссия, экономикалы жне техникалы ынтыматасты істері бойынша ор, инвестициялы банк т.б. сол сиятылар. азастан Президенті, 1990-шы жылдары шешілуге тиісті, біратар ткір мселелерді крсетті. Атап айтанда, - «бірттас экспортты саясатты» жасау, жне оны «барлы атысушы мемлекеттерді мддесіне сай» жргізу. Сондай-а, ТМД елдеріні лтты занамаларын жетілдіру мен жаындастыру жнінде прагматикалы (зара тиімді) масаттар ойылды, йткені «оларды арасындаы айырмашылытар, экономикалы бірлесу дерістерінде айтарлытай кедергі келтірді». Жалпы аланда, ТМД аумаында «жаа экономикалы тртіп» орнытыру, «экономикалы саясатты келісіп жргізу» жне «экономикалы реформаларды жргізуді бірлескен бадарламасын» абылдау ажеттілігі атап крсетілді. Сонымен атар, Еуразиялы жоба экономика саласымен ана шектелмейді, онда, кш біріктіруді ажет ететін: ылым, мдениет, білім, ораныс, ауіпсіздік, экология мселелері з орнын тапты.

Н.. Назарбаев 1994 жылы жобада Еуропалы мддеге жергілікті, айматы мдде трысынан ана арап оймайды. азастан Елбасы наыз болашаты болжаушы саясаткер ретінде, экономикалы бірлесуді аламды дрежедегі мселелерін де кре білген. Осы орайда «тарих исыны мынадай, яни лемдік ауымдастыа бірігу тек жмыла кіріскенде ана ммкін болма». ТМД елдері шін «алыс шет елдердегі андайда бір айматы экономикалы бірлестіктерге айта баыт алу рекетіні жзеге аспайтындыы айын болды». Біра айматы бірлесу – бл бкіл лем елдерінен тасалану амалы емес, керісінше, жобаны эпилогінде крсетілгендей «XXI асыр ойнауына ркениеттік жолмен ену» (ммкіндігі. Президент Н.. Назарбаевты Еуразиялы ыпалдасу жобасы, азастан Республикасыны жне баса да лем елдеріні ішінен Еуразия Одаына атысам деушілерді, шынайы мемлекеттік егемендігіні кшейуіне баытталан. Егеменді мемлекет жне айматы ыпалдасты жаа азастанны дамуын амтамасыз ететін екі ажетті озаушы кш ретінде елестейді.

азастан Президентіні Еуразиялы даму тжырымдамасы Еуразиялы жоба жарияланан со немі дамытыла берді. Еуразиялы бастама леуетін тжірибеде жзеге асыру да атар жргізілді. Жоба айматы мселелерді парасаттылыпен ынуды уатты кзіне айналды.

Жобаны белсенді трде талылау 1994 жылы тті. Жобаны жариялаан со ш кннен кейін, яни маусымны 11 кні, Н.. Назарбаев «Независимая газета» да ке клемді схбат берді. Мскеу аласында 14 маусым кні РФ Сырты істер министрлігіні Дипломатиялы академиясында ткен «Еуразиялы ыпалдастыты болашаы» атты дгелек стелде азастан Республикасыны Президенті Аппаратыны Апаратты – сараптау орталыыны бастыы М.М. Тжин баяндама жасады. Ал, шілдені 5 кні РФ Мемлекеттік Думасында ткен тыдауда, жобаны мні туралы Ресей Федерациясындаы азастан Республикасыны Ттенше жне кілетті елшісі Т.А. Мансров баяндап берді. Сондай-а, Мскеу аласында шілдені 18 кні Президент Н.. Назарбаевты Еуразиялы бастамасы туралы ТМД-а атысушы мемлекеттерді сырты істер министрлеріні Кеесі мжілісінде азастан Республикасыны сырты істер министрі .Б. Саудабаев арнаулы хабарлама жасады. Осылайша ТМД елдеріні зияткерлік міріне жобаны енуі басталды. Еуразиялы жобаны тсіндірілуі мен одан рі дамуында, сіресе лкен роль атаран азастан Президентіні, яни авторды баяндамалары, маалалары, схбаттары болды. Ол ткен 15 жыл (1994 жылдан бастап) бойына халыаралы кездесулерде, сондай-а р трлі ылыми конференцияларда, баспасз бетінде Еуразиялы ыпалдасты таырыбы бойынша сз сйледі.

Н.. Назарбаев 1994 жылды ыркйек айыны 20 кні Алматы аласында ткен «Еуразиялы кеістік: ыпалдасты ммкіндіктері жне оларды жзеге асуы» деген халыаралы ылыми-практикалы конференцияда баяндама жасап, Еуразиялы жобада «лтты мемлекеттік ндылытар мен жаа негізде ыпалдасу ажеттілігі йлесіміні, сіресе экономика саласында, ркениеттік формуласы табыланын» атап крсетті. Мскеу аласында леуметтік ылымдар Академиясында 1994 жылы азан айыны 22 кні жасаан «Еуразиялы ода: идеялары, проблемалары, болашаы» атты баяндамасында азастан Президенті былай деді: «Еуразиялы жобада «нарыты атынастара негізделген жаа ыпалдасты, жаа ода туралы гіме рбиді». Еуразиялы жоба брыны бірлестіктерді айталау емес, тбегейлі жаа ыпалдасты болып табылады.

1995 жылды басында, баспасз толы негізде, Н.. Назарбаевты «еуразиялыты идеологы» жне жаа заман еуразисі, яни ткенге емес, болашаа – XXI асыра назар аударушы деп атады. Н.. Назарбаев 1995 жылы еуразиялыты рухани зияткерлік трысынан тиянатауа лкен мн берді. «Россия» газетіне (1995 жылды азаны) берген тжырымдамалы схбатында Президент былай деген болатын: «Еуразияда біратар елдер бар – «Солтстікте Ресейден бастап, отстікте ндістана дейін», зірге олар «Шыыса да, Батыса да жатпайды» дей келе, бл кеістікті «адысын аду белбеуі» деп атады. Еуропаны, сіресе Азияны болашаы едуір дрежеде осы геосаяси белбеу елдеріні з баытын алай анытауына туелді болма. Олара Ресеймен бірлесе отырып, «ауіпсіздікті жаа жйесін» руа болар еді. Крініп трандай, Н.. Назарбаевты пікірінше, тек Еуразиялы жоба ана осы айматы геосаяси «адысын аду» саясаты жадайынан алып шыатын сындарлы кшке ие.

Ыпалдасты проблемаларын жинатап, орытуда Н.. Назарбаевты 1996 жылды атарында жазылып біткен «асырлар тоысында» атты кітабыны маызы зор. Онда ТМД елдеріні арым-атынастары нерлым шиеленісті «ыпалдасты жне ыдыраушылы» рдістерімен айындалан. Біра, «ыпалдастытаы жаа импульсты зектілігі мен ммкіндігін бл жоа шыара ма?» – деп азастан Президенті сра ояды да, зі жауап береді: «Сенімдімін, олай емес». Бірата жаа болмыс, згерген ахуал жобаа тзету енгізуді, «ыпалдастыты жаа стратегиясын» руды талап етеді.

Ыпалдастыты жаа стратегиясы біратар ережелерге негізделінуі тиіс: 1) «бірыайланан», «стандартталан» ыпалдастыты орнына жарафиялы жаынан нерлым жергілікті жне нерлым іс-рекетке (практикаа) ерекше мн берілген жолмен жру, яни бл егеменді мемлекеттерді экономикалы ндылытарын ескеруге ммкіндік береді; 2) посткеестік кеістіктегі ыпалдастыты брыны алпына келтіру ммкін емес, КСР- ны алпына келтіруге шаыру егеменді мемлекеттерді онан сайын бір-бірінен алшатата тседі; 3) «ыпалдасты туралы бос рандатуды ажеті жо», масаттар айын болуы тиіс, яни, тауарларды, капиталды, жмыс кшіні еркін озалыстаы «бірттас нарыы»; 4) ТМД мемлекеттеріні ыпалдастыын сырты саясаттаы басымдылы ретінде тану.

«азастан барлы ТМД мемлекеттеріні еуразиялыа «пісіп-жетілуін»ктпейді», «еуропалы» вектор мен «орталы-азиялы» – негізгі екі баытта кптеген байланыстар орнатады» - деп атап крсетті Н..Назарбаев. На осы баыттарда, «екі жылдамдыпен», Н..Назарбаев крсеткендей, 1990 жылды орта шенінде ТМД елдерінде ыпалдасты «ядросыны» алыптасу дерісі жрді. Сол кезде, 1996 жылды басында, ыпалдастыа мтылысты жаа толынында, азастан Президенті Н.. Назарбаев Ресей Президенті Б.Н. Ельцинмен жргізген келіссз барысында, тыш рет айматы ыпалдастыты орта валютасы ретінде – «алтынды» сынды, йткені бл ым «славяндарда да, тркіліктерде де олданылыста болан».Еуразиялы жобаны дамуындаы жаа тжырымдамалы адам, айматы ыпалдастыты «ыпалдасты ядролары», «векторлары» жне «жылдамдытары» туралы идея болды. 1996 жылы Н.. Назарбаев Еуразиялы жобаны барлы тжырымдамалы (жне іс-рекеттік) диверсификациясын 1990 жылдарды шынайылытарына сйкестендіре отырып жзеге асырады. Мндай диверсификация Еуразиялы ыпалдастыты Кедендік ода клеміндегі ыпалдастыа айшы келмейтіндігіне салматы длел болды. Бл екі мемлекетаралы бірлестіктер нерлым ке клемдегі ыпалдастыты айматы компонентері, яни болаша Еуразиялы ода рылымыны «бейне-лгісі» болды. азастан Президентіні 1996 жылы жасаан жалпы орытындысы: «Ыпалдасушылы, тедікке, еркіндікке жне прагматикалы ндылыа негізделсе, – бл Еуразияны лайыты болашаы, ол тек осы жадайда ана лемдік экономика мен XXI асыр саясатыны жаанды факторына айналма».

Н.. Назарбаевты жаа тжырымдамалы кзарастары бірте-бірте іс-жзіне асырыла бастады. Соны мысалы, 1996 жылды наурыз айыны 29 кні жасалан Экономикалы жне гуманитарлы салалардаы ыпалдастыты тередету туралы шарты бола алады. Біра, ыпалдасты дерісі тура жолда, бір мнділікте болмады жне бл болашата ыпалдасты іс-рекетін дамыту мен оса, еуразиялы ылымды да дамыту ажеттілігіні кусі іспетті еді. 1996 жылды мамырында азастан Президенті Еуразия университетін ру туралы шешім абылдады. Бл ая астынан абылданан шешім емес, яни 1994 жылды ыркйек айыны 20 кні «Еуразиялы кеістік: ыпалдастыты леуеті, жне оны іске асыру» атты халыаралы конференцияда Н.. Назарбаев Еуразия университетіні идеясын сынды. Ол тек ана білім беру емес, «діснамалы» масаттарды да шешуі тиіс болатын.

азастан Президенті жаа лгідегі университетті Астана (ол кезде лі Амола) аласында руды дрыс деп тапты. Ол кезде ала лі астаналы мртебеге ие болмаса да, болаша астананы туелсіз азастанны болаша айматы стратегиясында алар орны зор екенін байатандай еді. Л.Н. Гумилев атындаы Еуразия университетіні рылуы туралы Жарлыа 1996 жылы мамырды 23 кні ол ойылды. Бл бірегей шешім олылыты орнын толтырды (ТМД елдеріні ылыми ауымдастыында кпшілік шін тосын жадай еді) жне азастана келген шет елдік оымыстылара лкен сер етті. Шындап келгенде Еуразия университеті Астананы рухани зияткерлік ара шаыраына, ылым мен білімні ордасына айналды.

Еуразиялы лтты университетті рылуы кп салалы мнге ие. Біріншіден, жаа астанада аса ірі университет рылды, мны зі су стіндегі мемлекет шін ттенше маызы бар. Екіншіден, жаа университет тжырымдамалы атауа ие болды. «Еуразиялы» - XX асырдаы аса крнекті еуразия тарихшысы Лев Николаевич Гумилевті есімі берілді. алымны 90 – жылдыына орай, 2002 жылы ЕУ – де Л.Н. Гумилевті мражай кабинеті ашылды, оан йелі Наталья Викторовна Гумилева Лев Николаевичті Мскеудегі тпнса жмыс кабинетін тгелдей кеп берді. Атап айту керек, мндай университетті ру абсолюттік жаашылды болды жне ТМД кеістігінде тедесі жо. шіншіден, азастан университеттік дрежеде азіргі заманы еуразияшылдыты ылыми талдамасына негіз аланды (2002–2007 жылдары ЕУ–ні абырасында алты рет халыаралы «Еуразиялы ылыми форумдар» ткізілді, оларды ртрлі елдерді алымдары азіргі заманы еуразияшылдыты зекті мселелерін талылады). Тртіншіден, ЕУ – ні рылуы еуразиялы идеяны білім беру саласына енгізуді, олдануды іс – жзіндегі адамы болды. Бесіншіден, тек ЕУ-ні негізінде М.В. Ломоносов атындаы ММУ-ні азастанды блімшесі табысты жмыс атаруда. Бл азастан Президентіні ынтасымен рылып, еуразияшылдыты іс-жзіндегі бір крінісі болып табылады.

Айталы, Астана аласында 1996 жылы рухани зияткерлік азастанды еуразияшылдыты крнекті жне тиімді нышаны пайда болды. Президент Н.. Назарбаев еуразиялы идеяа міткерлерді бл тста да басып озды (о пайымдау маынасында). Л.Н. Гумилев атындаы Еуразиялы лтты университетті рыланнан бері, оны абырасында ондаан мемлекет басшылары, кптеген белгілі шет елдік саяси, оамды айраткерлер мен оымысты-алымдар студенттерді алдында сз сйледі. Соларды райсысы, университет табалдырыын аттаанда да, оны мінберіне ктерілгенде де, сз жо, азастанны Еуразиядаы, аламшардаы алатын орны туралы ойланбай-толанбай алмайды.

Президент Н.. Назарбаевты Еуразия идеясыны ерекшелігі Елбасыны крегендігінде – ол жаа еуразиялы ыпалдасушылыа жете зерттелген теория ажеттілігін де кре білді. Сондытан да, 1996 жылы, Еуразия университетін рар алдында, азастан Президенті азіргі замана сай «ыпалдастыты бірттас лгісін» ру шін халыаралы «Ыпалдасты – 2000» жобасын іске асыруда ТМД елдеріні оымысты-алымдарына сынды. Тааларлыы, Н.. Назарбаев 2000 жылы дл есептеп шыаран, на осы жылы іс жзінде ыпалдасты дерісінде айтарлытай ілгері басушылы байалды.

ТМД елдеріндегі ахуал 1996-1997 жылдары арама-айшылытара толы болды. Соан арамастан, на 1997 жыл азастанны лтты- мемлекеттік болашаын, зіндік стратегиясын ынуда табысты жыл болды, сондытан да – еуразиялы тжырымдаманы зерттеп білуде жаа адам жасалынды.

2. Президент Н.. Назарбаевты «азастан-2030» Жолдауында крсетілгеніндей: елімізді ммкіндіктерін пайдалануымыз ажет, сондай ммкіндіктерді бірі «бізді еуразия аймаындаы тоыз жолды торабында орналасан жарафиялы жадайымыздан шыады», жне бны «аламдану дерісі... шешуші факторларды бірі ретінде ала шыарды». Еуропа мен Азия елдеріні арасындаы сауда-сатты Жібек Жолы арылы жргізілген болса, таы бір басы ашы мселе, «болашата да сауда, аржы аымы жйелері жне Еуропа мен Азия арасындаы кші-он баран сайын кшейе тспек. Тек осы себепке байланысты, - деп атап крсетті азастан Президенті, – баса да кптеген саяси тратандырушы факторларды айтпаанда, мен еуразия идеясын ала шыардым, оны стратегиялы болашаына сенімдімін».

Маызды мселе, Н.. Назарбаев еуразиялыты мн-мтінін кеейте тсті – енді еуразияны келелі мселелер жиынтыы ТМД елдерін амтып оймай, Еуропа мен Азияны зара рекеттестігін де амтыды. азастан Президенті «Еуразия рлыында тгелдей тату кршілік, сенім арту атынастары» орнатылуы ажеттілігі туралы млімдеме жасады. орытындысында, азастан «лемдік оиаларды кш соында алып оймайды», керісінше, азастан «Еуразияны белортасында трып, тез дами келе ш айматы – ытай, Ресей жне Мсылман лемдеріні арасындаы экономикалы жне мдени байланыстара днекершілік ролді атарады». Еуразиялыты мн-маынасын тсіндіруде аса маызды – приципті жне жаашыл – адам, яни, азастанны XXI асырда жретін жолына сйкестігі туралы 1997 жылы Жолдауында айтылды. Н.. Назарбаев атап крсеткендей р трлі жол бар: батысеуропалы, шыыс азиялы, ресейлік, жаатркілік.

Елді нышаны ретінде ар барысын тадай келе, Н.. Назарбаев былай дейді: Азиялы жолбарыс тымдас бола тра, азастан Барысыны «зіндік ерекшелігі бар» - ол е здік лтты, батысты жне шыысты сапалара ие болуы тиіс. азастан Барысыны мндай сапалы йлесімі, азастанны «еуразиялы ел» ретіндегі асиетті нышандарды тоыстырылуы еді.

Сонымен, Еуразиялы жоба жне ке маынадаы еуразиялы – доктриналы (ілімдік) дегейге тжырымды ктерді.

Дріс 10.