VIII Таырыбы: ылмысты ы негіздері.

Масат:Жалпы ылмысты тсінігі мен рамын ашу жне ылмысты жазаны тсінігін анытап жазаны трлерін белгілеу.

 

Жоспар:

1. ылмысты ы тсінігі, пні, жйесі.
2. ылмыс рамы
3. ылмысты жауапкершілік тсінігі, трлері, жазаны масаттары.

Бл таырып бойынша негізгі тсініктер:немрайлы, менмендік, формальды, факультативті асаана,субьект,обьект,обьективтік жа,субьективтік жа,рекет,рекетсіздік, ылмысты зардап, оама ауіптілік.

Негізгі мазмны:

ылмысты ы – ыты задылыта белгіленген, іс-рекетті ылмыстылыы мен жазаланушылыын, сондай-а ылмысты жауаптылы пен одан босатуды саласы, ыты норманы жиынтыы.

ылмыс – оам шін ауіпті за бзушылыты рескел крінісі, ол зада тыйым салынан, замен жазаланатын, рекет немесе рекетсіздік.

ылмысты ы пні ылмыс істеуге байланысты пайда болатын оамды атынастарды ретке келтіреді. Ал мндай ретке ылмысты ыты атынастарды субъектілері болып бір жаынан ылмыс істеген адам жне ылмысы шін солара мемлекет атынан шара олданатын мемлекеттік ы олдану жне ы орау органдары болады.

ылмысты ы Жалпы жне Ерекше блімнен трады.

Жалпы блімде 95 бап, Ерекше блімде 295 бап бар. Жалпы 390 баптан трады. (Аыбаевті ылмысты ыы оулыын араыз).

Іс-рекетті оамды ауіптілігіні дрежесі мен мніне арай рамдар негізге, жауаптылыты ауырлататын ылмыс рамдары жне жауаптылыты, жеілдететін ылмыс рамдары болып блінеді. Негізгі ылмыс рамы деп іс-рекетті белгілі трі бойынша онда негізгі, траты белгілерді болуын айтамыз. Негізгі ылмыс рамында ылмысты ауырлататын немесе жеілдететін жадайлар крсетілмейді.

ылмыс рамыны сипатталу тсіліне арай рам жай ылмыс рамы, крделі ылмыс рамы жне балама ылмыс рамы деп блінеді.

ылмыс рамыны рылысына арай рамды трге блуді де практикалы маызы ерекше. Осы белгісі бойынша ылмыс рамы, материалды формальды жне келте ылмыс рамы болып блінеді. (Аыбаевті ылмысты ы оулыын араыз).

Формальды ылмыс рамы деп зардабы болмайтын ылмысты айтамыз. Кейде за шыарушы ылмысты аяталан уаытын алдын ала ылмысты рекет сатысына кшіреді. Мндай ралымда ылмыс рамын келте рам деп атаймыз.

ылмысты ы бойынша ылмысты элементтері объект,объективтік жа,субъект,субъективтік жа болып блінеді.

ылмысты жалпы объектісі деп ылмысты за нормасы арылы оралатын оамды атынастарды жиынтыын айтамыз.

Топты объект дегеніміз ылмысты ол сушылытан ылмысты за орайтын біртектес немесе зара сас оамды атынастарды белгілі бір блігі болып табылады.

ылмысты тікелей объектісі деп ылмысты за орайтын наты атынастара бір немесе бірнеше ылмыстарды тура немесе тікелей баытталуын айтамыз.

Тікелей объект негізгі, осымша жне факультативті тікелей объектілер болып блінеді.

Негізгі тікелей объект деп бл оамды мддені орау шін ылмысты за нормасы шыарылатын жне осы басты белгісі бойынша ылмысты кодексті тиісті тарауына орналастыруа негіз болатын объектіні айтамыз. Мысалы, арашылыты негізгі тікелей объектісі – бтен біреуді млкі болады.

осымша тікелей объект дегеніміз ылмысты за бойынша оралып, негізгі объектіге зиян келтірілгенде немесе зиян келтіру аупі боланда жол-жнекей оан да ауіп туатын, тадыры негізгі тікелей объектімен байланысты объектіні айтамыз.

Факультативті тікелей объект дегеніміз ылмыс жасалан кезде зиян келтірілу аупі туатын, біра ылмыс рамыны негізгі элементіне жатпайтын, ылмысты замен оралатын оамды атынастарды айтамыз.

ылмысты объективтік жаы дегеніміз оралатын объектіге ол сатын оама ауіпті рекет немесе рекетсіздік сырты крінісін сипаттайтын зада крсетілген белгілерді жиынтыы.

ылмысты ытаы зиян ылмысты объективтік жаыны белгісі болып табылатын «оама ауіпті зардап» деген ымды білдіреді. оама ауіпті іс-рекет пен одан туындайтын зардапты арасын байланыстыратын белгіні себепті байланыс деп атайды. Сонымен, оама ауіпті іс-рекет, ылмысты зардап, себепті байланыс ылмысты объективті жаыны белгілері болып табылады.

оама ауіпті іс-рекет бл адамны ыа айшы, саналы, белсенді немесе енжар трде оамды, атынастара зиян келтіретін мінез-лыны сырты крінісі болып табылады.

ылмысты ыта за шыарушыны тиісті бапта крсетілген наты ылмыс рамыны объективтік жаын белгілеуге байланысты рам материалды жне формальды деп екі трге блінеді.

ылмысты субъектісі болып оама ауіпті іс-рекет жасаан жне заа сйкес сол шін ылмысты жауаптылыты ктеруге абілетті адам танылады. ылмысты субъектісі жалпы жне арнаулы болып екі трге блінеді. Есі дрысты зада белгіленген жаса толу жне жеке адам болу сияты белгілер барлы ылмыстара тн, орта белгілер. Бл белгілер жалпы субъектіні тсінігін береді. Жалпы субъектіні осы белгілермен атар жекелеген ылмысты рамыны ерекшелігіне арай осымша, арнаулы белгілерді ажет ететін адам ылмысты арнаулы субъектісі болып табылады.

ылмысты субъективтік жаы бл негізінен адамны психикалы іс-рекетіні ылмыс істеуге тікелей байланысты жаыны крінісі болып табылады. ылмысты субъективтік жаыны мазмнын мынадай задылы белгілері: кін, ылмысты ниет, масат райды.

Кін екі трлі асааналы жне абайсызды нысанда болады. (асаана мен абайсызда жасалан ылмысты нысанын ашып білу шін Аыбаевті «ылмысты ы» оулыын араыз).

ылмыс жасады деп танылан адамдара мынадай негізгі жазалар:

а) айыппл салу;

б) белгілі бір лауазым атару немесе белгілі бір ызметпен айналысу ыынан айыру;

в) оамды жмыстара тарту;

г) тзеу жмыстары;

д) скери ызмет бойынша шектеу;

е) бас бостандыынан шектеу;

ж) амау; т.б. (ылмысты кодекске араыз).

Екінші топа осымша жазалар жатады:

осымша жазалар деп негізгі жазаа осылып таайындалатын, жазаны масатын жзеге асыруда оан кмекші роль атаратын жазаларды айтамыз.

осымша жаза жеке-дара таайындалмайды, ол тек ана негізгі жазаа осылып таайындалады.

Сотталандара негізгі жазалардан баса мынадай осымша жазалар:

а) арнаулы, скери немесе рметті атаынан, сыныпты шенінен, дипломатиялы дрежесінен, біліктілік сыныбынан жне мемлекеттік наградаларынан айыру;

б) млкін тркілеу олданылуы ммкін (39-бап, 2-блігі).

Жалпы аидаа сйкес ылмысты жауаптылы сот арылы ылмыс жасаан кінлі адама жаза таайындау арылы жзеге асырылады.

ылмысты за бойынша ылмысты жауаптылытан босатуды мынадай трлері крсетілген:

Шын кінуіне байланысты ылмысты жауаптылытан босату.

ажетті орану шегінен асан кезде ылмысты жауаптылытан

босату.

Жбірленушімен татуласуына байланысты ылмысты жауаптылытан

босату.

Жадайды згеруіне байланысты ылмысты жауаптылытан босату.

т.б. (ылмысты кодекске сйеніп араыз).

ылмысты за бойынша кінлі деп танылан адам жаза теуден жазаны теуді жаластырудан босатылуы немесе оны жазасыны жеілірек жазамен ауыстырылуы ммкін.

ылмысты за бойынша жазадан босату мынадай негіздер бойынша жзеге асырылады:

Ауруа шалдыуына байланысты жазадан босату;

Жазаны теуден мерзімінен брын шартты трде босату;

Жазаны телмеген блігін нерлым жеіл жаза трімен ауыстыру;

Жкті йелдерді жне жас балалары бар йелдерді жазаны теуден

кейінге алдыру;

Ттенше мн-жайларды салдарынан жазадан босату мен жазаны

теуді кейінге алдыру;

Айыптау кіміні ескіру мерзімі туіне байланысты жазаны теуден

босату;

Рахымшылы немесе кешірім жасау актісі негізінде жазадан босату.

орытынды:

азастан Республикасыны жаа ылмысты кодексі азастан Республикасы Конституциясыны жне халыаралы ыты жалпы жрт таныан принциптері мен нормаларына негізделген.

Сонымен атар бл пнді р-трлі саладаы мамандар да тани білуі керек.

 

дістемелік нсаулар:

Бл таырыпты тере у шін алдымен негізгі тсінігіне назар аударып оларды маыздылыын анытау ажет. Теориялы жаын білімді ныайту шін ылмысты ы бойынша берілген практикум есептерді жне тапсырмаларды орындау ажет. Тапсырмаларды орындау кезінде жне практикалы есептерді шыару барысында ылмысты ыты тсінігіні маыздылыы мен ылмысты ыты міндеттерін мегеріп алуына, ылмысты задылытарын оуына, нормативтік актілерді дрыс олдануына, сонымен атар негізгі нысандары мен ы орау органдарыны ызмет дістеріні тсінуіне кмек береді. Есептерді шыару барысында жне тапсырмаларды орындау кезінде дрыс нормативтік актілерді олданыыз.

олданылан дебиеттер: