IX Таырып: Отбасы ыыны негіздері.
Масаты: Отбасы ыыны маыздылыын ашып жне жіктелуіні критерилігін анытап отбасы ыыны айнар кздерін крсету.
Жоспар:
- Отбасы ыыны тсінігі, аидалары.
- Некеге тру шарты жне тртібі.
- Некені бзу шарты жне тртібі.
- Ерлі зайыптыларды ытары мен міндеттері. Ата-аналар з балаларына атысты ытары мен міндеттері.
Негізгі мазмны:
Отбасы ыы ерекше оамды атынастарды трін реттейді. Бан адамдарды арасындаы некеге тру атынасыны байланысы, отбасын ру, балаларыны туылуы мен трбиеленуі жатады.
Сонымен, отбасы ыы – некелесу, туысты, бала асырап алу жне баланы отбасы трбиесіне абылдауды баса да нысандарына орай пайда болатын зіндік жне соан байланысты туындайтын мліктік атынастарды реттейтін нормативтік актілер жиынтыы. (М. Дулатбеков «Мемлекет жне ы негіздері»).
азастан Республикасыны неке-отбасылы задылытары мынандай аидалара негізделген:
еркек пен йелді некелік одаыны еркіндігі;
отбасында ерлі-зайыптылар ытарыны тедігі;
отбасы ісіне баса біреулерді орынсыз араласуына жол бермеу;
отбасы ішіндегі мселелерді зара келісімімен шешу;
балаларды отбасында трбиелеуге басымды беру, оларды сіп
жетілуі мен л-ауатты болуына аморлы жасау;
отбасыны кмелетке толмаан жне ебекке абылетсіз мшелеріні
ытары мен мдделерін орауа басымды беру;
отбасы мшелеріні з ытарын кедергісіз жзеге асыруын
амтамсыз ету, бл ытарды сот орауыны ммкіндіктері;
отбасыны барлы мшелеріні салауатты трмыс салтына
ынтыландыру аидаларына негізделеді.
Тек мемлекеттік азаматты хал актілерін жазу (АХАЖ) органдарында отырылан неке ана зады деп танылады. Некеге отыран кезде отбасылы атынастарда азаматтарды ытарын леуметтік, нсілдік, лтты, тілдік немесе діни нанымы белгілері бойынша кез-келген шектеуге тыйым салынады. Неке – ыты атынастарда азаматтарды ытары тек за негізінде жне тек отбасы мшелері жне баса азаматтарды денсаулыын, адір-асиетін, ытары мен зады мдделерін орауа ажетті клемде ана шектеледі.
Некеге отыруды шарттары: некеге отыратын еркек пен йелді екі жаты келісімі жне оларды неке жасына толуы болып табылады. Неке жасы еркектер мен йелдер шін он сегіз жастан бастап белгіленген. Длелді себептер болан жадайда АХАЖ органдары неке жасын екі жыла дейін тмендете алады. Барлы жадайда неке жасын тмендету тек некеге отырушыларды келісімен жне ата-аналарды не ораншыларды келісімімен ммкін болады.
Некеге отыруа мынадай жадайларда жол берілмейді:
біреуі болса да баса тіркелген некеде тран адамдарды арасында;
тікелей ата-тегі бойынша жне зінен тарайтын жаын туыстарды
(ата-аналар мен балалар, атасы, жесі жне немерелеріні), аналары бір жне ата-анасы блек, кесі немесе анасы орта аалы-сінілілер мен апалы-сіілерді (аа-арындастарды) арасында;
л (ыз) асырап алушылар мен сол асырап алынан л (ыз) арасында;
біреуін болса да сот психикалы ауру немесе аыл-есі кемдігіні салдарынан рекетке абілетсіз деп таныан адамдар арасында.
Некеге тру тртібі:
Некеге тратын адамдарды тікелей атысуымен неке мемлекеттік
азаматты хал актілерін жазу органдарында иылады.
Некеге труа ниет білдірген адамдарды біреуі азаматты хал
актілерін жазу органына келе алмайтын ерекше жадайларда неке мндай адамны тратын жері бойынша иылуы ммкін.
Неке ию кезінде кіл жіберуге жол берілмейді.
Некені ию некеге труа тілек білдірушілер азаматты хал актілерін
жазу органына арыз берген кннен бастап бір ай мерзім ткен со жргізіледі. (Неке жне отбасы туралы Заын 13 бабы).
Длелді себептер болан жадайда неке июды мемлееттік тіркеу орны бойынша азаматты хал актілерін жазу органы бір ай ткенге дейін неке июа, сондай-а осы мерзімді зартуа, біра бір айдан аспайтын мерзімге зартуа рсат етуі ммкін.
Ерекше мн-жайлар болан кезде (жктілік, бала тууы, бір тарапты міріне тікелей ауіп тнуі жне баса да ерекше мн-жайлар) неке тініш берілген кні иылуы ммкін.
Неке июды мемлекеттік тіркеу азаматты хал актілерін мемлекеттік тіркеу шін белгіленген тртіппен жргізіледі.
Азаматты хал актілерін жазу органдарыны некені тіркеуден бас тартуына некеге труа тілек білдіруші адамдар не оларды біреуі сота шаым жасай алады.
АХАЖ органдарында некені бзу орта кмелетке толмаан балалары жне бір-біріне мліктік жне баса да айып шаымдары жо ерлі-зайыптыларды некені бзуа деген екі жаты келісімімен жргізіледі. Ерлі-зайыптыларда кмелетке толмаан балаларды болу болмауына арамай, неке АХАЖ органдарында ерлі-зайыптыларды біріні тініші бойынша, егер екінші адам:
сотпен хабарсыз кеткен деп танылса;
сотпен рекетке абілетсіз деп танылса;
ылмыс жасааны шін ш жылдан арты мерзімге сотталса
бзылады.
Баса жадайларда кмелетке жасы толмаан балалар болан кезде, неке сот тртібімен бзылады, сондай-а сот тртібі:
а) ерлі-зайыптыларды біріні келісімі болмаан жадайда;
) егер ерлі-зайыптыларды біреуі арсылыы жотыына арамастан, зіні рекетімен не рекетсіздігімен некені бзудан жалтаран болса;
б) ерлі-зайыптыларды бір-біріне деген мліктік арыз-шаымдары болса олданылады.