ХII. Таырып: азастан Республикасыны салы ыы.

Масаты:Салы ыыны тсінігі, трлері мен элементтеріне тсінік беріп, азастан Республикасында экономикасындаы салы жйесіні ролін айындау.

Жоспар:

1. Салы ыыны тсінігі, трлері, элементтері, топтастырылуы.
2. Салы жйесі.
3. Салы ызметіні органдары.

Бл таырып бойынша негізгі тсініктер:дивидент, бересі, роялти, преференция, салы берешегі, резидент, рента.

 

Негізгі мазмны:

Салыты ы – бюджеттік ыты айрыша институты ретінде, республикалы жне жергілікті бюджеттерді, сондай-а бюджеттен тыс масаты орларды кірістерінде белгіленіп, алынатын салытар мен баса да міндетті тлемдерді реттейтін ыты – нормаларды жиынтыы.

Салы – мемлекет тарапынан бір жаты шыарылан задарды негізінде, республикалы немесе жергілікті бюджетті кірістерін алыптастыру шін, наты салы тлеушілер – зады жне жеке тлалардан айындалан млшерде, белгіленген мерзімде, сондай-а жйеленген траты трде мемлекет (немесе жергілікті мемлекеттік басару органдарыны) арамаына алынатын жекелей – баламасыз, айтарымсыз, ашалай (кейде заттай) міндетті тлем.

Салы бір уаытта материалды, экономикалы заи категория болып табылады.

Салы материалды маынада – салы тлеуші белгілі бір тртіпте, мерзімде аша сомасын (немесе салы материалды болса, материалды ндылы) тлеуге тиіс.

Экономикалы маынада – бл аша (мліктік) атынастары.

ыты маынада – бл мемлекет белгілеген, тлаларды мемлекетке белгілі бір млшерде, мерзімде, тртіпте аша сомасын тлеу міндеттілігі. (А.И. Худяков «Финансовое право РК». Особенная часть. Оулыын араыз).

Салы элементтері: салы субъектісі, объектісі, салы базасы, салы ставкасы, салы кезеі, салыты есептеу тртібі, салыты тлеу тртібі, салы жеілдіктері.

Салы субъектісі – салыты жне бюджетке тленетін баса да міндетті тлемдерді тлеуші болып табылатын тла (зады немесе жеке, резидент немесе резидент емес).

Салы объектісі – за салы міндеттемелеріні пайда болуымен байланыстыратын зады фактілер (жадайлар, оиалар, рекеттер)».

Салы пні – салы объектісіні материалды крінісі.

Салы базасы – салы салу объектісі мен салы салуа байланысты объектіні н, физикалы немесе зге де сипаттамалары, оларды негізінде бюджетке тленуге тиіс салы жне баса да міндетті тлемдер сомасы айындалады.

Салы ставкасы – салы базасыны лшем бірлігіне салы есептеулеріні шамасын білдіреді (процентпен немесе абсолютті сомамен белгіленеді).

Салы кезеі – салытар мен баса да міндетті тлемдерге атысты белгіленген уаыт кезеі.

Салы жеілдіктері – салы салу объектісі бойынша толыымен немесе жартылай салы тлеуден босату; салы субъектісі бойынша салы тлеуден толыымен немесе жартылай босату; айырымдылы (ізгілік) жасаан зады немесе жеке тлаларды зада кзделген клемде салы тлеуден босату; инвестициялар бойынша зады немесе жеке тлалара зада белгіленген мерзімге салы преференцияларын беру.

Салытарды трлері:

Корпорациялы табыс салыы.

Жеке табыс салыы.

осылан н салыы.

Акциздер.

Жер ойнауын пайдаланушыларды салытары мен арнаулы тлемдері.

леуметік салы.

Жер салыы.

Клік ралдары салыы.

Млік салыы.

Тлеуші субъектілер бойынша: зады тлалар жне жеке тлалар; алу тсілі бойынша: жанама салытар жне тікелей салытар; тсім кздерін пайдалануа орай салыты жне реттеуші салытар; кімет билігі мен басару дегейлеріне байланысты: республикалы аумаындаы салытар жне жергілікті салытар; салы салу объектісі бойынша: ттынуа салынатын салы, табыс салыы, млік салыы, ренталы сипатаы салытар.

Салы жйесі тікелей жне жанама болып блінеді. Жанама салыа осымша н салыы мен акциздер жатады.

азастан Республикасыны салы жйесі азастан Республикасыны бкіл аумаында барлы салы тлеушілерге атысты бірттас болып табылады.

Салы ызметі органдарыны міндеттері мен рылымы:

Салы ызметі органдарына салы, жне бюджетке тленетін баса да міндетті тлемдерді толы тсуін, міндетті зейнетаы жарналарыны толы жне дер кезінде аударылуын амтамасыз ету жніндегі, сондай-а салы тлеушілерді салы міндеттемелерін орындауына салы баылауын жзеге асыру жнідегі міндеттер жктеледі.

Салы ызметі органдары укілетті мемлекеттік орган мен салы органдарынан трады.

Салы органдарына облыстар, Астана жне Алматы алалары бойынша салы комитеттері, ауданаралы салы комитеттері, аудандар, балалар жне алалардаы аудандар бойынша салы комитеттері жатады. Арнайы экономикалы айматар рылан жадайда бл айматарды аумаында салы комитеттері рылуы ммкін.

Салы органдары тиісті жоары тран салы ызметі органына тменнен жоары арай тікелей баынады жне жергілікті атарушы органдара жатпайды. (Салы кодексі. 2002 ж. 1 атар).

орытынды:

Сонымен салы бл мемлекетке міндетті трде тленетін тлем болып табылады. рбір азамат салыты тлеген кезде, мемлекетті леуметтік жаыны жасартуына, мемлекетті кркендеп суіне белгілі бір лесін осады. Яни бізді бюджетке тскен аржылар оматы болан сайын бізді мемлекет кркендеп глдене береді.

дістемелік нсаулар:

Бл таырыпты тере ыну шін, алдымен негізгі тсінігіне назар аударып оларды маыздылыына мн беру ажет. Теориялы жаынан білімді ныайту шін салы ыы бойынша берілетін тапсырмаларды орындау ажет. Негізгі теориялы мселелермен танысып нормативтік актілерге сараптама жасап тсіну.

олданылан дебиеттер:

1. А.И. Худяков «Финансовое право Республики Казахстан». Особенная

часть. Алматы, 2002г.