XІV Таырыбы: Банк ыыны негіздері.
Масаты:азіргі уаытта азастандаы нарыты типтегі банк жйесі алыптасу сатысында. Нарыты экономика принципінде рылан банктерді маыздылыын, банкілік жйені ызмет етуіндегі экономиканы дамуын жне осы саладаы теориялы зерттеулерді маыздылыын арастыру.
Жоспар:
- Банк ыыны тсінігі.
- Банк ыыны институттары.
- Банкілік атынастарды ерекшеліктері.
Таырып бойынша негізгі тсініктер:несие, валюталы операциялар, банктік операциялары, банктік аша оры.
Негізгі мазмны:
Банкілік ы термині за дебиеттерінде ке тараан. детте, оан банкілік жйені йымдастыруды жне банкілік операцияларды жргізуді реттейтін, азаматты жне аржылы ытарды ортасында рылатын кешенді ыты институт деп анытама беріледі.
Банкілік ы аржылы жне азаматты ытарды нормаларынан тратын кешенді ыты институт екендігі даусыз. Біратар авторларды айтуынша, аржылы ыа елдегі-банкілік есептесу жне банкілік несие шартын з мойнына алады. Бл кзараспен келісе ою иындау, себебі, мемлекеттік банктер атаратын банкілік ызмет аржылы ыты пні болады, ал жеке банктер іске асыратын ызмет азаматты ыты пні. Елдегі банк ісін йымдастыру жніндегі банкілік істі кешенді теориясыны авторларымен келісуге болады, яни, ол аржылы ыты аясына жатады.
Мемлекетті аржылы ызметіні бір трі ретіндегі банкілік ызметке арналан банкілік ыты бір блігін аржылы банкілік ы деп атауа болар еді. (А.С. Тасыбаева «Банкілік ы» оулыын араыз).
Банкілік ы кптеген нормалардан трады. Оларды жиынтыы ттас крделі жйені райды. Бірттас жйеге кіретін нормалар белгілі бір тртіпке келтірілген жне зара байланысты р трлі институттар мен блімдерге топталады. Банкілік ыты нормаларын топтау оларды реттейтін атынастарыны ерекшеліктері мен араатынастарына байланысты.
Банкілік ы кез келген ы саласы секілді жалпы жне ерекше блімдерден трады.
Жалпы блімге банкілік ыты жалпы принциптерін, негізгі бастауларын, банкілік ызметті іске асыруды ыты формалары мен дістерін, елді банкілік рылымыны негіздерін, банкілік баылауды негіздерін бекітетін нормалар кіреді. Бл нормалар банкілік ыты ерекше бліміні барлы блімдері мен институттары шін жалпы ереже- лерді бекітеді.
Банкілік ыты жйесі мынадай болады:
Жалпы блім.
Елді банкілік рылымыны ыты негіздері.
Аша-несие саясатыны ыты негіздері.
Банкілік шарт туралы жалпы ережелер.
Банкілік баылауды ыты негіздері.
Ерекше блім.
Уаытша бос аша аражаттарын тарту тртібі мен банкті несие орын алыптастыруды ыты реттеу.
олма-ол ашасыз есептесуді ыты реттеу.
Банкті аша орларын орналастыруды ыты реттеу.
Валюталы операцияларды, баалы метталлдар жне тастармен жргізілетін операцияларды ыты реттеу.
«Банкілік рылымны ыты негіздері» институтына банкілік істі йымдастыруды принциптерін, банкілік мекемелерді жйесін, банктерді ру жне жоюды тртібі мен шарттарын, Орталы эмиссиялы банк пен екінші дегейдегі банктерді араатынасыны сипаты мен формасын, банкті ашуа келісім беру тртібін, банк басшыларына ойылатын талаптарды, банкілік ызметті лицензиялау тртібін анытайтын ы нормалары кіреді.
Банк ызмет аясын жетілдіруді негізгі масаттары мен міндеттері:
банк жйесіні кешенді базалы ызмет крсетуіне ажетті
абілеттілігін жоарылату;
банктік капитала атысушылар ретінде шетелдік инвесторлар
мен отанды ауатты адамдарды тарту;
банк жйесін тиімді жетілдіру шін оны нормативтік- ыты
базасын нарыты талаптар мен мір тынысына сай тзетіп отыру;
жеке меншік салымшыларды мдделерін бірінші кезекте
орау;
аржылы рыноктарды ойдаыдай ызмет атаруларын
амтамасыз ету;
жоспарлы жне жоспардан тыс тексерулерді жргізу;
банктік задарды саталуын амтамасыз ету;
есеп айырысу жйесіні тиімді ызмет атаруын амтамасыз ету.
Банкілік атынастар тмендегідей ерекшеліктермен сипатталады:
Банкілік атынастарды объектісі аша б.т. Осы стте екі жадайды атап ткен жн: біріншіден: аша аша-несие нарыында товар ретінде болса, екіншіден, айналымдаы аша уаытша бос жадайда болады. Банк салымшыларды ашалай салымдарын абылдап, орналастырып ана оймайды, оларды саталуы мен кез келген уаытта сраанда тауып бере алатындай еріктілік жадайын амтамасыз етуге міндеттенеді.
Банкілік атынастарды міндетті субъектісі аша-несие нарыында делдалды ызмет атаратын банк немесе банкілік емес мекеме болып табылады. Банк халытан, шаруашылы субъектілерінен, баса банктерден сатып алан аша аражаттарын сататыны белгілі. Сонымен атар, банк есептесу процесінде делдалды ызметтерді орындайды жне сатушы мен сатып алушыны арасында есептесуді жргізу міндетін мойнына алан делдалды пайда болуына байланысты есептесу атынастары еріктілікке ие болады.
Банктер арыза аша беру, оларды жинау жне блумен байланысты ксіпкерлік ызметті ерекше бір трі.
азастан Республикасыны банк жйесі екі дегейден трады.
азастан Республикасыны лтты Банкі (азастан лтты Банкі) азастан Республикасыны орталы банкі болып табылады жне азастан Республикасы банк жйесіні жоары (бірінші) дегейін білдіреді. («азастан Республикасыны лтты банкі туралы» За кші бар жарлыты араыз).
орытынды:
Банкілік ы теориясыны тек ана банктерге тн негізі міндеттерін анытау, банк жне банкілік емес аржылы мекеме тероминдерін ажырату, банкілік операцияларды іске асыру барысында пайда болатын атынастарды зерттеу, оларды сипатын, пнін жне банкілік ыты ыты реттеу дістерін, банкілік ызмет пен банкілік ыты принциптерін, банкілік ыты жйесін, оны ы жйесіндегі орны мен ролін анытау сияты мселелерін арастырады.
дістемелік нсаулар:
Банк ыыны пнін жне институттарын, яни банкілік атынастарыны мні мен белгілері жне оны аша атынастарыны баса трлерінен айырмашылыын білу ажет. Банк ыыны задарына, нормативтік актілеріне сараптама жасай келе, банк ыы таырыбы бойынша тапсырмаларды жне практикум есептерді орындауына кмек береді.
олданылан дебиеттер: