Саяси элита: ымы, трлері, тжырымдамалары
«Элита» термині французды elite деген сзінен шыан тадап алынан, срыпталан деген маына береді. Элитаны трлері те кп: саяси, басарушы, экономикалы, рухани, скери т.б.
«Элита» терминін ылыма алаш енгізген Вильфредо Парето (1848-1923). Ол бойынша элита билік басына алдыы атарлы идеяны сынуны арасында келеді. Ол идея жзеге асанда оларды энергиясы азайып, ізденісі баяулай бастайды. Оларды орнына жаа идеямен жаа элита билік басына келеді. Мндай алмасу оамда рашан болма. Яни, бір элита екіншіні алмастырып, жаарып, оамды ала жылжытып оытрады.
Гаэтано Моска (1854-1941) элита теориясын негіздеді. Онда ол оам басарушылар мен баынушылара блінеді деді. Оан йыты болатын асиеттерге скери ерлікті, байлыты, діни дрежені жатызады.. Осы ш асиет адама басарушылар атарына енуге жол ашады.
Саяси элита дегеніміз оамда билікті, байлыты жне танымалдылыты иеленген жоары топ. оамны екіге басарушылара жне баынушылара немесе элита мен бараа блінуі табии нрсе, оан сер еткен бірнеше факторларды айта кетуге болады. Олар:
Ебектік блінуі;
леуметтік рылымны иерархиялы трде болуы;
Басарушы ызметті жасы сипатты иеленуі;
Кпшілікті билікке, саясата ызыпауы.
Саяси элита бірнеше трге блінеді. Олар:
Жоары элита;
Ортаы элита;
кімшілік элита.
Саяси элитаны алыптасуына байланысты екі жйе алыптасан. Гильдия жне антрепренерлік.
Антрепренерлік трде басарушы ызметке міткерді ерекше асиеттері, кпшілік жрта най білу абылеті басты орын алады. Мнда кандидатты байлыына. Ксібіне, біліміне, мамандыына онша мн берілмейді. Жеке басыны ерекше абылеті мен асиеттері арасында элита рамына те алады. Элита да ол кандидатты жеке принциптері мен кзарастарына тосауыл оймайды.
Гильдия жйесінде міткер билік сатысы бойынша баяу болса да аны ктеріліп отырады. Мнда жоары лауазымды ызметке міткерге кптеген талаптар ойылады.
Оан кандидатты білімі, адамдар арасындаы жмыс тжірибесі, партиялы стажы жне т.с.с. жатуы ммкін. Егер элитаны идеясына арсы пікірлері болса ол кандидатты элитаа тпей алуы ммкін.
Антрепренерлік жйе кбіне демократиялы оамда алыптасса, гильдия жйесі авторитарлы жне тоталитарлы оамдарды ке таралан.
12- т а ы р ы п
САЯСАТ СУБЪЕКТІЛЕРІ: ТЛА, ЛЕУМЕТТІК ТОПТАР, ЛЕУМЕТТІК АУЫМ
Ж о с п а р ы:
Тла саясатты объектісі жне субъектісі ретінде
оамны жіктелуі жне оны саясата сері
Тла саясатты объектісі жне субъектісі ретінде
Тла саяси субъект те, объект те бола алады. Адамдарды з бойында мндай асиеттерді орнытыруы шін оамны рылымында да ажетті згерістер жзеге асуы тиіс. Адамны зін еркін сезінуі, бостандыы тікелей за жзінде бекітілген ыымен оралады. Адамны бостандыа деген ы іс жзінде адамны жеке меншік ымен лшенеді. Адамны мір сруін амтамасыз ететін жеке меншігі болмайынша, зін емін-еркін сезіне алмайды. азір бізде меншікке деген кзарасты згеруі, меншікті трлі формаларыны мір сруіне еркіндік алуы азаматты оамды алыптастыруа олайлы алышарттар жасауда.
Биік парасатты адам оам алдындаы зіні жауапкершілігін де жете тсінеді, соны нтижесінде ол оам мшелеріне міндетті деп танылан барлы талаптар мен міндеттерді блжытпай орындауа, оам, мемлекет алдындаы жауапкершіліктерін млтіксіз жзеге асыруа, парыздарын теуге рдайым бейім трады.
рбір адамда саяси, леуметтік, экономикалы ытары болады.
оамны леуметтік рылымы мен жіктелуін оып-білуді маызы те зор. Себебі, оам зіні андай леуметтік топтардан, ал олар андай жай-кй, жадайда тратындыын білуі керек. Оларды іс-рекеті барлы оам институттарыны ызмет ету сапасын, оам дамуыны баытын анытайды. оамны трпаты, саяси жне мемлекеттік рылымы оны андай леуметтік топтардан тратындыына, оларды айсысы жетекшілік, айсысы туелді жадайда екендігіне байланысты.