Мына тапсырмалар жарамсыз ....

Астана

1. Курс оытушысы: практикалы аза тілі кафедрасыны доценттері, ф..к. А.А.Мсабекова, .Е.Тілешова, аа оытушы ..Мазмбекова.

Байланыс телефоны: 56-24

2. Курс атауы: аза тілі. Курсты коды: K (R) Ya 1105. Кредит саны – 6

3. Оу пніні мен орны: кесте бойынша

4. Оу пніні пререквизиттері«аза тілі» пні студенттерді орта мектепте мемлекеттік тіл бойынша игерген білім, білік дадыларын одан рі толытырып, дамытады. Жне студенттерді тадап алан мамандытарына сай ксіби тілді зіндік ерекшеліктерін йретіп, оны атынас ралы ретінде мегертуге баытталады.

Постреквизиттері (деректемелері):«аза тілі» пні студенттерді орта мектепте мемлекеттік тіл бойынша игерген білім, білік дадыларын одан рі толытырып, дамытады. Жне студенттерге аза тіліні зіндік ерекшеліктерін йретіп, оны атынас ралы ретінде мегертуге баытталады.

5. Оу пніні сипаттамасы.

5.1. Оу пніні мазмны:Практикалы аза тілі пні жоары оу орнында оитын студенттерді мемлекеттік тілді жетік мегеруіне толы жадай жасау шін, оларды грамматикалы жне лексикалы трыда толы сауаттандыру шін жргізіледі. аза тіліне атысты теориялы мселелерге оса, азаша сйлеу дадысын алыптастыру, мтіндермен жмыс жасау, кркем дебиеттерден зінділер оытып, мемлекеттік тілде еркін жне сауатты жазуа тселдіру. Аударма жмыстарына дадыландыру.

5.2. Оу пніні масаты: аза тілін оытуды жалпы масаты – жоары оу орныны студенттеріне мемлекеттік тілді атысымды ырынан мегерту. Тілді атысымды трыда мегеру оларды здеріні сздік орын трмыс-тіршілікте , оамды леуметтік салада жне оу рдісінде еркін пайдаланып, сауатты жаза білуінде крініс береді.

5.3. Оу пніні міндеттері.

- мемлекеттік тілді мегеру азаматты борыш екендігін ындыру;

- аза тіліні зіндік ерекшеліктерін, ажетті сздік орын ына білу-тілді еркін мегеруге жетелейтіндігін длелдеу;

- аза тілі – кркем, оралымды, бай тіл екендігін таныту.

5.4. Оу пніні мазмны:

І семестр

Апта	Таырып аты	Саат саны	БЖ тапсырмалары
	Отан отбасынан басталады. Фонетика. Орфография. Екпін. ндестік заы.	Практ.- (3 са.) БОЖ – (3 са.) БЖ – (3са.)	Отан, ел туралы маал-мтелдер.
	Жас отбасы жне дстр. Ілік септік. Крделі сздер.	Практ.- (3 са.) БОЖ – (3 са.) БЖ – (3са.).	дептілік лемінде.
	азіргі трын й. Сілтеу есімдіктері, оларды трленуі.	Практ.- (3 са.) БОЖ – (3 са.) БЖ – (3са.)	лтты киіз й жабдытары.
	Мінез жне келбет. Етістікті шатары.	Практ.- (3 са.) БОЖ – (3 са.) БЖ – (3са.)	Адамны сырты келбеті.
	Уаыт жне адам. Есептік сан есім.	Практ.- (3 са.) БОЖ – (3 са.) БЖ – (3са.)	Уаыт алтыннан ымбат. Эссе.
	Бос уаыт жне ызыушылы. Реттік сан есім.	Практ.- (3 са.) БОЖ – (3 са.) БЖ – (3са.)	лыларды хоббиі.
	Денсаулы – зор байлы Есімшені ткен шаы.	Практ.- (3 са.) БОЖ – (3 са.) БЖ – (3са.)	Салауатты мір салты.
	Аралы баылау. Тест тапсырмалары
	Мені Отаным азастан. Жалпы жне жалы есімдер.	Практ.- (3 са.) БОЖ – (3 са.) БЖ – (3са.)	Мені туан алам. Эссе.
	Туелсіздік тыры. Шылау, оны трлері.	Практ.- (3 са.) БОЖ – (3 са.) БЖ – (3са.)	Тіл туралы задар.
	Халыаралы атынастар. Сын есім, оны трлері.	Практ.- (3 са.) БОЖ – (3 са.) БЖ – (3са.)	азастанны сырты саясаты.
	Мен елімні патриотымын. Есімдік, оны трлері.	Практ.- (3 са.) БОЖ – (3 са.) БЖ – (3са.)	Патриотты ледер (жаттау)
	Елордасы Астана. Етіс, оны трлері.	Практ.- (3 са.) БОЖ – (3 са.) БЖ – (3са.)	Астана аласына арналан ледер
	Мемлекеттік тіл. Жалаулытар.	Практ.- (3 са.) БОЖ – (3 са.) БЖ – (3са.)	Тіл туралы алымдар пікірі.
	лтты дстр. Зат есім тудырушы жрнатар.	Практ.- (3 са.) БОЖ – (3 са.) БЖ – (3са.)	лтты дстріміз туралы не білеміз
	Аралы баылау. Тест тапсырмалары.
	лтты мдениет. ос сз жне біріккен сздер.	Практ.- (3 са.) БОЖ – (3 са.) БЖ – (3са.)	аладаы лтты мражайлар

Барлыы практ. 45 саат., БОЖ-45 са., БЖ-45 са.

ІІ семестр

Апта	Таырып аты	Саат саны	БЖ тапсырмалары
	аза нері. Шылау	Практ.- (3 са.) БОЖ – (3 са.) БЖ – (3са.)	нерді трлері
	лтты дебиет. Септеулік шылау	Практ.- (3 са.) БОЖ – (3 са.) БЖ – (3са.).	лтты дебиетті крнекті кілдері
	Классикалы дебиет. Есімше.	Практ.- (3 са.) БОЖ – (3 са.) БЖ – (3са.)	Классик жазушыларды шыармаларымен танысу.
	Мен жне оршаан орта. стеу, оны трлері.	Практ.- (3 са.) БОЖ – (3 са.) БЖ – (3са.)	Мені жерімні табиаты. Эссе.
	Адам жне табиат Ксемше	Практ.- (3 са.) БОЖ – (3 са.) БЖ – (3са.)	азастан экологиясы
	Саяхат жне туризм Сан есім, оны трлері	Практ.- (3 са.) БОЖ – (3 са.) БЖ – (3са.)	йгілі саяхатшылар
	азастанны крікті жерлері. Сын есімні шырайлары.	Практ.- (3 са.) БОЖ – (3 са.) БЖ – (3са.)	Туан лкеді таны.
	Аралы баылау. Тест тапсырмалары.
	Мені мамандыым.рмалас сйлем. Салалас рмалас сйлем.	Практ.- (3 са.) БОЖ – (3 са.) БЖ – (3са.)	Маманды тадау
	Басшы келбеті.Ыайлас салалас	Практ.- (3 са.) БОЖ – (3 са.) БЖ – (3са.)	Басшы жне жым
	оам жне жастар арсылыты салалас рмалас сйлем	Практ.- (3 са.) БОЖ – (3 са.) БЖ – (3са.)	Жастарды оамды йымдары
	азастан лемдік кеістікте Шартты баыныы сабатас рмалас сйлем	Практ.- (3 са.) БОЖ – (3 са.) БЖ – (3са.)	азастан жне лемдік йымдар
	Туелсіз азастанны жарын бейнесі Сабатас рмалас сйлем. Мезгіл баыныылы сабатас.	Практ.- (3 са.) БОЖ – (3 са.) БЖ – (3са.)	Туелсіздік жетістіктері
	азастандаы білім беру жйесі Себеп баыныылы сабатас	Практ.- (3 са.) БОЖ – (3 са.) БЖ – (3са.)	Білім беру жйесіндегі реформалар
	Білім де бсекеге тседі Аралас рмалас сйлем	Практ.- (3 са.) БОЖ – (3 са.) БЖ – (3са.)	Оу, білім туралы анатты сздер.
	Аралы баылау. Тест тапсырмалары
15.	ылым мен техника Масат баыныы сабатас	Практ.- (3 са.) БОЖ – (3 са.) БЖ – (3са.)	азастандаы белгілі алымдар.

Барлыы практ. 45 саат., БОЖ-45 са., БЖ-45 са.

 

6. Негізгі жне осымша дебиет тізімі

6.1. Негізгі дебиеттер:

1. З.С. Кзекова аза тілі: Жоары оу орындарына арналан.

Таным Астана: 2003 ж.

2. З.С. Кзекова аза тілі практикумы. Грамматикалы жаттыулар жинаы.

«ІС-Сервис» ЖШС, 2010ж

3. Астана. Энциклопедия. Алматы: Атамра, 2008

4. аза мдениеті. Энциклопедиялы анытамалы. Алматы: Аруна, 2010

5. азастан Республикасы. Энциклопедиялы анытамалы. Алматы, 2001

6.2. осымша дебиеттер:

1. азастан . лтты энциклопедия. Алматы, 1998-2007

2. аза дебиеті. Энциклопедия. Алматы, 2000

7. Білімді баалау

Аудиториялы сабатар барысында аымды баылау, БЖ тапсырмаларыны орындалу сапасын баылау, тестілеу трінде екі аралы баылау; ауызша орытынды емтихан жоспарлануда.

Аымды баылау 20%

БОЖ жне БЖ тапсырмаларын баылау 20%

Аралы баылау (тест тапсырмалары) 20 %

Аымды жне аралы баылау 60%

орытынды баылау 40%

Студентті білімін баалауды жалпы шкаласы

ріптік жйе бойынша баа	Санды эквивалент	% мазмны	Дстрлі жйе бойынша баа
А	4,0	95-100	здік здік
А-	3,67	90-94
В+	3,33	85-89	жасы жасы жасы
В	3,0	80-84
В-	2,67	75-79
С+	2,33	70-74	анааттанарлы анааттанарлы анааттанарлы анааттанарлы анааттанарлы
С	2,0	65-69
С-	1,67	60-64
D+	1,33	55-59
D	1,0	50-54
F		0-49 0-49	анааттанарлысыз

8. Оу тртібіні саясаты. Студенттерден аудиториялы сабатара міндетті трде дайындыпен келу, БЖ, БОЖ тапсырмаларын белгіленген мерзім ішінде орындау, барлы баылауа атысу талап етіледі.

аза тілі пні бойынша жргізілетін практикалы сабатар барысында БОЖ, БЖ тапсырмаларыны орындалу дегейі нтижесінде аымды, аралы баылау алынады. Аымды баылау ткен немесе жаа таырып бойынша дербес, топты, жалпы сра-жауап, жазба жмыстары трінде ткізіледі.

Оу дерісіні 7, 14 апталарында аралы баылау алынады. Аралы баылауды трлері: коллоквиум жне тест жмысы.

Пнді оыту барысында таырыпты баылау жмыстары (жазбаша), ауызша сратара жауап беру, аралы баылаулар, орытынды емтихан олданылады.

Студенттерді білімін баалауда аудиториялы саба барысындаы жауабыны сапасымен атар белсенділігі де ескеріледі.

 

ГЛОССАРИЙ – СЗДІК

Академиялы саат – білім алушыны оытушымен бірге бекітілген кесте бойынша оу сабатарыны барлы трінде (аудиториялы жмыс) немесе жекелей ткізетін жмыс уаыты;

Белсенді лестірмелі материал(БМ) (Hand-outs) – оу сабатарында білім алушыны таырыпты табысты мегеруіне шыармашылыын арттыратын лестірмелі крнекі иллюстрациялы материал (дріс тезистері, сілтемелер, слайдтар, мысалдар, глоссарий, здік жмыс тапсырмалары);

Білім алушыны академиялы рейтингісі (Rating) – аралы баылау нтижелері бойынша белгіленетін білім алушыны пнні оу бадарламасын мегеру дегейіні санды крсеткіші;

Білім алушыны аралы аттестациясы – емтихан сессиясы кезінде оу пні мазмныны бір блігін немесе оны оып боланнан кейін оу пніні барлы клемін мегеру сапасын баалау масатында жргізілетін амалдар;

Білім алушыны орытынды аттестациясы (Qualification Examination) – мемлекеттік жалпыа міндетті білім беру стандартында арастырылан оу пндеріні клемі мен оларды мегеру дрежесін анытау масатында жргізілетін амалдар;

Білім алушыны оудаы жетістіктері – оу дерісінде ол жеткізген жне тлалы дамуыны дегейін крсететін білім алушыны білімі, шеберлігі, дадысы жне зіреттілігі;

Білім алушыны оудаы жетістіктерін баылау – жоары оу орны тарапынан аныталатын баылауды трлі формаларымен (аымды, аралы жне орытынды) жне аттестаттау арылы білім алушыны білім дегейін тексеру;

Білім алушыны оытушыны жетекшілігімен ткізілетін здік жмысы(ары арай – БОЖ) – білім алушыны бекітілген кесте бойынша оытушыны жетекшілігімен ткізілетін аудиториядан тыс жмысы; білім алушыны санатына байланысты ол мынадай трлерге блінеді: студентті оытушыны жетекшілігімен ткізетін здік жмысы (ары арай – СОЖ), магистрантты оытушыны жетекшілігімен ткізілетін здік жмысы (ары арай – МОЖ) жне докторантты оытушыны жетекшілігімен ткізілетін здік жмысы (ары арай – ДОЖ);

Білім алушыны здік жмысы (ары арай – БЖ) – здігінен оуа белгіленген таырыптар тізімі бойынша жмыс, ол таырыптар оу-дістемелік дебиетпен жне нсаулармен амтамасыз етіліп, тест, баылау жмысы, коллоквиум, реферат, шыарма жне есеп трінде баылау жргізіледі; білім алушыны санатына байланысты студентті здік жмысы (ары арай – СЖ), магистрантты здік жмысы (ары арай – МЖ) жне докторантты здік жмысы (ары арай – ДЖ) болып блінеді; БЖ-ді барлы клемі білім алушыны кнделікті здік жмысын талап ететін тапсырмалармен аныталады;

Білім алушыны лгерімін аымды баылау– академиялы кезе рдісінде оу бадарламасына сйкес оытушыны ткізген аудиториялы жне аудиториядан тыс сабатарда білім алушыны білімін жйелі тексеру;

Демонстрация(лат. Demonstpatio – крсету) – барлы топа р трлі крнекі ралдарды крсетуде олданылатын дістемелік тсіл.

Диалог –екі адам арасындаы сра-жауап лгісінде ткізілетін схбаттасу.

Дискуссия(лат. Discussion – арастыру, зерттеу) – мселені талылау рдісі, оны шешу жолдарында берілетін жымды зерттеу тсілі.

Жадаятты тапсырма – білім алушыны белгілі бір оиаа немесе жадайа атысты орындайтын жмысы. Кп жадайда бл тапсырма рлдік лгіде орындалады.

Жазылым– сйлесім, тыдалым-оылым немі жазба жмыстарымен йымдастырылады. Жазба жмысыны татада жазу,кшіріп жазу, шаын реферат, баяндама, аннотация т.б. трлері жргізіледі.

Жеке оу жоспары – типтік оу жоспары мен тадау пндері каталогыны негізінде р оу жылына эдвайзерді кмегімен білім алушыны зі растыратын оу жоспары;

Жмыс оу жоспары – білім беру йымдары мамандыты типтік оу жоспары мен білім алушыны жеке оу жоспары негізінде жасайтын жат;

Кезедік баылау – оу пніні блігін (модульді) аятааннан кейінгі білім алушыны оу жетістігін баылау;

Кредит(Credit, Credit-hour) – білім алушыны/оытушыны оу жмысыны клемін лшеуді бірыайландырылан бірлігі;

орытынды баылау – аралы аттестаттау кезеінде емтихан трінде ткізілген оу пніні бадарламасын мегеруін баалау сапасы масатында білім алушыны оудаы жетістіктерін баылау, егер пн бірнеше академиялы кезеде оытылса, онда орытынды баылау белгілі академиялы кезеде оытылан блімі бойынша ткізіледі;

Монолог – бір адамны кез келген таырыпты немесе естіген, оыан материалдарды ауызша баяндауы.

Оудаы жетістіктерін баалауды баллды-рейтингілік ріптік жйесі– халыаралы тжірибедегі ріптік жйеге сйкес абылданан жне білім алушыны рейтингісін анытайтын оудаы жетістіктері дегейін баллмен баалау жйесі;

Оу пніні саясаты(грек. Politike – мемлекетті басару нері) – оытушыны пнді оыту барысында студентке оятын талап дегейіні жйесі.

Оылым- з бетінше іштей оу, дауыстап оу техникасын мегеру. Газет материалы, естеліктер жне гімелер, повестер оу тапсырылады. здік жмыс барысында оу нормаларын, талаптарын жетілдіреді.

Пнні бадарламасы (Syllabus) – пнні ысаша бадарламасы, оны рамында оытылатын пнні сипаттамасы, пнні масаты мен міндеттері, оны ысаша мазмны, таырыптар мен оларды оу мерзімі, здік жмыс тапсырмалары, кеес беру уаыты, білім алушыны білімін тексеру кестесі, оытушы талаптары, білім алушыны білімін баалау станымдары жне дебиет тізімі беріледі;

Пнні сипаттамасы(Course Description) – пнні ысаша сипаттамасы (5-8 сйлемнен трады), онда пнні масаты, міндеттері жне мазмны сипатталады;

Презентация(лат. Praesentatio - таныстыру) – жеке немесе топта орындалан оу-танымды жмысты нтижелерін крсету.

Силлабус(лат. Syllabus – адам, саты) - рбір пн бойынша студенттерді оыту бадарламасы.

Семинар – (лат. Seminarum - орда) – жоары оу орындарындаы практикалы саба. Семинар сабаты масаты – оу пнін тередетіп оыту.

Сйлесім – белгілі бір таырып, проблема жайлы з білгендерін азаша толы жеткізе алуа жне пікірін арсыласымен жарыссыз арылы жеткізуге дадылану: Ауызекі жне ресми сйлесім лгілерін мегеру.

Типтік оу жоспары – білім беруді ксіби оу бадарламасыны оу пндеріні клемі мен тізбесін, оларды оытылу тртібі мен баылау формасын белгілеп беретін жат;

Тыдалым – мегерілген лексикалы материал жне осымша таныс емес мтін материалын ауызша мнерлеп оып,тыдауа жаттыу.Радио, теледидар хаьарларын тыдаулара жаттыу жне аудио-видио ралдарынан берілетін мтіді тыдау,айтып беруге йрену.

Тьютор – наты пнді мегеруде білім алушыны академиялы кеесшісі рліндегі оытушы;

Тренинг – студентті зін-зі танудаы білімі мен дадысын алыптастыруды, топтаы адамдармен арым-атынасты діс жиынтыы. Тренингті негізгі ралдары топты дискуссия жне рлдік ойындар болып табылады.

лгерімні орташа балы(Grade Point Average - GPA) – тадалан бадарлама бойынша білім алушыны бір оу жылындаы оудаы жетістіктер дегейіні орташа есептелген баасы (барлы пндер бойынша аралы аттестаттау бааларыны санды эквивалентіні кредиттерін аымды оу кезеіндегі кредиттерді жалпы санына шаандаы есебі);

 

І атысымны леуметтік-трмысты саласы

1. Отан – отбасынан басталады.

1.1. Слем – сзді анасы

Грамматика: Фонетика. ндестік заы.

1.1.1. Мтінді оып, мазмндаыз.

Адамдарды бір-біріне лебіз білдіруі, трбие таламы слемнен басталады. Слем – сз анасы, сзді асиеті.

Слемдесу - дептілікті, адамгершілікті баспалдаы, сз бастауды рі танысуды днекері. Слемдесу арылы адамдар арасында жасы арым-атынастар алыптасады. Адамдар бір-бірлеріне слем беру арылы дос болады, жаындасады. Ал, слем болмаан жерде ешандай да атынас жасы нтиже бермейді.

Слемдесу – саынышты басу, ниеті бір адамдарды жректен шыан тілек шашуы. Алыс пен жаынды танытатын, жасыдан лгі алдырып, кіліндегі ой-трткі сезімдерден арылтатын слем емес пе?!

Слемдесу – аайын-туысты жаындату ана емес, ата салтын жаластыру, алысты жаындату, араздасанды татуластыру, елді елдігін, халыты бірлігін баянды ету. «Слем бермеген туысынан адіріді білген жат жасы» деген маалды халымыз бекер айтпаан. Слемдесу – лкен мдениетті белгісі.

 

Жаа сздермен танысыыз.

Лебіз –внимание талам – вкус

асиет – качество дептілік – воспитанность

Днекер – связь аайын-туыс – родственники

Ата салты – традиции жат – чужой

 

1.1.2. аза тілінде амандасуды бірнеше нсасы бар.

 

 

- Ассалаумаалайкм!

- Уаалайкмассалам!

- Слеметсіз бе?

- Слемет пе?

- Амансыз ба?

- Шкір, аманшылы.

- алайсыз?

- Жасы.

- Жадайыыз алай?

- Рамет, жаман емес.

1.1.3. Еске тсірііз.

аза алфавиті 33 орыс рпінен жне 9 аза рпінен трады. аза ріптері мыналар: , і, , , , , , , .

Олар тмендегіше жіктеледі:

Дауысты дыбыстар

1) Жуан дауысты дыбыстар – а, о, у, , ы, /ю, я, ё/

2) Жіішке дауысты дыбыстар – , е, и, , , і, /э/

Дауыссыз дыбыстар

1) ата дауыссыз дыбыстар – к, , п, с, т, ф, х, ц, ч, ш, щ,

2) я дауыссыз дыбыстар – б, в, г, , д, ж, з

3) нді дауыссыз дыбыстар – л, м, н, , р, й / у

1.1.4. Келесі сздерді оуа жаттыыыз. Дыбыстарды ндесуіне назар аударыыз.

 

А: Ана, аа, ата, астана, а, асы, аыл.

У: Укол, ультрадыбыс, ультраклгін, уролог, уалау, улы газ.

: я, йытау, йы, зын, нату, ят.

Ы: Таза, айшы, ызыл, пыша, зауыт, ызылша, сырат.

О: Осал, отыз, омырта, ояу, отыр, шомылу.

1.1.5. Оып, есте сатаыз. з сзіізбен мазмндап айтыыз.

Аманды-саулы срасуды тп-тркіндері мен тарихы тым ріден басталады... Кне дуірлерде адамдар бір-бірлеріне е алдымен кнделікті мырларына ажет нрселерді тілеген трізді. Мселен, азір адамдар бір-біріне шырасан сттерінде: «Сен тама ішті бе?»-деп хал-жадай срасса, а-та алатыныыз аиат. Ал, императорлы ытайда бл дадылы амандасу салты болан. Кне парсылар слемдескен кезде: «Пейілііз ашылсын!» - дем тілек тілейді екен.

ыр кшпенділері аманды-саулы барысында «Ел-жрты, мал-жаны, ора-опсы аман ба?» деп слемдескен. Негізгі ксібі мал баып, дала тсінде мыр кешкен аза халына да бл салтты тн екенін білеміз.

ш рылыа тередей енген мсылман діні жолай кездескен елдер мен халытарды ылышты жзімен, найзаны шымен баындырды. Біра мсылман іліміне мойын сынан осынау айматарда бейбіт тынышты орнай оймады. Бейбітшілік пен тынышты – халытар кксеген е мратты армандарды бірі болып еді. Адамдар да зара кездескен сттерінде бір-біріне осыны тіледі.

- Ассалаумаалейкм!

- Уаалейкмассалам!

Араб тілінен аударанда «Сізге тынышты тілеймін», «Сізге де бейбітшілік болсын!» деген ымды білдіреді.

Ж.Бейсембаев.

1.1.6. Тмендегі слемдесу лгілері кімдерге арналатынын анытаыз.

 

Сырттан кірген адамны дауыстап слем беруі –

олын кеудесіне салып, басын иіп слемдесу –

ос олдап слемдесу –

Тс аыстырып слемдесу –

Тізе бгіп иіліп слем беру –

Бауырына басып, бетінен, мадайынан сю –

Мадайына ернін тигізу –

1.1.7. Тмендегі слемдесу намды детке жата ма?

 

Слемді селос абылдау, слемдескенде олыны шын ана беру, жатырмаан кейіп таныту, слемдескенде абаын тнерту, жзін суытып, сйкімсіз тыржиту, естілер-естілмес слем беру.

 

1.1.8. Маалдарды еске сатаыз

v Слем – сзді атасы.

\

v Слеміне арап, кісіні таны.

1.1.9. Жадай срау:

 

- алы алай? – алыыз алай?

- алыыз жасы ма? Как ваши дела?

- Хал - жадайыыз алай?

- Хал - ахуалыыз алай?

- Десаулыыыз алай? Как ваше здоровье?

- Десаулы жасы ма?

- Туірсіз бе?

- Кіл – кйііз алай?

Жасы – хорошо

те жасы – очень хорошо

Жаман емес – неплохо

Ойдаыдай – благополучно

Тамаша – прекрасно

Туірмін – мне лучше (выздоравливаю)

 

 

Шкір Слава богу, помаленьку дайа шкір

Шкіршілік дай деп

 

1.1.10. Бос орындара а, , о, , і, и, , дауысты дыбыстарын ойыыз, аудармасын есте сатаыз.

(а, )т...бет (аппетит), т...уелсіздік (независимость), ...урухана (больница), ...уыру (болеть), д...рігер (врач), ж...рдем (помощь).

(о, ) ...кпе (легкие), ж...л (дорога), к...з (глаза), ...т (огонь), ...л (рука), ж...лдама (направление).

(і, и) т...с (зуб), ...т (собака), тс...ну (понимать), др... (лекарство), ...р... (крупный), з...ян (вредный).

(, ) ж...рек (сердце), ...ла (ухо), м...рын (нос), т...мау (грипп), м...гедек (инвалид).

 

Танысу.

- Слеметсіз бе? Сіз айда оисыз? Есімііз кім?

- Слеметсіз бе? Есімін – Аяулым. Мен Еуразия лтты университетінде оимын. Сіз ше?

- Мен де осы университетте оимын. Есімін – Айдар. Сіз ай факультетте оисыз?

- Мен филология факультетінде оимын. Ал, сіз ше?

- Мен инженер-рылыс факультетінде оимын. Сізді мамандыыыз андай?

- Журналистика. Сізді мамандыыыз ше?

- Жылу энергетикасы мамандыы.

- Мен сабаа кіремін, Айдар. Танысаныма уаныштымын. Сау болыыз.

- Мен де уаныштымын, Аяулым. Хабарласып трайы. Сау болыыз.

 

ндесу /Сингармонизм.

Егер сзді соы буыны жуан болса, осымша да жуан болады. Ал, сзді соы буыны жіішке болса, осымша да жіішке болады.

Мысалы: мектеп-тер, бала-лар, кітап-тар и т.д.

1.1.12. Мтінді оып, мазмндаыз.

Малімдер жаалап ырызбайды йіне келді. Аттан тседі.

- Ассалаумаалейм!

- лікслем! ай балаларсыдар? Жол болсын? – дейді ырызбай.

- лей болсын. Оуа тсетін балаларды тізімін алып жрміз,- дейді лібек деген азаы. – Оу жасында балаларыыз бар ма?

Шал ойланып алады. з кіндігінен оуа тсер бала жо. Ал Трарды оуа дер шаы. Біра оны жрт кзінен тасалап жргенде, жария етіп не жыны бар?

- андай оу, араым?

- Оу, отаасы, естімеп пе едііз, таяуда улие ата оязыны зі келіп, жеті болыс Меркеге арнап орысша-мсылманша мектеп аштырып кетті ой. Мектеп шін Айбар байды йін сатып алды.

- Ал, ол оу не береді?

- Не береді! Балаыз сот, прокурор болады.

Шал сескеніп алды. Сот, прокурордан ркек. Оан шатасар жайы жо.

- Бізде оуа беретін бала жо, араым, - ырызбай ипатай береді.

Бл гімені естіген Салиха бйбіше ... ернін сылп еткізіп, бетін шымшыды.

- О не дегені, байс-ау, алжиын деді бе? Трарды айтесі? Ол бала емес пе екен?... Мен шаырып келейін... Трар! А, Трар! айдасы? Шапша кел йге!

 

Ш.Мртаза. «ызыл жебе»

 

1.1.13. Тмендегі сз тіркестеріні маынасын анытаыз.

 

ай балаларсыдар? -

Жол болсын? -

з кіндігінен -

Оуа дер шаы -

Не жыны бар?-

Отаасы –

ркек –

Оан шатасар жайы жо –

 

1.1.14. Cратара, жашадаы сздер мен сз тіркестерін пайдаланып, жауап берііз.

· ырызбай атаны йіне келгендерді масаты не еді? (балалар, оу, жинау)

· Ата Трарды неліктен жасырды деп ойлайсыз? (Рысл, бала)

· Салиха же неліктен Трарды шаырды? (білім алу)

· Бл ай кезе деп ойлайсыз? (кеес, алашы жыл)

1.1.15. Жіктік жалауларды есте сатаыз.

 

Жатар	Жіктеу есімдіктері (жекеше трі)	Жіктік жалаулары	Жіктеу есімдіктері (кпше трі)	Жіктік жалаулары
І	Мен	-мын,-мін,-бын, -бін,-пын,-пін Жасы+мын, стаз+бын, студент+пін	Біз	-мыз, -міз, -быз, -біз,пыз, -піз Жасы+мыз, стаз+быз студент+піз
ІІ	Сен	-сы, -сі Жасы+сы, стаз+сы, студент+сі	Сендер	-сыдар, -сідер Жасы+сыдар, стаз+сыдар, студент+сідер
Сыпайы трі	Сіз	-сыз, -сіз Жасы+сыз, стаз+сыз, студент+сіз	Сіздер	-сыздар, -сіздер Жасы+сыздар, стаз+сыздар, студент+сіздер
ІІІ	Ол	- Жасы, стаз, студент	Олар	- Жасы, стаз, студент

1.1.16. Жіктеу есімдіктері жне жіктелу лгілеріне мысала назар аударыыз.

 

Единств. числоМножеств. число

 

І Мен дрігер-мін, азамат-пын Біз дрігер-міз, азамат-пыз

ІІ Сен дрігер-сі, азамат-сы Сендер дрігер-сідер, азамат-сыдар

Сіз дрігер-сіз, азамат-сыз Сіздер дрігер-сіздер, азамат-сыздар

ІІІ Ол дрігер, ол азамат Олар – дрігер-лер, азамат-тар

 

Есте сатаыз: отыр (сидит), тр(стоит), жатыр (лежит), жр (ходит) кмекші етістіктері де осылай жіктеледі.

1.1.17. Тмендегі кмекші етістіктерді жіктеп жаттыыыз.

Мен отырмын, трмын, жатырмын, жрмін

Сен отыр ..., тр ... , жатыр ... , жр ... .

Сіз отыр... , тр... , жатыр... , жр... .

Ол отыр... , тр... , жатыр... , жр... .

 

1.1.18.Мтінді оып,

Оыыз, ызы!

 

· Орта асырлар кезінде ел кезген сері–рыцарлар йді босаасынан аттай бере темір дулыаларын шешіп, здеріні й иесіне сенетіндігін, оны рмет ттатынын білдіреді екен. Бл дады бізді слемдесу салтымызды бір белгісі ретінде алып ойды. Амандасанда, йге кіргенде бас киімді алу – ежелден келе жатан салт.

· Тибеттіктер бір-бірімен слемдескенде, о олымен бас киімін шешіп, сол олын лаыны артына стап, тілдерін шыарады екен.

· Жапондарды амандасу салтында ш трлі тжім ету рсімі бар: тмен, орташа жне жеіл иілу.

· нділер екі алаанды біріктіріп, мадайа тигізіп, бас иеді.

· Тркі тектес кейбір халытарды ескі дстрінде келіндер жолы лкен адамдар йге енгенде, о тізесіне екі олын тигізіп, сол аяын бгіп, ш рет слем беретін болан. азір де ауылды жерлерде жас келіндер екі олын усырып, иіліп ізет жасайды. Мндай сттерде олара: «Кп жаса, араым!» - деп рамет айтады.

· Халыаралы этикет бойынша, бірінші болып жасы лкен – кішіге, йел – еркекке, стаз – шкіртіне, басты – ызметкеріне ол сыну жйеленген. «Міне, мен саан бірінші болып олымды сынып отырмын, бл саан деген ниетімні дрыс екенін крсетеді» деген пейіл абы бар онда.

Ж.Бейсенбаев.

1.1.19. Тмендегі сз тіркестерін есте сатаыз.

 

Слем берді – Амандасты, саулы срасты.

Слемдеме берді – сыйлыа зат беріп жіберді.

Слемі тзу – Ниеті дрыс, кілі жасы.

 

1.1.20. Тменде берілген жіктеу лгісін жаластырыыз.

І Мен атама слемдестім Біз атамыза слемдестік

ІІ Сен Сендер

Сып.

трі Сіз Сіздер

ІІІ Ол Олар

 

1.1.21. Жадаятты гіме.

А) Алыстан жеіз келді. Амандасыыз, хал-жадайын сраыз.

) ріптесіізбен танысыыз.

Б) Курстасыызбен 20 жылда кездестііз. Амандасыыз, хал-жайын сраыз.

 

1.1.22. Тест тапсырмаларын орындаыз.

1. Таерте алай слемдеседі?

А. Кеш жары!

. айырлы та!

Б. айырлы кн!

2. Кндіз алай амандасады?

А. айырлы кеш!

. Слеметсіз бе?

Б. Жайлы жатып, жайлы трыыз!

3. «Жолыыз болсын» сз тіркесіні орысша баламасын табыыз.

А. Счастливого пути!

. До встречи!

Б. Будем знакомы!

4. «Танысаныма уаныштымын» сз тіркесіні орысша баламасын табыыз.

А. Добрый вечер!

. Рад познакомиться!

Б. Будем знакомы!

5. «Жаын» сзіні антонимі

А. алыс

. Таяу

Б. алыс емес

7. Маалды аятаыз.

Алыстан алты жасар бала келсе, .................

А. алпыс адам слем береді

. алпыстаы шал слем береді

Б. алпыс рет слем бер

 

 

1.2. Отбасы – шаын мемлекет.

Грамматика. Септік жалаулары. Ілік септігі жне туелдік жалау.

1.2.1. Сратара жауап берііз.

1.Сізді отбасыыз лкен бе?

2.Отбасыызда неше адам бар?

3. Сізді анаызды жасы нешеде?

4. Анаыз кіммен трады?

5. андай туыстарыыз бар?

6. Сізді анша балаыз бар, оларды жасы аншада?

 

1.2.2. Мтінді оып, мазмндап айтыыз.

Отбасы

 

Отбасы дегеніміз – туысты байланыста болатын, бірлесіп мір сретін адамдар тобы. Олар отбасында мемлекеттік задар мен ережелерді сатайды. Отбасында алыптасан барлы жасы асиеттер, дстрлер адама мір бойы серік болады.

Отбасында ер адам – басты тла. йел – оны серігі, кмекшісі. Ер-азамат – шаыра иесі, йел – отбасыны алтын азыы.

Балалар жас кезінен лкендерді сыйлап, оларды айтандарын есте сатап, орындап отыруа тиіс. «Балады бір жастан жеті жаса дейін патшадай сыйла. Жетіден он беске дейін лыша жмса, одан со зіе дос сана, аыл-кеес сра».

аза отбасындаы е жасы дстрлерді бірі – балаа ата-бабасын, яни жеті атасын жне наашы жртын таныстырып отыру. Ата-ана баласына кіммен (ай румен) трмыс руа болатынын айтып отырады.

Жеті ата - бір кісіден тараан аталас ауым. Олар жеті атаа жеткенде, тйе, боз аса сойып, лкен жиын жасайды. Бл – «бдан былай аталастара ыз алысуа болады» деп бата беру деген сз.

(«азаты салт-дстрлері»)

Сратара жауап берііз.

 

1. Отбасы дегенді алай тсінесіз?

2. Отбасында йел мен ер кісіні орны андай?

3. Отбасындаы балалар трбиесі жайлы не айтасыз?

4. Жеті ата дегенді білесіз бе?

 

Жаа сздермен таныс болыыз.

 

Дстр – традиция

Тла – личность

Шаыра иесі – хозяин дома

л – слуга

Боз аса – конь

Аталас – родные по крови

 

Тапсырма. Сздікті пайдаланып, туысты атауларды анытамасын дрыс тауып, сйкестендірііз.

1. Ата а. болаша жар, ана

2. же . кені кесі

3. ке б. ата-анадан тараан рпатар

4. Ана в. кені шешесі

5. Бала г. зіді мірге келген,

а стін берген адам

6. ыз . й басшысы, асыраушысы

 

1.2.3. Сраа жауап жазыыз.

 

- Сізді кімііз бар?

- Оларды жасы нешеде?

- Олар не істейді?

1.2.4. Мтінді оып, мазмндаыз.

азата «шаыра» сзі «отбасы» деген маынаны білдіреді. Адамзат міріні бастауы да осы отбасы. Отбасы – адам міріні негізгі кезедерін бастан кешіретін е кіші леуметтік топ. Ондаы адамдарды райысы р отбасы мшесіні дамуына ыпал етеді.

Ата-бабамызда «асиетті ара шаыра» деген сзді бар екенін білетін боларсыздар? Мндаы «шаыраты» киіз йді тбесіндегі е асиетті, киелі блігі екені де сіздерге белгілі. Шаыра «й, отбасы» деген маынаны да білдіреді. Жаадан отбасын рып, мірге ол стасып бірге аттанан жастара «Шаыраы биік болсын!» деп бата береді. Бл – ран отбасыны тыры берік, мртебесі жоары болсын деген сз.

 

1.2.5. Сратара жауап берііз.

Сізді отбасыыз лкен алада тра ма, лде кішкентай алада тра ма?

«Шаыра», «отбасы» деген сздерді андай байланысы бар?

Сіз андай йде трасыз, жеке йде ме, лде мемлекетті птерінде ме?

Сізді птерііз ай абатта, тменде ме, лде жоары абатта ма?

«Шаыраы биік болсын!» деп андай жадайда айтылады?

Сізді арындасыыз айда оиды, университетте ме, лде колледжде ме?

Сіз университетті бітірген со жмыс істейсіз бе, лде магистратураа оуа тсесіз бе?

Сіз отбасын рдыыз ба, лде ран жосыз ба?

 

 

1.2.6. Кп нктені орнына тиісті ы, і ріптерін ойып, сйлемдерді толытырыыз.

Б...зд... отбас...м...з тату трад... . Анам ...здар... мен кел...ндер...н, немерелер...н жас... кред... . Б...з жаз айлар...нда алан... с...рт...на ш......п демалам...з. ала с...рт...нда демалат...н ор...ндар кп. Таудан аан зенн... жаасы тым сем, кр...кт... . Онда аласа талдар зенд... кмкер...п трад... . р...ректе ккпебек жаз... дала. Онда мал жай...л...п жред... . Малд... ау...лда б...зд... ту...стар...м...з бар. Б...з олара да бар...п слемдесеміз.

1.2.7. Сратара жауап берііз.

1.Мен 1973-шы жылы араанды аласында дниеге келдім, ал сіз ше?

2.1979-1988 жылдары Керімбай болыс атындаы орта мектепте оыдым, сіз ше?

3.1988 жылы араанды мемлекеттік университетіне оуа тстім, ал сіз ше?

4.Мен институтты «загер» мамандыы бойынша бітірдім, сіз ше?

 

Еске тсірііз: аза тілінде сраулы маынаны білдіретін сраулы демеуліктері - ма, ме, ба, бе, па, пе.

1.2.8. Сратара жауап берііз.

1.Сізді атыыз кім? 2.зіізді жасыыз нешеде? 3.Сіз оисыз ба, жмыс істейсіз бе? 4.зіні отбасы бар ма? 5.кеізді аты кім? 6. кеіз жмыс істей ме? 7.Омарды жасы нешеде? 8. Сізді птерііз ай абатта? 9. зіізді йііз жылы ма? 10. Сізді отбасыыз лкен бе, кіші ме? 11.Сізді балаыз бар ма? здері айдансыдар?

 

 

1.2.9. Сратара и, жо, емес сздерін осып, жазбаша жауап берііз.

лгі: Мынау сені кітабы ба? Жо, бл мені кітабым емес, Омарды кітабы.

 

1. Ана кісі Айнрды атасы ма?

2. Мынау сені аламы ба, лде (или) мені аламым ба?

3. Алманы кйлегі ызыл ма, оыр ма?

4. Жазда Алматыа барасы ба, бармайсы ба?

5. Сені же ауылда ма, осында ма?

 

1.2.10. Мтінді оып, мазмндаыз.

Ботагзді ш аасы бар еді. Балтабек – е лкені. Айбала – соны келіншегі. Екінші – Темірбек – ортаншы аасы. Кенжетай – кіші аасы. Кенжетай жалданып, азынаны жмшігін айдайды. Аайынды бл шеуіні де жас млшерлері бір-біріне жаын: Балтабек жиырма алтыда, Темірбек жиырма тртте, Кенжетай жиырма екіде. келері Тя ерте лген. Шешелері лберген шаруадан алмаан, жасы ыры бес шамасындаы кісі. Ол ауылдаы Кенжетай мен Темірбекті олында трады. Шаруалары кедей. Балтабек Бурабай аласында темір соады, етікшілік ксібін істейді. Ботагз соларды олында трып, орыс школында оиды.

«Кенжетай келді» деп ойлаан Ботагз, оны арсы алма боп йден шыса, есік алдында Айбала жр екен.

- Еркем! – деді ол дыбыс беріп.

Кенеттен шыан дауыса Ботагз «» деп лгірмей, жгірісін кілт доарып, жалт арады.

- айда барасы, еркем?

- Кенжетай келді білем.

- Апады саынды ба?..

Кптен крмегендіктен Ботагз апасын саынан. Сондытан Айбаланы «Апады саынды ба?» - деген сзі Ботагзді жрегіне ты ете тсіп, кзіне жасы келіп алды. Оны Айбала крмесін дегендей, Ботагз жгіре жнелді.

 

С.Манов. «Ботагз» романынан.

1.2.11.Сратара жауап берііз.

1) Ботагзді отбасы жайлы не білесіз?

2) Ботагз жетім бе? Анасына сипаттама берііз.

3) Ботагз айда трады, кіммен бірге?

4) Ботагзді жегесі кім, ол андай адам?

5) Боагз неге ялды?

 

1.2.12. Мтіннен ілік септігі мен туелдік жалауы арылы тіркескен сз тіркестерін теріп жазыыз.

лгі: Ботагзді ш аасы, ...

 

1.2.13. Маал-мтелді жаттаыз.

1. ке – асар тау,

Ана – сарылмас бла.

2. ке крген – о жонар,

Ана крген тон пішер.

3. Желке ас болмас, жиен ел болмас. Желке ас болады майлы болса, жиен ел болады малды болса.

4. Трт аятыда бота тату, екі аятыда бле тату.

 

1.2.14. Тменде берілген суреттер бойынша «Мені кішкентай бауырларым» деген таырыпта шаын суреттеме жазыыз.

 

1.2.15. Сздікті пайдаланып, жаша ішінен сйлемге ажет сздер мен сз тіркестерін кп нктені орнына ойыыз.

Отбасы - ...................... алтын ям. ( мені, оны, сені)

Отбасылы дстрлері бар ........................... тірегі мыты болады. (ызметті, шаныраты, кршіні)

Отбасы - ............................ «кішкене модулі» деуге болады. (мемлекетті, блімні, аланы)

сияны ...................... лкен. (жанясы, жмысы, ызмет)

....................................... арылы рпаыма жасы трбие беремін. (ойын, отбасы дстрлері, жазу)

 

1.2.16. Мтінді оыыздар, кп нктені орнына туелдік жалауларын жалаыздар.

Отбасы - р адамны алтын я...... «Отбасы – мемлекетті кіші «моделі» деуге болады. Отбасында белгілі дстрлер болу керек. Бл отбасы шін те маызды.

Мені ат.... – лім. Отбасы.... лкен. Ата-же...., ке-шеше.... бар. Жбай....ны аты – Абала. Бір ыз....., екі л... бар.

Бізді й......ді салт-дстр... бойынша р сенбі сайын ке дастархан басында отбасымыз бен туысандарымыз жиналып гімелесеміз. Алыс-жаындаы туыстар....мен хабарласамыз. Маан осындай басосулар найды, себебі мен туысандарымны жадайын біліп, олара зімізде болан ызы оиаларды айтып беремін. Отбасы...да туан кн рдайым тойланады.

Мені ой....ша, отбасыны дстрлер... отбасы мшелеріні арасындаы арым-атынастарды ныайтады.

Біз мыты отбасылы арым-атынастарды ндылыын баалауымыз керек.

 

1.2.17. Мтіннен алынан синонимдес сздерді артыын сызып тастаыз.

Отбасы, жаня, улет, трбие.

Жбайым, жиенім, жолдасым, зайыбым.

Дстр, рпа, салт, рып.

Ат, я, есім.

Туысан, туыстар, бауырлар, тарау.

Басосу, жиын, жиналыс.

Ныайту, кшейту, кйеу бала.

 

1.2.18. Тмендегі суретке арап, сратара ІІІ жатан жауап берііз.

а. Оларды аттары кім?

. Олар андай туыстар?

б. Оларды лкені кім, ортаншысы кім жне кішісі кім?

б. Олар айда жмыс істейді?

г. Оларды отбасында андай дстрлер бар?

д. Олар нені баалайды?

1.2.19. М ?>