Елді тлем балансы, оны рамы

Аржы

Бюджет жйесі жне бюджет рылымы

Бюджет жйесі - экономикалы атынастар мен зады нормалара негізделген трлі денгейдегі бюджеттерді жиынтыы, сондай-а оларды зірлеу, арау, бекіту, атару жне атарылуын баылау дерісі. Бюджет жйесіні бірлігі бірыай за шыарушылы негіз, бюджеттік жаттама нысаны, бірыай бюджеттік сыныптаманы (кіріс пен шыысты міндетті бірыай топтамасын) олдану, бюджеттерді тменгі дегейінен келесі дегейіне ажетті статистикалы жне бюджеттік апарат беру, бірыай аша жйесі арылы амтамасыз етіледі. Бюджеттерді дербестігі меншікті кіріс кздеріні болуы жне оны пайдаланылуын айындау ыы арылы амтамасыз етіледі. азастан Республикасы бюджет жйесіні рылымы екі дегейлі — республикалы бюджет пен жергілікті бюджеттерден ралады. Бюджеттерді дербестігі меншікті кіріс кздеріні болуы жне оны пайдаланылуын айындау ыы арылы амтамасыз етіледі. Барлы дегейдегі бюджеттерді тедестірілуі бюджет-салы саясатыны ажетті шарты болып табылады. азастан Республикасында рбір дегейдегі бюджеттерді кірістері оны салы, жергілікті зін-зі басару, жергілікті шаруашылы, бюджет жйесі туралы задарына сйкес ралады.
Бюджетті рылымы бюджеттік сыныптама негізінде рылады жне мынадай блмдерден трады:

1. Кірістер: салыты тсімдер, салыты емес тсімдер, негізгі капиталды сатудан тсетін тсімдер, трансферттер тсімдері;

2. Шыындар;

3. Таза бюджеттік кредиттеу: бюджеттік кредиттер, бюджеттік кредиттерді теу;

4. аржылы активтермен операциялар бойынша сальдо: аржылы активтерін сатудан тскен тсімдер;

5. Бюджет тапшылыы;

6. Бюджет тапшылыын аржыландыру: арыздар тсімі; арыздарды теу; бюджеттік аражаттарды пайдаланылатын алдытары.

Кірістер, бюджеттік кредиттерді теу сомалары, мемлекеттік аржылы активтерін сатудан тсетін тсімдер, арыздар бюджеттік тсімдер болып табылады. Трансферттерді тсімдері - бл бюджетті бір дегейіен екіншісіне,лтты ордан республикалы бюджетке тсетін трансферттер тсімдері.

Бюджетті шыындары - айтарылмайтын негізде блінетін бюджеттік аражааттар. Бюджеттік кредиттер-айтарымдылы, мерзімділік жне аылы негізде бюджеттен блінетін ашалар. арыздар мемлекеттік эмиссиялы баалы ааздар шыаруа жне арыздар келісімшарттарын жасасуа байланысты бюджетке тсетін ашалай тсімдер.

Елді тлем балансы, оны рамы

Кез келген елді дние жзіні баса елдерімен экономикалы байланыстары оны тлем балансында бейнлеп крсетіледі. Тлем балансы дегеніміз - уаытты белгілі бір межелдемесінде бір елді дние жзіні баса елдермен шаруашылы операцияларды жалпы орытып крсететін крсеткіштерді жйесі. Ол мына блімдерді кіріктіреді:

· аымдаы шот (сауда балансы);

· капиталмен жне аржылармен операцияларды шоты (крделі шот), ателер мен рсатнамалар, жалпы баланс; аржыландыру (соны ішінде резервтік активтер).

Аымдаы шот мыналарды бейнелеп крсетеді: тауарлармен операцияларды - экспорт пен импортты; ызметтерді - жк, жолаушылар тасымалы, байланыс, туризм ызметтері; техникалы кмек; арыздардан, кредиттерден алынатын табыстар; трансферттер; ізгіліктік кмек; техникалы жрдемдесу; гранттар.

Кейде ызметтер факторлы жне факторлы емес болып блінеді. Факторлы ызметтер крсету ндіріс факторларын - ебек пен капиталды пайдаланудан алынан табыстардан трады, бл ызметшілерге берілетін темаылар, инвестициялар мен резервтерден тсетін табыстар; капиталдан тсетін табыстар, дивидендтер, пайыздар, басадай табыстар трінде болуы ммкін. Факторлы емес ызметтер крсету жк жне жолаушылар тасымалдарын, байланысты, туризмді, крсететін консультациялы жне оыту ызметтері тріндегі техникалы кмекті жне біратар ызметтер крсетуді кіріктіреді.Капиталмен жне аржылармен операцияларды шоттары тура шетелдік инвестицияларды тартуды немесе капиталды шетелге айтуын, портфелдік инвестицияларды, мигранттарды (жылыстау жне йылым) трансферттерін, коммерциялы кредиттерді, арыздарды, баса инвестицияларды (депозиттерді, валютаны жне т.б.) бейнелеп крсетеді.

Аымдаы операциялар шоты жне капиталмен шот зара байланысты: біріншіні тапшылыы сырттан капиталды йылымы есебінен жабылады; аымдаы операцияларды актив шоты жадайы кезінде капитал мен кредиттер жылыстайды.

Тлем балансыны ерекшелігі сол, онда босалы орлар мен орланымдар емес, аражаттарды аыны, оларды кезе ішіндегі згерісі бейнелеп крсетіледі. Трлі валюталара атауланылан операцияларды,соманы аударуды нды баалау бірыай валютаа кіріктіріледі (азастанда АШ долларына).