Аржылы баылауды мні, мазмны жне жіктелуі

аржылы баылау - жалпы оамды німні ашалай орлар бойынша жне оны белгілі бір масаттара сйкес пайдаланылуын баылауды айтамыз. аржылы баылау - бл задылыты жне атарушы билік органдарыны барлы дегейіні жне арнайы рылан мекемелерді экономикалы субъектлерді аржылы ызметіне баылау жргізуі. Баылаушылы функцияны нтижесінде аржылы ресурстарды алыптастыру, блістіру жне пайдалану бойынша кемшіліктер аныталады. Осыан сйкес аржылы баылауды ерекшелігіне – оны аша нысанында жзеге асырылуы жатады. Осыан сйкес тексеру нысанына - ксіпорындаы пайда, кірістер, рентабельділік, зіндік н, айналыс шыындары жатады.. Баылаушылы функцияны міндеттеріне келесілер жатады: - ашалай орларды алыптасуы, блістірілуі мен пайдаланылуына негізделген араатынасты саталуы; - мемлекет тарапынан ндіріс, айналыс жне материалды игіліктерді ттыну рдістеріне сер ету ммкіндіктерін алыптастыру. аржылы баылау келесі міндеттерді атарады: 1. аржылы міндеттемелерді орындалуын тексеру 2. Ашалай аржаттарды дрыс пайдаланылуын тексеру 3. аржылы операцияларды жне ашалай аражаттарды сатауды дрыс жзеге асырылуын тексеру 4. ндірісті ішкі резервтеріні – ебек німділігін, айналым аржаттарыны айналымдылыыны жеделдігін, ашалай жне материалды аражаттарды тиімді пайдлану жолдарын анытау. 5. аржылы тртіпті бзылуын ескерту мен жою. аржылы баылауды негізгі аидаларына келесілер жатады: - реттілік, жаппай амтушылы, мбебаптыы; - алдын ала ескертушілік сипаты; - рекеттілік, натылы, жариялылы; - баылауда алаламаушылы (блмеушілік) сипаты; - баылау органдары ызметкерлеріні туелсіздігі.

Баылауды жзеге асыратын субъектілерге арай баылаулар келесі трлерге блінеді: - жалпы мемлекеттік (мемлекеттік, ведомствалы, ішкі шаруашылыты, парламенттік); - оамды (профсоюздік, партиялы жне массалы озалыстар жне т.б. Жалпы мемлекеттік баылау кез-келген объектіге атысты оны ведомстволы жне меншіктік нысанына байланыссыз жргізілетін баылау. Оны мемлекеттік билік пен басару органдары жзеге асырады. Жалпы мемлекеттік баылауды келесідей трлерін атап крсетуге болады: салыты, бюджеттік, валюталы жне кедендік баылау. Ведомстволы аржылы баылау жеке министрлікті, ведоствоны кілдіктері шегінде оларды жйесіне кіретін шаруашылы жргізуші субъектлерді аржы-шаруашылы ызметіне жргізіледі. Оны негізгі міндетіне мыналар жатады: жоспарлы тапсырмаларды орындалуын, материалды жне аржы ресурстарын тиімді, немді пайдаланылуын, меншікті саталымдыын, бухгалтерлік есепті дрыс жргізілуін, баылау –тексеріс жмысыны мн-жайын баылау, за бзушылытарды айындау. Ішкі шаруашылы баылау ксіпорындар мен йымдарды ызметтеріне экономикалы жне аржылы йымдара жргізіледі. Мндай баылауды объектісіне шаруашылы жне аржылы ызмет жатады. оамды баылау трлі оамды йымдар жзеге асыратын баылау трі. Бл баылауды объектісі оларды алдында тран міндеттерге байланысты. Туелсіз баылау арнайы мамандандырылан органдар арылы – аудиторлы йымдар мен фирмалар арылы жргізіледі. аржылы баылау жргізілу уаытына сйкес келесі трлерге блінеді: Алдын –ала баылау; Кейінгі баылау. аржылы баылау жргізілу дістері бойынша келесілерге блінеді: - Тексеру; - Зерттеу; - Экономикалы талдау; Тексеріс; адаалау;

Аудиторлы баылау – туелсіз аудиторлы фирма мен шаруашылы жргізуші субъектілер иелеріні жасаан келісім–шарты негізінде аржы-шаруашылы ызметіні жай–кйін тексеру. Аудиттік тексеріс келесідей кеземен жзеге асырылады: 1) жоспарлау (екі тарапты іс-имылын ішкі жйеге келтірумен); 2) аудитор объектісі туралы апарат алу жне оны баалау; 3) аудитор рсімін жасау жне бадарламаны дайындау; 4) баылау жйелерін тексеру жне оны тесттері; 5) аудит рсімін жргізу; 6) аудиторлы орытындыны йымдастыру. Аудиторлы ызметті нтижелері – аудитормен куландырылан, ыты маызы бар арнайы жаттты сапасына байланысты болады. Бл жат –тексеріс актісі, анытамасы деп аталып, шаруашылы субъектіні жаттарыны, бухгалтерлік есебіні за мен талапа сйкестігі туралы тжырымдар жинаы бейнеленеді. Аудиторлара тексеруге берілетін жаттар мен мліметтерді натылыына шаруашылы субъектісі жауап береді.