Нды ааздарды негізгі трлері, оларды сипаттамасы.

Баалы аазды трлері:

Эмитенті бойынша: Мемлекеттік; корпорациялы; жеке меншіктік; шетелдік

ызмет ету мерзімі бойынша: мерзімді – бл бекітілген ызмет ету мерзімі бар баалы ааздар; мерзімсіз – белгілі мерзімі жо баалы ааздар

ызмет ету формалары бойынша: аазды (жатты); аазды емес (жатты емес) – бл электронды жазбалар жиынтыы трінде шыарылан баалы ааздар

лтты атыстылыы бойынша: отанды; шетелдік

Пайдалану типі: инвестициялы немесе капиталды – бл капитала салым объектісі болып табылатын баалы ааздар (акциялар, облигациялар); Инвестициялы емес баалы ааздар – бл тауар немесе баса нарытарда ашалай есеп айырысуа ызмет крсететін баалы ааздар (коносаменттер)

Иемденуіне байланысты: сынушылы – иемденушілерді аты тіркелмейтін жне оларды айналысы бір тладан екінші тлаа арапайым беру арылы жзеге асырылатын баалы ааздар; атаулы баалы ааздар – иемденушіні аты болатын жне арнайы реестрде тіркелетін баалы ааздар; ордерлік – бл беру жазбасы жолымен баса тлалара берілетін баалы ааздар; Беру жазбасы – индоссамент

Шыарылу нысанына арай: эмиссиялы – бл ірі сериялармен лкен клемде шыарылатын жне рбір серияны ішіндегі баалы ааздар біртекті болатын баалы ааздар; эмиссиялы емес – бір данадан немесе шаын сериялармен шыарылатын баалы ааздар

Меншік нысанына арай: мемлекеттік – мемкелеттік органмен шыарылатын баалы ааздар; мемлекеттік емес – корпорациялар, банктер мен компаниялар шыаратын баалы ааздар

Туекел дегейі: туекелсіз – бл пайдалану туекелі болмайтын баалы ааздар. лемдік тжірибеде олара ыса мерзімді мемлекеттік арызды міндеттемелер (1-3 ай) арызды векселдер жатады; туекелді баалы ааздар, туекел дегейіне арай:

-тменгі туекелді (мемлекеттік б..)

-орта туекелді (корпорациялы облигациялар)

- жоары туекелді (акциялар)

Табыстылыына арай: табысты табыс келетін; табыссыз табыс келмейді

Эмитент міндеттемелері: лестік; борышты;тауарды иелену жаты.

Баалы ааздарды жалпы мынадай екі топа блуге болады:

а) ашалай баалы ааздар;

б) капиталды баалы ааздар.

Ашалай баалы ааздар – ашаны арыза аландыын білдіреді. Баалы ааздарды бл тріне вексельдерді, депозиттік жне жина сертификаттарын жатызуа болады. Жалпы ашалай баалы ааздардан табыс бір рет ана алынады. Іс жзінде ашалай баалы ааздар ыса мерзімді болып келеді, яни бір жыла дейінгі уаыт аралыында олданылады.

Капиталды баалы ааздар – ксіпорындар мен йымдарды орын (капиталын) ру немесе оны лайтуа байланысты шыарылады. Акция мен облигация осы аталан баалы ааздарды тріне жатызылады.

здерінен алынатын табысы байланысты баалы ааздар мынадай екі топа блінеді:

• арызды баалы ааздар;

• инвестициялы баалы ааздар.

арызды баалы ааздар – баалы аазды бл трі бойынша эмитент крсетілген уаыт барысында белгіленген пайыз клемінде (процентімен) тиісті арыздарын туге (тлеуге) міндетті. арызды баалы ааздара облигацияны барлы трлері, вексельдер, таы баса баалы ааздар жатызылады.

Инвестициялы баалы ааздар – баалы аазды бл трі иемденуші активті бір блігін иемденуге ы береді. Баалы ааздарды бл тріне акцияны жатызуа болады.

Баалы ааздар шыарылу масатына байланысты мынадай екі трге блінеді:

• орлы баалы ааздар;

• саудалы баалы азаздар.

орлы баалы ааздар – мндай баалы ааздар ор биржаларында айналысан тсіеді жне кп млшерде эммиссияланады. Баалы ааздарды бл тріне акциялар жне облигациялар жатызылады.

Саудалы баалы азаздар – баалы аазды бл трі белгілі бір коммерциялы баытпен сауда операциялары кезінде есеп айырысуа арналан.

Нарытаы айналымдаы ерекшеліктеріне байланысты баалы ааздар мынадай болып екіге блінеді:

• нарыты баалы ааздар;

• нарыты емес баалы ааздар.

Нарыты баалы ааздар – мндай баалы ааздар айналыста еркін сатылып немесе сатып отырылды.

Нарыты емес баалы ааздар – бл аталан баалы ааздар олдан–ола еркін жре бермейді, яни олар екінші айналыма тсепейді.

Атаратын ызметіне жне рліне байланысты баалы ааздар мынадай ш топа блінеді:

• негізгі (акция, облигация);

• кмекші (чектер, вексельдер, депозиттік сертификаттар;

• туынды (варранттар, опциондар, фьючерстер, бондар таы да басалар)

Акция дегеніміз ксіпорындар мен йымдарды андайда бір акционерлік оамды дамыту шін аржы саландыын куландыратын жне иесіне акционерлік оамны пайдасыны бір блігін дивидент трінде (табыс ретінде) алуа ылы беретін баалы ааз болып табылады. Акциялар айналым мерзімі белгіленбей-а шыарыла береді. Ксіпорындар мен йымдарды басаруа атысу ыына сйкес акциялар мынадай трлерге блінеді:

• жй акциялар;

• артышылыы бар акциялар.

Жй акциялар акционерлік оамды басаруа ы береді. Бір жй акция йымны акционерлер жиналысында осы ксіпорына атысты мселелерді шешу барысында бір дауыса ие бола алады. Жй акциялар шін дивидент тлеу акционерлік оамны таза пайдасынан (толытыранан) кейін жне артышылыы бар акциялар бойынша дивиденттер тленгеннен кейін жргізіледі.

Артышылыы бар акциялар – басаруа атысу ыын бермей, йтсе де олар иесіне траты белгіленген млшерде дивиденттер алу ыын береді, яни олара белгілі бір млшерде табыс келіп трады. Сонымен атар артышылыы бар акциялар йымны таза табысын акционерлер арасында блу кезінде немесе оамны жойылуы кезінде жй акциялар мен салыстыранда артышылыа ие болады. А-ны задылыына сйкес келесі акция трлері шыарылады: