Ыманы брылауды негізгі тсілдері.

ымаларды брылау дістері тау жынысына сер ету сипатына арай топтастырылады: механикалы, термиялы, физико-химиялы, электрлік, т.с.с. Біра ксіптік олданыста тек тау жынысыны механикалы бзылуын амтамасыз ететін брылау дістері пайдаланылады. Баса брылау дістері зерттемелік деуді дегейінен шыан жо.

Тау жынысына механикалы сер етумен байланысты ымаларды брылау дісі адамны кшін (олмен брылау) пайдаланумен, немесе озалтыштарды (механикалы брылау) пайдаланумен іске асырылады.

олмен брылауды негізінде инженерлі-геологиялы зерттеулерде жне аз ана тередікте (20-30м-ге дейін) лкен емес диаметрде (100-200мм) ымаларды брылаан кезде сомен амтамасыз ету мселесін шешкен кезде пайдаланады.

озалтыштарды энергиясын пайдаланумен механикалы брылауды екі трі ке тараан – соылы жне айналмалы.

Соылы брылау. Соылы брылауды ртрлі трлерінен тек ана соылы-аранды пайдаланылады (2-ші сурет).

Брылау рылысы ашаудан 1, солы шлангадан 2 жне аранды лыптан 3 трады. Ол мачтаны 12 блогы арылы латырылатын арана 4 ілінеді, реттегішті 6 керу ролигі 7, осымша ролик 8. Аран брылау ондырысыны барабанына 11 толтырады. Шестернялар 10 айналан кезде шатун 9 айтымды-тсу рекетін жасап ктеріліп, реттеу рамасын 6 тсіреді. Раманы тсірген кезде керу ролигі 10 аранды кереді жне опан стіндегі брылау рылысын ктереді. Раманы ктерген кезде аран тсіріледі, ашау тпке беріледі жне жынысты бзады. ыманы тередету млшеріне арай арын созылады (барабаннан 11 бралады).

ымаларды цилиндірлігі тпті стінде оны ктерілуі кезінде ашауды брылуымен амтамасыз етіледі. Жмыс кезінде ашау здігінен брылады, йткені аран жктелумен (ктеру кезінде) бралады жне жктелуді шешкен кезде айналады (ашауды жыныса соылау кезінде).

Тптегі бзылан жынысты (шламны) толу млшеріне арай оны тазалау ажеттігі туады. оспаа абатты сйытан жне жынысты брыланан блшектерінен науаны тсірілуі кезінде клапан ашылады жне науа осы оспамен толтырылады. Науа ктерілген уаытта клапан жабылады. Тпті брыланан жыныстан тазалануы шін анша рет тсірілуі ажет болса сонша рет науа ымаа тсіріледі. Тп тазалананнан кейін ымаа брылау рылысын тсіреді жне брылау процесі жаласады.

Сурет 2 - Соылы-аранды брылау слбасы

 

ыманы соылы брылануы кезінде, шарт бойынша, сйыпен толтырылмайды. Сондытан жынысты бзылуыны алдын алу шін оны абырасынан ымаа металл шегендеу бырларынан тратын резьбаны немесе пісіруді кмегімен біріктірілген шегендеу баанасын тсіреді. ыманы тередетілу млшеріне арай шегендеу баанасын тпке арай жылжытады жне периодты трде бір быра зартады.

Шегендеу баанасыны зындыыны суімен оны тпке жылжуы иындайды. Шегендеу баанасын арнайы тыу ралымен де тсіруге болмайтындай момент болады. Бл жадайда тсірілген шегендеу баанасын ымада алдырады жне оны ішіне екінші шегендеу баанасын тсіреді, ыманы аз лшемді ашаумен тередетеді, ал баананы сіреді. айтадан екінші шегендеу баанасы тсірілмейтін момент пайда болады, бл шінші одан да кіші диаметрлі баананы тсіру ажеттігін тудырады, осылай жобалы т ередікке жеткенше айталана береді. Осындай діспен, ымаа бірнеше шегендеу бааналары тсірілуі ммкін.

Мнай жне газ ымаларын брылау кезінде ТМД-да соылы діс пайдаланылмайды. Біра оны суды алу шін ыманы туі кезінде пайдаланады, сонымен атар кмір жне таурудалы ндірісте (желдету саалары жне т.б.).

ымаларды конструкциясы. Шегендеу бааналарын оларды диаметрін, рылы тередігін, айдалан цемент ерітіндісіні ктеру биіктігін, ашау диаметрін крсетумен р баана астында брылау жреді, ал кейде баса да берілгендерді рылымы ыма конструкциясы деп аталады (4 сурет).

ыма конструкциясы брылауа материалды-техникалы рылыларды жне уаытты шыынын тмендету шін жне шарттарды алыптастыру шін жне брылау процесінде иындытарды, апатты алдын-алу шін крделі мнайндірістік объекті за уаыт пайдаланушы ыманы рылысыны жоары сапасын амтамасыз етуі ажет.

Сонымен атар ыма конструкциясы келесілерді амтамасыз теуі ажет:

- ыманы жобалы тередікке жеткізу;

- німділік жиекті (абат) ашу шін берілген дістерді жне оларды пайдалану дістерін іске асыру. Негізгі кіл тпті рылымына тсірілуі ажет (тп конструкциясы тсінігі жндеу-изоляциялы жмыстарды, абата технико-технологиялы сер етулерді жргізуді, саа тратылыын амтамасыз ететін арындылы жиектерді жргізуді амтамасыз ететін німділік объектті интервалында ыма конструкциясыны элементтеріні атынасын білдіреді);

- брылау процесінде иындытарды жне техника жне технологиялы процесстерді потенциалды ммкіндіктерін толы пайдалануа ммкін беретін шарттарды алдын алу;

- ыманы трызуа минимум шыын.

Аталан талаптарды амтамасыз ету шін ажетті шегендеу бааналарыны саны ымаларды блек интервалдарын брылау шартарыны сйкес келместігінен аныталады. Брылау шарттарыны сйкес келмеу тсінігі ретінде ыманы тменде жатан интервалындаы технологиялы процестерді берілген параметрлері брыланан тменде жатан интервалда иындытар тудырандаы атынасы жатыр, егер соысы шегендеу баанасымен бекітілмесе, бл иындытарды алдын алуды осымша арнайы технологиялы шараларын жргізу ммкін емес.

 

а — профиль; б— саадаы баананы консцентрлік орналасуы; в — ыма рылымыны графикалы суреті; г — ыма конструкциясыны жмысшы слбасы .

Сурет 4 - ыма конструкциясы

 

ыма конструкциясында келесі типті шегендеу бааналары пайдаланылады:

- баыт – траты емес шгінділерден тратын жоары интервалды бекіту шін. ыма саасын шаюды алдын алу шін арналан;

- кондуктор – латырыма арсы ондырыны саасында ластанулардан су жиектерін изоляциялау шін иманы жоары трасыз интервалдарын бекіту, сонымен атар келесі шегендеу бааналарын ілу шін;

- аралы шегендеу баанасы – тменде жатандармен брылау шарты бойынша сйкес келмейтін геологиялы иманы жоары аймаын изоляциялау жне бекіту шін. Келесі интервалды брылау шін ымада апаттар мен иындытарды алдын алу шін олданылады. Жаымды шарттарда аралы баана пайдалану баана ретніде падаланыла алады;

- пайдалану баана – німділік жиекті бекіту жне ыманы баса геологиялы ималарыны жиектерінен изоляциялау шін олданылады. Кез-келген белгілі діспен мнай мен газды бетке шыаруа арналан.

Аралы шегендеу бааналары келесідей бола алады: жазы, демек, алдыы интервалды бекітілуіне байланыссыз ыманы тбінен саасына дейін барлы опанды бекітетін; хвостовиктер — 100м-ден кем емес алдыы шегендеу баанасыны ымасыны тек ана отырызылмаан интервалын бекіту шін; летучкалар — алдыы немесе келесі шегендеу бааналарымен байланысы бар иындытарды жою шін ызмет ететін арнайы аралы шегендеу бааналары. Летучкалар ыма саасына дейін сірілмейді.

Аралы баана хвостовик ыма саасына дейін сіріледі немесе жаымды жадайларда пайдалану баана ретінде ызмет етеді. Соы аралы баананы тозуы айтарлытай болмаанда, эксплуатациялы баана хвостовик трінде тсіріле алады.

ыма конструкциясына кіретін баана санын есептегенде баыты жне кондуктор ескерілмейді. Пайдалану жне бір аралы баанадан тратын ыма конструкциясын екібааналы деп атайды, ал пайдалану жне екі аралытан трса шбааналы деп аталады.