азаты арыша таласы жо па, жо, арышты азаа таласы жо па?

Арыш аппараттары азастанда жасалады

Білгеніміз, арыш аппараттарын жобалап, керекті блшектерін растыратын, сынатан ткізетін лкен зауыт бан дейін ТМД аумаында болмаан крінеді. Ресей мен Украинадаы ндіріс кешені брыны Кеес Одаыны технологиясы негізінде жмыс істеп трса, азастанда ашылан жаа зауыт заман талабына сай жараталан. «Жне еуропалы технология дегейінде жасалан», – деп тамсанды брифингте траа орынбасары. Бгінде мндай аппараттар халыаралы бсекелестікке ттеп береді деп ктілуде. Сондытан мнда жасалан керек-жаратар тек азастанда ана емес, баса да шетелдерге сатылмашы. Айтпашы, Жерді арыштан зерттеу жйесіні жмыстары франциялы ЕАDS Astrium алпауыт компаниясымен бірлесіп жасалып жатана сайды. Мны міндетіне жердегі басару мен екі аппарат кіреді. Яни арышты мліметті абылдап, соны жмыстары аяталуа жаын. Бйырса, бірінші аппарат келер жылды ортасында шырылса, екіншісі жыл соына дейін тамам болма. Жне жерді ашытытан зерттеу келер жылы толы іске асырылатын болады.

азаты арыша таласы жо па, жо, арышты азаа таласы жо па?

«азарыш» шін аса маызды мселе – маман дайындау. Маман демекші, «аза ашан арыша шады?» деген мселе оам шін де жауыр болан жырды атарында траны белгілі. Дегенмен таы бір ла трсек дегенбіз. Мейірбек Молдабековті айтуынша, мнда екі иынды бар. «Бірінші – арыштаы халыаралы стансыа бізді еш атысымыз жо. Оны жасауды аржыландыруа біз атысан жопыз. Оан ешандай ымыз да жо. Сондытан біз тек ана сол арыш стансысын жасаан елдерге барып, оларды ммкіндіктерін пайдалану шін тініш жасауа ымыз бар. Ал бл тініштерімізге Еуропа елдері де, Америка да келісім бергісі келмеді. Біра Ресей бізге шыруа келісім берген еді. Алайда бан дейін арышкерлеріміз тегін шырылса, азіргі уаытта оларды здері арышкерлерін шыру шін кп аражат жмсап жатандытан, оны орнын толтыру шін аша срады. Біз есептеп араанда, бір арышкерді шуы брыныдай сегіз кн емес, кемінде трт немесе алты айа созылып, 150 млн АШ долларына жетіп отыр», – дейді «азарыш» агенттігі траасыны орынбасары. Алайда азаты арыша шыруа келгенде «зімізді Ресей ой» деп емексуді де ажеті шамалы секілді. йткені теріскейдегі кршімен уадаласты боланына арамастан, Тотар мен Талатты ізбасарларына арыш кеістігіне ктерілуіне лі де толы ммкіншілік жо. йткені халыаралы арыш стансысына Ресейді «Союз» аппараты ана шырылатын трізді. Ал онда небрі ш-а орын бар. Оны бірі арыш кемесіні командирі міндетін атаратын Ресей арышкеріне тиесілі болса, алан екі орын Америка мен Еуропа ауымдастыына тиесілі. Ресей келісті делік, ал алан екі ауымдасты бан зілді-кесілді арсы. Ендеше, мндай жадайда аза арышкеріне кезекті келе оюы да неайбыл сияты. Бл – бір. «Екінші иынды – біз намыса тисе де ойлануымыз керек. Сол арышкерді 150 млн доллар тлеп, арыша шаны ажет пе зі?», – дейді ттеден сз озаан М.Молдабеклы. «Баса елдер шса, здерінде жасалан арышты техникаларды арышты жадайда сынатан ткізу, сапасын тексеру шін арышкерін аттандыруа мдделі.

Ал бізде арышты ндіріс лі іске осылан жо. Енді ана ола алынан арыш аппараттарын растыру-сынау кешені тек 2015 жылы ана іске осылады. Аталан ксіпорын ртрлі масаттаы, наты айтанда, байланыс жерсерігін, жерді ашытан зондтау жерсерігін, ылыми-технологиялы жерсеріктер жасайтын болады. Демек, арышта сынауа дайын техника жасамай, кк кеістігін баындыруды еш ажеті жо екендігі тсінікті. Екіншіден, арышкер ылыми-зерттеулер жасау шін шырылады. Ал бізді алымдарымызды ткіземіз деген эксперименттерін зерттеп араса, халыаралы арыш стансыда оларды сынатан ткізетін зертханалы рылылар жо. Сондытан ол арышкерді шырар алдында сол ажетті рылымдарды жіберуіміз керек. Ол да осымша ашаа келіп тиеді», – дейді ол. шінші жне бір себеп бар, бл – арыша арышкерін аттандыран кез келген ел мндай адама аылды, білімді, парасатты, денсаулыы мыты азаматтарыны бар екендігін паш ету шін ана барады. Ал аза елі Туелсіздік алан 20 жылды ішінде з халыны ландарыны мыты екендігін екі рет длелдеп лгерген еді. Ендеше, агенттік траасыны орынбасары «бізге осы да жетеді емес пе?» дегенді айтысы келетін трізді. «Сонда біз азір не шін 150 млн доллар жмсап, шыруымыз керек? азір біз бл ашаа зауыт салып жатырмыз. Яни, экономикаа айсысы тиімді екенін ойлану керек», – деді ол. Шынымен, бізге осы арыша азаты шыру керек пе, зі? лбетте, кейін ажеті де, маызы да арта тсер. Ал азіргі кні ше? Ойланатын мселе.

Жанкелді АРЖАН