Кне тркі ескерткіштері туралы азаша реферат 1 страница

Тарихты білу, оны бастау алар кезедеріне ілу, бгінгі кнге ажетін табуа мтылу – барлы халытара тн дстр. аза тілі айыптан пайда болан жо жне ошау жаратылан тіл емес. Оны шыан ата-тегі бар. аза тілі тркі тілі деп аталатын алып бйтеректі аса бір ірі тармаына жатады. VІ-VІІІ асырларда біз бгінде дние жзінде тркілерден тараан ырытан астам лт болса, соларды барлыын бір ана атаумен «тркілер» деп атаан. Сол кезде бабаларымыз Тркі аанатын ран.

Тркі этнонимі ытай жылнамаларында 542 жылдан белгілі. Ал тркілерді мемлекеттік дрежеге ктерілуі 552 жылдан басталады. Трік аанаты Солтстік Кавказ бен ара теізді солтстік жаалауына дейін стемдік етті. VІ асырды жартысындаы Трік аанатыны билігі Азияны біраз аймаын амтыды. Трік аанатыны негізгі рамы трік тілдес халытар болды. Оларды ішінде ырыз, оыз, йыр, дулу, йсін т.б. тайпалар болды. аанатты Бумын аан биледі. Одан кейін Істемі аан биледі. аанат бірде лсіреп, бірде кшейіп отыран. Бір кшейген тсы – Елтеріс атанан тлы аанны екі лы жас боландытан, билікті інісі апаан з олына алады. Ол уелде елін, жерін кеейтіп, кшті хан болады, біра кп кешікпей ешкімді елемейтін, арсы келгендерді аяусыз жазалайтын атыгез аана айналады. Соны салдарынан тайпалар бірінен со бірі бл аанаттан блініп, табаштарды ол астына кіріп жатады.

апаан бір ктерілістен айтып келе жатанда аза табады. Ел билеу ісі Білге аана алады. Білге аан тркі мемлекетіні кш-уатын ныайтуда кп жмыс атарады. Білге аан былай дейді: «Тркі еліні аты, заты жо болып жоалмасын деп, зімді тірі есіркеп таа отырызды. Таа отыранда, ел-жртты халі лсіз еді, асар асы жо, киер тоны жо, аянышты мшкіл елді ааны болдым. Інім Клтегінмен бірге сзге, іске бекіндік. Хан иеміз ата-бабамыз билік орнатан ел-жртты аты, ссы жойылмасын деп тркі елі шін тнде йытай алмадым, кндіз отыра алмадым, інім Клтегінмен бірге елі шад осылып, ліп-талып арпалысты, жианымызша жиып, елді бірлігі, берекесін от-су ылмады»[1,27].

лемдегі зге халытар сияты, тркі халытарыны да –зіне тн алыптасу, даму тарихы бар. Ешбір тайпа, халы жне лт тарихсыз болмайтыны белгілі. рбір халы лт болып алыптасу шін талай тарихи кезедерді басынан ткізеді.

Тркі тайпалары халы ретінде бізді дуірімізді VІ асырында дние жзіне белгілі бола бастады. Тркі тайпалары туралы нды деректерді, сіресе, Батыс Еуропадаы Византия материалдарынан кбірек кездестіруге болады. Сонымен бірге тркі халытары жніндегі ыруар мліметтерді біз сол тркі тайпаларыны шпес мрасы – здері жасаан жазба нсалар арылы да біле аламыз. Мндай жазба нсалар тркі халытары шін баа жетпес тарихи жне мдени ескерткіш болып табылады.

Тркі халытарыны тарихи мралары тарих, мдениет жне тіл трысынан аланда аса нды азына екенін баалай білу, таныту – кезек кттірмейтін негізгі міндеттерді бірі. Біз кне тркі жазба нсаларынан таса ашалан мынадай сздерді кездестіреміз:

Бны кр білі! Трк бдн бдн аты йо болу бармыс ерті лтечі ерті. Ічре ашсыз, ташра тонсыз йабызйаблы будунта мен зм аан олуртым. Іл йеме іл болты, йеме болты.

Мны кре білі(дер)! Тркі халы аты жо бола бастаан еді. лімші (болан) еді. Іші ассыз, сырты киімсіз нашар халыа мені зім аан (болып) отырдым. Ел еді ел болды, халы енді халы болды.[2,73]

(Ескерткіштен зінді)

«Тркі бектері мен халы, мны естідер! андай сздерім бар болса, соларды мгі таса жаздырдым. Оларды крідер, ыдар».

Бл арнау сздер тркі халытарыны кейінгі рпатарына арналан.

Мндай таса ашалан ескерткіштер туралы жазылан деректер аз емес.

Тркі тілдерін зерттейтін дебиеттерде «Орхон-Енисей жазулары» руника жазуы деп те аталады. Руна – ежелгі гот тайпасыны пия деген сзіінен алынан. йткені бір кездері Орхон, Енисей зендері бойынан табылан таба жазуды ай тілде екені оылмай, кпке дейін пия болып келген.

Кне тркі жазу нсалары сонау І Петрді тсынан бері белгілі болса да, оларды ешкім зерттеп, сырын ашпаан.

1889 жылы фин алымдары Енисей зені бойынан табылан тастаы белгісіз жазуларды атласын жариялайды. Сол жылы орысты География оамы Моолияа арнайы ылыми экспедиция йымдастырады. Крнекті орыс алымы Н.М.Ядринцев осы сапарында Орхон зені бойынан бірнеше жазуы бар бірнеше тасты кездестіреді.

1889 жылы крнекті орыс алымы В.В.Радлов Орхон-Енисей зендеріні бойынан табылан таба жазуы бар тастарды зі барып, тексеріп айтады. «Солтстік Моолияда VІІІ асыра атысты жазба ескерткіштерді бар екендігі ылым соншалыты ажет, Орхон зені бассейніндегі ескерткіштерді тереірек зерттеу шін те ажет. Сондытан Императорлы ылым академиясы ылыми экспедиция йымдастыруы ажет деп есептелінеді»[3,96].

Осы екі экспедициядан кейін Моолиядан табылан жазуларды атласы жарияланады.

Сйтіп, Орхон, Енисей зендері бойынан табылан пия жазулар біртіндеп дние жзі оымыстыларына белгілі бола бастайды.

1893 жылы Дания еліні алымы В. Томсен тыш рет ескі тркі (орхон-енисей) жазуларыны оылу кілтін тауып, оны сырын ашуа ммкіндік туызды. «Он пытался самым детальным образом сначала изучить соотношения одних букв с другими. Для В.Томсена при этом выяснилось, что неоторые буквы могут быть в близком соседстве с рядом других букв, другие же нет. Это привело Томсене к мысли о делении букв на два класса по числу звуков переднего ряда. А все это вело мысль к строю тюркских языков. И, наконец, 25 ноября 1893 года ему удалось уже найти полный ключ к своему этих до этого неизвестных надписей с берегов Енисея и Орхона»[8,68].

В.В.Радлов бірінші болып, Орхон, Енисей зендері бойынан табылан лкен-лкен ескерткіштерді аудармасын жасап, жртшылыа таныстырды.

Даты трколог С.Е.Малов та зіні ылыми ебектеріні кбін осы кне трік жазу нсаларыны сырын ашуа арнады.

Орхон Енисей зендері бойынан табылан ескерткіштер – VІ-VІІІ асырлардаы тркі тайпаларыны сол кездегі оамды рылысы, кн крісі, мдениеті мен тілі жнінде мол деректер беретін нды материалдар.

Орхон-енисей ескерткіштері жртшылыа ХVІІ асырды екінші жартысынан бастап белгілі болса да, ХІХ асырды соына дейін олармен ешкім арнайы шылданбады. Жазба ескерткіштері сол пия алпында ала берді. Оларды ешкім арнайы зерттемегендіктен, тастаы жазулар жнінде алымдар арасында р трлі пікірлер мен теріс болжамдар да айтылып жрді.

Бл белгісіз жазуа алаш кіл бліп, оны сырын ашуа рекет жасаан шетел алымдарынан Т.Байер 1729 жылы мны ескі кельт жазуы болар деп жорамалдады. А.С.Паллас 1793 жылы кне готтар жазуы деп йарды. 1818 жылы орвыс алымы Г.Спасский бл жазуларды алаш алма жне моол жазуы деп йарып, моолдар мен алматар брын йырлар арылы соды жазуын абылдаанын да ескермеді. Кейінгі бір ебегінде (1857 жылы) бл жазуларды славьян жазуларына жатызып, тіпті ателесті. Сол дуірдегі крнекті алымдарды бірі А.Ремозе 1822 жылы пия жазуларды индогот рпатарыны жазуы болуы ммкін деген жорамал жасады. М.А.Кастрен ерте кездегі фин жазуы деп есептеді. Ю.Клапрот 1824 жылы оны грек жазуыны негізі деп арады.

Жазулара кбірек мн берген В.Томсен, В.Радлов,П.Мелорианский т.б. оны ескі ырыз жазуы деп есептесе (ХІХ асырды аяы), 1933 жылы Г.Ксенофонтов бл жазуларды якут тіліне атысты арады.

алай болан кнде де, белгісіз болып келген пия жазуларды оылу кілтін тауып, оларды ай халытікі екендігін анытау керек болды.

Ескерткіштердегі жазуды оу, талдау Дания еліні алымы В.Томсенні лесіне тиді. Кне тркі жазуларына кезінде мн берген Г. Спасский мен В.Р.Розенні «Келешекте Сібір ескі жазуларыны з Шампольені (ескі грек жазуыны оылу кілтін тапан алым) болуы ммкін» жне оны «кні бгінге дейін пия болып келген жазуларды сыры ашылмай ХХ асыра теді дегенге сенбеймін деген аидалары жзеге асты[6,49].

В.Томсен з заманындаы білгір фонотисьтерді бірі. Ол кісі трколог емес еді. Сонда да бл дуірге дейін пия болып келген жазулара ерекше мн берді. Томсен, е алдымен, ескерткіштердегі табалара назар аударды: табаларды бір-бірімен атар келу жне келмеу ерекшеліктерін байады. Жазуда жуан жне жіішке дыбыстарды барлыын, ол тркі тілдеріндегі ндестік заына атысты екендігін жете тсінді. Бдан кейін алым жазуды солдан оа арай емес, онан сола арай оылатындыын ажыратты. Енді ескерткіштерді анша таба барлыын анытады. Орхон ескерткіштерінде – 38, ал енисей ескерткіштерінде 150-ден аса таба бар екенін айындады.

Клтегін жне Білге аан ескерткіштерінен дейтін сздерді бліп алып оларды ытай тілдеріндегі трлерімен салыстырып, оларды тері (кк, аспан), Клтегін бекті аты, білге (білгіш, дана) деген сияты тркі сздері екенін оып білді. В. Томсен осыдан кейін Клтегін жне Білге аан ескерткіштеріндегі сздерді тгелімен оып шыады.

Сйтіп, 1893 жылы желтосан айыны 15-і кні Дания короліні ылыми мжілісінде бл дуірге дейін пия болып келген жазуды оылу кілтін тауып, ол тркі халытарыны жазуы екендігін дние жзі алымдары алдында длелдеді. Мны зі тркология ылымына осылан жаа зор лес болып есептелді. Сол дуірдегі кптеген алымдар В.Томсенні бл ебегін жоары баалады.

Бдан со, кп замай В.Радлов біратар ескерткіштерді зінше бл игілікті дстрді одан рі жаластырды. Жазба ескерткіштер кейін кптеген ізденімпаз алымдарды зерттеу обьектісіне айналды.

Ескерткіштерді трлері туралы ысаша млімет

Кне тркі жазба ескерткіштері тркологиялы дебиеттерде негізінен ш топа блінеді. Олар:

1. Енисей ескерткіштері. Бан Енисей зеніні жоары саасы мен Тува Якутия Моолия жерлерінен табылан кптеген ескерткіштер жатады. Енисей ескерткіштерін зерттеуде В.В.Радлов, С.Е.Малов, Х.Н.Оркун, С.В.Кислев, И.А.Батманов т.б. кп ебек сіірді.
2. Талас ескерткіштері. Талас ескерткіштеріні табылуы (1896-1898 жылдары, брыны улиеата) азіргі Жамбыл уезіні кімі, Талас жазуларын табушыларды бірі – В.А.Каллаурды есіміне байланысты. Талас ескерткіштеріні саны азір 10-нан асты. Талас ескерткіштерін тауып, аудармаларын жасап, жариялауда Г.Гейкель, В.Радлов, П.Мелиоранский, С.Малов, Ю.Немет, Х.Оркун, С.Киселев, И.Батманов жне Л.Кызласов, т.б. шылданды.
3. Орхон ескерткіштері. Бан VІІ асырды соы мен VІІІ асырды бас кезіндегі тлы аан, Білге аан, Клтегін, Тоныкк, Клі-чор сияты ірі ескерткіштер мен он шаты майда ескерткіштер жатады. Орхон ескерткіштерін зерттеуге кптеген алымдар ат салысты[7,84].

 

Кне тркі жазба ескерткіштері ш топа блінеді. Олар: Енисей ескерткіштері, Талас ескерткіштері, Орхон ескерткіштері. Енисей ескерткіштері – Енисей зені бойынан табылан таса жазылан жазулар. Талас ескерткіштері – Жамбыл облысындаы Талас зені, ал Орхон ескерткіштері – Орхон зені (Монолия) бойынан табылан таса жазылан жазулар. Оларда VI-VII асырлардаы кне тркі халытарыны тарихы, мдениеті, дебиеті, салт-дстрі, мірі туралы жазылан. Оларды брі де руникалы жазумен жазылан. Руника жазуын тркі халытары 1,5 мы жыл олданан.

Кне тркі жазулары таса, ааша, тиын тегелерге, метала, ыш кірпішке, ыдыстара ойылып жазылан.

Оларды ішінде е ірілері – Орхон ескерткіштері.

Орхон зенні бойында бірнеше шаырыма созылып жатан тас ескерткіштер – Клтегін ескерткіштері деп аталады.

2001 жылы Клтегін ескерткіштеріні кшірмесі Астана аласындаы Л.Н. Гумилев атындаы Еуразия лтты университетіне ойылды.

 

абдеш Жмаділов 24 суірде 1936 жылы ХР, Шыжалкесі, Тарбаатайаймаы, Шуешекауданындадниегекелген. Жазушы, азастанны халы жазушысы (1998).
Шуешек гимназиясын бітіріп, жолдамамен азУ-не (1956) тседі. 1958 жылы ытай кіметі органдары кері шаырып алады. Кейін 1962 ж. Баты шекарасын бзып ткен аза жастарымен азастана біржола оралан со, АЗУ-тін бітірді (1965).
«аза дебиеті» газетінде (1965-1967) «Жазушы» баспасында (1967 –1976). азастанны Баспа, полиграфия жне кітап саудасы істері жніндегі мемл. кабинетінде (1976 – 1981) ызмет істеген.
1981 жылдан шыармашылы жмыста. Алашы ледері 1954 жылдан жергілікті баспсз беттерінде, ал «Жамал» тырнаалды гімесі 1956 ж. рімжіде шыатын «Шыла» журналында жарияланан. 1 ледер жинаы, 8 роман, 5 повесть, ондаан гіме, маалалар жинатары жары крген.
Оларды негізгілері «аздар айтып барады» (1967) атты гімелер жинаы, «Ккейкесті» (1969), «Соы кш» (1974-1981), «Атамекен» (1985), «Тадыр» (1988) романдары, «Дарабоз» (1-кітап 1994; 2-кітап 1996) дилогиялары Жмаділовты соы жылдардаы клемді шыармасы – «Таажайып дние» (1998) мырнамалы «ылкпір» (2003) романдары.
Жазушыны публицистикалы маалалары «алы елім азаым» (2000) жинаында жарияланды. Шыармалары орыс, украин, белорусь, збек, йыр, ырыз тілдерінде, «Соы кш» романы трік тілінде басылып шыан.
Негізгі ебектері 2003-2004 ж. Он екі томды шыармалар жинаына топтастырылан. Медальдармен, азастан Жоары Кеесіні рмет грамотасымен марапатталды.
азастан Жазушылар одаы сыйлыыны, (1983), азастанны Мемлекттік сыйлыыны (1990),Туелсіз «Тарлан» сыйлытарыны лауреаты,ржар ауданыны «рметті азаматы».
ржар ауданды «Уаыт тынысы», «Пульс времени» газетіні журналисі Зоя Асылхановна Буланова . Жмаділовты «Дарабоз» дилогиясын орыс тіліне аударды. ржар ауданыны «рметті азаматы».
Мраты биік суреткер
азата "пешене” деп аталатын шетсіз-шексіз абстрактылы ым бар. "Жазмыштан озмыш жо” деп жатамыз. ткен асырды сол алпысыншы-жетпісінші жылдары деби деріске имене, жасаншатай келген абдеш Жмаділов бгінде сарабдал аламгер, салматы жазушыа айналды. Пешенесіне ытай мен КСРО сияты сол тстаы ос империяны кгейі мен клекесін кру, кріп ана оймай, зі бел ортасында жрген алапат оиаларды жан жрегімен тйсіну, зардабын шегу, тадыр атты жазмышты пендесіні мадайына жазар азды-кпті теперішін кру – брі де оны аламгер ретінде алыптасуына алышарттар жасады. зі ку болан, кзбен кріп, бастан кешкен оиа, былыстар Жмаділовті адами болмысынан берік орын алды. Ол з аармандарын иял лемінен іздеген жо, жмыр жерді шарлап, аламат оиаларды тізіп, з туындыларына арау етуге тырысан жо. Оан мірді зі мектеп болды, мынау пни жаландаы адамны іс-рекеті, пиылы мен ыыласынан туындайтын небір жайттар оны туындыларыны зегіне айналды. Аиат, шынды мірдегі трлі салыстырулардан трады деген екен Шыысты бір ламасы. .Жмаділов ос мемлекетте мыр кешті, екеуін ой таразысынан ткізді, зара салыстырды. Зерттеді, зерделеді, сана елегінен ткізді. Ол лемдегі алты миллиардтан астам адамдарды, сол адамдар райтын халыты, лысты тыныс-тіршілігін з лтымен салыстырды. аламгер ретінде з лтыны мрттігіне, згеге сай бермейтін тектілігіне назар аударды. Сол тектілікті, мрттікті кні бгінге дейін насихаттаудан, жазудан жалыпай келеді.
Алашы шаын ле, гімелері Шыжа лкесіндегі "Шыжа” газеті мен "Шыла” журналында жарияланып, "Жас дурен” атты тыш ледер жинаы 1967 жылы жары крді. Оны аламынан сол кезенен бастап, "аздар айтып барады”, "Сарыжайлау”, "Шарайна”, "Сйгліктер”, "Бір тп тораы”, "Бір аланы трындары”, "арауыл” атты гіме-хикаяттарымен бірге, "Соы кш” роман-дилогиясы, "Ккейкесті”, "Баыт жолында”, "Атамекен”, "Тадыр” романдары, "Дарабоз” тарихи роман-дилогиясы, "Таажайып дние” атты мырнамалы романы, "Прометей алауы” романы жне р жылдары жазылан танымды дниелері, шаын гімелері топтастырылан "алы елім, азаым” кітабы туды.
Авторлы тжырым, станым аламгер дниетанымымен тыыз байланысты екені баршаа аян. Жазушы .Жмаділов дебиетті арды ісі екендігін, оны киелі де асиетті нер екенін тйсініп, олына алам аланнан бері ар тазалыы шін, жазушыны оамдаы алатын орны шін кресіп келеді десек, ателесе оймаспыз.
Жазушы з уаытыны, зі мыр кешкен дуірді шын мніндегі жаршысына айналды. Неге екенін айдам, бізге оны шыармаларыны ішінде, згелеріне араанда, еселілеу, шотыы биіктеу крінетіні – "Соы кш” жне "Таажайып дние”.
"Соы кш” – адамзат баласы жылап келіп, жылап кетіп жататын мына жары дниедегі аза деген халыты бкіл болмыс-бітіміні, кескін-келбетіні шежіресі. "Соы кш” – асырлар бойы аузынан "тубасы” мен "анааты” тспеген, ешкімге самас тлтума мдениет жасаан, мына жары дниеде барша жрта гуманизм мен шынайы демократияны жарын лгісін крсеткен, мірге адамны она екенін тере тйсінген, "онып бір тер сай шін, арам лер тай шін” бет жыртыспауа ндеген, жаны жайса, жрегі мрт жртты шынайы тарихы; "Соы кш” – азіргі тада жаандану процесі адамзат оамына дендеп еніп, материалды игіліктер бірінші кезекке шыып, руханият лемі кейінге ысырылан, рухани азындау, экспансия элементтері, несін жасырайы, оама ене бастаан стке араанда, рухы биік, зін табиатты баындырушы емес, керісінше, сол табиатты бір блшегі ретінде тйсінген лы дала трындарыны айнасы. "Соы кш” – табии тазалыын, кусар блатай млдірлігін сатап алан кшпелі жртты мір атты керуен – кштегі соы блынысы, алапат арпалысы.
"Мені мірбаянымды айтесі, ледерімді оыса, брі де сонда тр” деген екен бір аын. з туындылары арылы аламгер Жмаділов ара ормандай алы азаын биікке ктерді, тадыр-талайын, адами келбетін згеге паш етуге талпынды, яни жазушы халын сірді, халы жазушысын сірді.
аза тарихында туан жер, тас босаа, тал бесік шін у далада тні, ла тзде крі, ба белде елі аланша жанын пида етіп, басын бйгеге тіккен, ол бастаан батырлар, сз бастаан шешендер, дайа шкір, болан. Тлпар трпатты, сар анатты, тыры биік, замана желі ай жаынан соса да иілмеген, сынбаан аза жрты Жмаділов аламынан "Дарабозды” туызды, имандылы пен инабаттылыты келер рпа санасына сіірейін деп жанталасан Атайла би тласын сомдаан "Прометей алауын” дниеге келтірді. ашан да дйім халыны уанышы мен айысын шыармашылыына тере арау еткендер ана мгілік зердеде алады. .Жмаділов – халы азабы мен кегін, уанышы мен айысын тарихи трыдан жырлай отырып, оны тла ретінде шабытты шаай биігіне ктерген аламгер. Ол халы болмысыны кллі арналары мен тамырларын стті штастыра білді.
Кезінде Н.Г.Чернышевский: "Математиканы білмей-а, латын, грек тілдерін йренбей-а мдениетті адам болуа болады, біра тарихты білмей трып, мдениетті адам болуа болмайды” – деп жазыпты.
ылымда тарихи тамырласты, тарихи сабатасты деген ымдар бар. Егер "ай дуір туралы алам сілтемесін, жазушы – ашанда тарихшы. дебиетті басты парызы – адамзат естелігіні зік-зік болмауына кш салу. Шежіре арауы жаланбаан жерде, адамзат санасынан асырлар айып болып, тіпті мыжылды жеістер мен жеілістер трагедиясы мыт алады. Ал, жазушы адамзат зердесіні бірден-бір жотаушысы боландытан да тарихты лгіндей жыртытарын романмен, поэмамен жамайды” (О.Слейменов) деген пікірге ден ойса, .Жмаділовті бкіл романдары тарихи немесе тарихи сипаттаы туындылар деп кесіп-пішіп айтуа болатын сияты. Жалпы, сйекті туындыны тарихи немесе тарихи емес роман деп баяыдан келе жатан даулы пікірлерге трелік айтпай-а ояйы, олай болуды зі шартты нрсе, біра .Жмаділовті "Дарабозы” – ХVІІІ асырдаы азаты Отан соысыны "Тадыр” мен "Прометей алауы” – сл бертініректегі оиаларды, "Соы кш” – ХХ асырды алашы жартысындаы оиаларды тарихи шежіресі екендігіне ешкім де дау айта оймас. Сонда оырман алдынан ш дуірді, ш кезені алапат оиаларыны панорамасы ашылады. ш романны шеуі де халы тарихыны, дуір шындыыны айнасы іспеттес. .Жмаділов аталмыш туындыларында жеке тлаларды даралай білді, егер тарихты озаушы кші – халы екені рас болса, сол халыты бастайтын серкесі бар емес пе? аламгерді толантан осы жайттар еді, нтижесінде абанбай, сондай-а азаты лы Бгенбайлар тласы оырмана жол тартты. Бірде ойлантан, бірде толантан, бірде майтан, бірде иялыды шарытатан нрсе – жазушы бойындаы дала табиатыны, сол даланы еркін перзенттеріні айсар мінезі… Жазушы таылымы р жмыр басты пендені зін-зі тануа итермелейді, мынау жалпа жер бетіндегі Адам деп аталатын тіршілік иесі зін-зі таныса, з іс-рекетіне есеп беріп отырса, злымды айдан келеді – деген сауал тірегінде толаныс жасауа шаырады.
Аа буын кілі І.Есенберлин, з замандастары .Кекілбаев, М.Маауин, С.Жнісовтер сияты .Жмаділов те уезовті шеберлік мектебінен лгі-неге алды, уезов таылымы, уезовті азаматты, адами нар тласы, кісілік келбеті, шан-теіз білімпаздыы, ке лашты эпикалы серпіні ол шін таным мектебі, адастырмас теміразыына айналды. уезов таылымы аламгерді аламынан туындаан абанбай, Демежан, Абылай хан, анаат би, Нартай, Тле би, Бар жырау, Естай, Жолбарыс, за, Атаханов, ылышбаев, Тктібаев, Бибі, Ши-амбы, Матен – амбы, мірсана, т.б. кейіпкерлерді дниеге келуіне, шебер олмен мсінделіп, лтты дебиеттегі образдар галереясыны толыуына алышарттар жасады. Адам табиатын зерттеудегі жазушыны кркемдік ізденістер жйесі, стильдік даралыы философиялы ой-толаммен шебер штасан. аламгерді з сзімен айтса, "жазушы діреттілігі санада мытап орын алан, алайда кешегі уаыт аясында алан оианы бір стке кідірту, айта тірілту” болса, тарихи оиа, былыстар бар шындыымен, дйектілігімен оырман таразысына тседі.
Жазушыны "Сарыжайлау”, "Сйгліктер”, "Бір тп тораы”, "арауыл”, "Бір аланы трындары” кні кешегі кеестік дуір шындыын бейнелеген туындылара жатады. Уаыт біреу. Кеістік те біреу. Блар мезгіл мен мекен жаынан ана емес, ішкі мазмн, пішін жаынан да сарындас шыармалар. Уаыт та, кеістік те шексіз. мір уаыта туелді. Адам шін екі трлі бесік бар: біріншісі – тал бесік, екіншісі – жер бесік. Екеуіні ортасы – кеістік, жріп туге кететін мерзім – уаыт. .Жмаділов з хикаяттары арылы адам міріні уаыт пен кеістік ауымындаы мн-маызына, мазмнына іледі. Днеш, Жмаш, Машанов, Таубай, Айтлов, Аыбай, Ержан, Батырхан, Ткібаев, ділгерей образдары – дуір шындыыны бірегей картинасын беріп тран бейнелер. Шынайы образ авторды кркемдік, стильдік ізденістерінен туындайды. .Жмаділовті аламгерлік олтабасына, нерпазды даралыына оны мірді жетік білуін, зі бастан кешкен немесе зі жетік білетін жайттарды, былыстарды кркем туындысыны зегіне айналдыруын, мір былыстарын оырманына сына отырып, р былыса, оны астарына зі де, кейіпкері де ойлылыпен ілуін, р шыармасыны аттарыны зі символ болып келетінін, таырып алуандылыын, мір былысын суреттегенде ты ой, жааша да соны пікірлер айтуа тырысатын жазушы дарынын, ішкі толаныс пен жрек тебіренісін, сулелі сезім мен саналы парасаттылы ялаан жазушыны з "менін”, сонымен бірге бкіл шыармаларындаы ішкі-сырты йлесімділікті тек ана арапайымдылы пен табиилы ымдарымен тыныс алатынын, р туындысында лтты болмысты "менмндалап” тратын асиеттерін жатызар едік. Оны р хикаятынан з шыармалары арылы табиатты лы жаратылыс заына, адам мен адамны, адам мен оамны, адам мен табиатты арасындаы йлесімділікті сатау аидаларына уаыт пен кеістік сияты ымдар трысынан ілгенін байауа болады. Жазушы з хикаяттарын бас-аяы бтін, бірттас дние етіп жазуа, шыаруа тырысаны сияты, адамзат баласы мір деп атайтын мынау жары дниені, лемді, ортаны, оамды да бірттас кйінде абылдауа штар.
Жазушыны табии талантын, философиялы кзарасын бкіл хикаяттарындаы, оны ішінде "Сйгліктердегі” шеберлігі паш етіп тр. Дала снін текті мал – жылысыз елестету санасына сібеген Аыбай арияны ауруханада жатанда мен тсті арасында сандыратап жатып тс круі, тсінде ып-ызыл алаанды круі, тскейде жайылып жатан алы жылы, кенеттен ай нрына шаылысып, жар еткен а балта жзіні бітеу, кесек сйектерге арш-арш адаланын круі, сйтсе, лгі балтаны жаалап жатаны жылыны сйегі сияты еді, бір уаытта араса, лгі залымдарды шапылап, балталап жатаны жылы емес, бны жалыз лы Айдара айналып кетуі – брі-брі де бойына жасылыты да, жамандыты да сыйызып тран, сол екеуіні шарпысуына мыдаан, миллиондаан жыл бойы ку боп келе жатан уаыт пен кеістік туралы авторды тосын шешіміне негізделген. арияны жалыз лыны айтыс болан жері, яни "айылы оиа тас жол бойында, Аыбай рылармен айасан тстан бес шаырымдай беріде болып еді”. Осы бес-а шаырым жерде тере ой бар. Философиялы толам бар. Жалпыадамзатты ккейкесті проблемалар бар. Бес-а шаырым жер жан-жатан аумалаан, сйтіп, небрі осынша жерді ана алдыран оамны ызары, дуірді ыспаы сияты. Расымен-а жасылы атты ыма мына жары дниеден бйыраны бар боланы бес-а шаырым кеістік боланы ма? Осыдан жыл брын дние дл осындай тар емес еді ой. Шынымен-а адамзат баласы мыр кешетін жер атты жмыр планетада дние осыншама усырыланы ма? Дниені осыншама тарылтан кім? Жазушыны авторлы толанысы, яни адам болмысына ілуі, сол арылы барша адамзат баласын ізгілікке, имандылыа шаыруы, есіді жи, адамзат баласы, жан-жаыа ара деп дабыл ауынан байалып тр. Осынау философиялы ой-толаныс оны барлы хикаяттарына арау боланын байау иын емес. Бір араанда, кнделікті мірде жиі кездесіп жататын, са, кйкі тірлікке жататын арапайым ана жайттар аламгер шеберлігі арасында аса зекті, жалпы адамзат баласына тн орта мселелерге айналан.