Кне тркі ескерткіштері туралы азаша реферат 2 страница
адыр инаятлы Мырзалиев, адыр Мырза лі (5 атар 1935 жыл, Жымпиты, Орал облысы - 24 атар 2011 жыл,Алматы) — аын, азастанны халы жазушысы (1995), Р нраныны сзін жазан авторларды бірі.[1]
мірбаяны
· 1958 жылы аза мемлекеттік университетіні филология факультетін тмамдаан.
· Ебек жолын сол кезде жаадан ашылан балалар журналы «Балдыраннан» бастаан.
· «Жлдыз» журналы редакциясында поэзия жне сын бліміні мегерушісі, жауапты хатшы, бас редакторды орынбасары
· 1968-1973 жылдары «Жазушы» баспасында аза поэзиясы бліміні мегерушісі
· «Балауса» баспасыны редакторы
· азастан Жазушылар одаында поэзия секциясыны кеесшісі.[2]
· аза КСР Жоары Кеесіне екі рет депутат болып сайланды, аза КСР Жоары Кеесі Траласыны мшесі болды.
Шыармашылы жолы
Оны тыш туындысы 1954 жылы республикалы «Пионер» балалар журналында жарияланды. Содан бергі уаыт ішінде оны жетпістен астам поэзиялы, прозалы, сондай-а деби-сын кітаптары жары крді, ледері мектеп оулытарына енді.
Ал нге арнап жазылан ледеріні саны екі жзден асты. Оларды кбі халыа ке тарады, «Кндер-ай» атты жеке кітап болып басылып шыты. Талантты аын аламынан халы фольклорыны ататы клдіргі кейіпкері Алдар ксе жайлы «Саал саудасы», «асыр апан» атты ткір сатиралы комедия мен Махамбетті е соы азапты кндеріне арналан «Жаралы жолбарыс» атты жне «мір Темір» кесек драмалы шыармалары да жары крді. Тыш жинаы «Кктем» 1959 жылы жары крді.
адыр Мырза лі кркем аударма саласында да жемісті ебектері кп. лемдік дебиет ламаларыны талайыны шыармаларын ол аза тіліне аударады. Ал зіні біраз топтамалары мен тадаулы ледері аылшын, француз, неміс, поляк, болгар, венгер, фин тілдеріне аударылды.
Орыс тілінде «Бессонница» (1967), «Белая юрта» (1968), «Соловьиный сад» (1971), «Степные пути» (1975), «Твой дом» (1976), «Верхная струна домбры» (1976), «Ладони» (1984), «Нижная струна домбры» (1985), таы баса кітаптары жары крсе, збек тілінде «Кміс оырау» (1975), ырыз тілінде «Алаан» (1979), зірбайжан тілінде «Блбл баы» (1980), моол тілінде «Шымыр жаа» секілді ебектері басылды. Сондай-а дарынды аынны оннан аса кітабы брыны КСРО халытарыны кптеген тілдеріне аударылып, Ташкент, Баку, Бішкек, Алматы, Мскеу алаларында басылып шыты.
Соы жылдары аынны он алты томды тадамалары жары крді.
2003 жылы Санкт-Петербургті «Славия» баспасында «Прапамять» атты лкен бір томдыы орыс тілінде басылып шыты.[3]
Кітаптары
· «Жаалатар» (1960);
· «Кішкене ожанасырлар» (1961);
· «Данышпан» (1961);
· «Ноян-оян» (1962);
· «Алуан палуан» (1963);
· «Саба» (1964).
Жыр жинатары
· «Ой орманы» (1965);
· «Дала дидары» (1966);
· «А отау» (1968);
· «Домбыра» (1971);
· «Кш» (1973);
· «Жерйы» (1976);
· «Алаан» (1977);
· «орамса» (1980, 1981);
· «ызыл кітап» (1983);
· «Кміс оырау» (1970 — 1985);
· «Мгі майдан» (1993);
· «Биік баспалда» (1993);
· «кілі зінділер» (1996);
· «Алашты арманы» (2001);
· «Жазмыш» (2001);
· «Еіреп ткен ерлер-ай» (2001);
· «Иірім» (2004);
· «Шырала» (2004);
· «Алмас жерде алмас» (2004).
Марапаттары
· «Ой орманы» жинаы шін азастан Ленин комсомолыны сыйлыы (1966).
· «Жерйы» жыр кітабы шін аза КСР Мемлекеттік сыйлыы (1980).
· лемдік поэзияа осан аса зор ебегі шін Моолияны халыаралы «АВЬЯС» сыйлыы (1993)
· азастанны халы жазушысы (1995).
· Туелсіз «Тарлан» сыйлыы (2001).
· Досты ордені
· Парасат ордені
аза дебиеттану ылымы, оны ішіндегі іргелі ш саласы дебиет тарихы, дебиет теориясы, дебиет сыны ерекше арынмен сіп-ркендеп келеді. Осы ш саланы ішінде дебиет теориясы мен сынына араанда дебиет тарихыны ілгерілеушілігі мол деп арауа болады. дебиет тарихын жасау, тгендеу жаа дуірге лайыталып, жааша кзараспен пайымдалып жасалуда. аза дебиеттану ылымындаы — дебиет тарихыны лкен бір саласы — Абайтану. Абайтану ылымына академик Зки Ахметов былай деп баа береді: «Абайтану кемегер аынны мірі мен шыармашылы нері, философиялы, оамды, эстетикалы кзарастары, аза поэзиясындаы ле жйесін, аынды тілді дамытудаы лесі, музыкалы мрасы жайлы сан-салалы зерттеу ебектерді амтиды»
Абайды мірі мен шыармашылы нерін зерттеуді алашы німді кезеі деп А.Байтрсынов, К.Ысалы, .Бкейханов, М.Дулатов, І.Жансгіров, .Жбанов, Ы.Мстамбайлы, .Тожанов секілді дебиет пен мдениет айраткерлеріні зерттеу ебектерін, маалаларын атауа болады.
Абайтануды дербес ылым саласы дрежесіне ктерген М.уезов болды. уезов зіні «Абай жолы» эпопеясымен лы аын, аартушыны алып тласын дние жзі оырмандарына толы танытып, деби бейне атарына жеткізсе, ылымда да сондай крделі ебек етті. М.уезовті Абай жніндегі зерттеулері осы ылымны мызымас негізі болып табылады. М.уезов 1933 жылдан 1957 жыла дейін аын шыармаларын жариялауда, оларды ылыми басылымын жасауда орасан зор ебек етті. Бл басылымдар аынны 1909 жылы жинаы мен Мрсейітті бірнеше олжазбасы негізінде жзеге асырылды. сіресе, 1957 жылы «ылым» баспасынан жары крген, М.уезовті басшылыымен жне тікелей атысуымен дайындалан Абай шыармаларыны екі томды толы жинаыны абайтану ылымындаы елеулі табыс боланын атап айту ажет. Алдаы уаытта осы ылыми басылым немі негізге алынуа тиіс. М.уезов за жылдар бойы ізденіп, сан алуан деректерді зерттеп, жйеге тсіріп, Абайды ылыми мірбаянын жазып шыты.
Кейінгі жылдарда абайтану ылымы кптеген дебиетшілер, тіл зерттеушілер, музыка мамандары жне баса ылым салаларыны кілдеріні ебектерімен толыа тсті. Абайтану ылымына С.Манов, .Жмалиев, Т.Тжібаев, .Мхамедханов, М.Сильченко, Ы.Дйсенбаев, З.Ахметов, Б.Ерзакович, М.Мырзахметов, .Есімов, Ж.Ысмалов т.б. алымдар салматы лес осты.
«азіргі кезде дебиеттану жне баса оамды ылымдар идеологиялы ата аидаларды тар шеберінен шыып, ке лаш жаюа ммкіндік алан жадайда абайтану ылыми жаа белеске ктеріліп жаласа, толыа беруі керек. Абай шыармашылыыны танымды, кркемдік, трбиелік мнін жаа ырларынан арап, тере ашып крсететін ебектер ана абайтану ылымын байыта тспек» /2.25/.
Абайтану ылымыны тарихы бай, кемел, іргетасы мыты ылым десе де боландай. Осыны брін ескере келгенде келесі бір жадаяттарды толы ааруа болады.
«Абайтану – лы аын мрасын жан-жаты, тере зерттеуді масат ететін аза дебиеті тарихы салаларыны бірі. Совет кіметі орнасымен-а, ткендегі мраа аморлы жаа дниетаным негізінде жргізіле бастады. Ал Абай мрасын тану, таныту, насихаттауды алашы белгілері революцияа дейін-а крінгенімен, оны шын маынасындаы ылыми трыдан танып баалау ісі бізді заманымызда ана жзеге асты. 1933 жылы М.уезов Абайды тыш ылыми мірбаянын жазып, Абайтануды негізін салуды бастап берді. Біра 30 жылдарды аяына дейінгі кезеде жазылан сын маала, зерттеулерде бл мраны танып, баалауа сол тсты деби атмосферасында орын тепкен трпайы социологиялы, компоративистік негіздегі теріс танымдарды салыны тимей алан жо» /3.54/.
Абайтану ылымыны негізін салушы, іргетасын алаушы Мхтар Омарханлы уезов десек ателеспейміз. Сол себепті е алдымен лы аынны шыармашылы мрасын зерттеуге бар мырын арнаан алымны кейбір ебектеріне ысаша болса да талдау жасап кеткенді жн крдік. 1997 жылы жиырмасыншы асырды лы жазушысы Мхтар уезовті туанына 100 жыл толды. Осы мерекеге орай профессор, азастан Республикасы мемлекеттік сыйлыыны лауреаты Мекемтас Мырзахметлы мен тарих ылымдарыны докторы Лйла уезоваларды растыруымен жары крген кітап «Абайтану дрістеріні дерек кздері» /4/ деп аталан екен. М.уезовті бл кітабыны лкен тарихи маызы бар. Академик алымны Абай мрасы туралы ылыми-зерттеу жмыстары мен кркем туындылары, оларды трлі олжазба нсалары мол. лы жазушыны абайтану саласында жарияланбаан, архив сресінде саталынып келген материалдарыны зі лденеше кітап болатыны белгілі болып отыр.
М.уезовті абайтану саласындаы мыр бойы ізденістері екі салада атар жргізіледі: алымны лы аын мрасын ылыми негізде тану баытындаы зерттеулері жиырма жыла жуы мерзімді амтыса, Абайды кркем бейнесін р трлі жанрда сомдауа он екі жыл мірін арнады. М.уезовті бл кітабында абайтануды негізін салу жолындаы мол мрасы жйеленіп берілген. Енді осы жйелеулерді лгісін крсете кетейік.
I. Абай мірбаяны. II. Абай шыармаларыны текстологиясы, III. Абай мрасыны рухани кздері. І. Абайды аынды дстрі. . Абайтануды арнаулы курсы. І. Баяндамалар, сздер, пікірлер. ІІ. Абайтану жайлы ебектерге пікірлер. ІІІ. «Абай жолы» эпопеясыны жргізілу тарихынан. IX. Тсініктемелер. Комментарии.
Орыс жне аза тілдерінде, тоыз блімнен тратын, трт жз ыры екі беттен тратын бл ебекті рбір блімі, р блімдегі алуан-алуан ебектерді ай-айсысы болса да абайтану ылымыны бір блесіндей, абайтану ылымыны негелі, ркениетті беттеріндей белгі береді. Абайтануа барар жолды кілті I блімде, бл блімде «Абайды мірбаяны», «Абай нанбаев (1845-1904)», «нанбаев Абай (Ибраим)», «Абайды мірі» т.б. тараушаларды амтиды. рине бл тараушаларды барлыын бірдей талдап шыу ммкін емес, алайда «Абайды мірі» тараушасынан тмендегі мысал лгілерін келтіре кетсек.
«Абай 1845 жылы брыны Семей облысыны, Семей уезі, Шыыс болысында туан. Шыан руы тобыты. Ата тегі сол тобыты ішінде билік рып, ыпалын жргізіп, стемдік етіп келген тым. лкен кесі скембай тобытыны ататы биі Кегірбайдан бата алып мір бойы сол з руыны биі болып ткен. з кесі нанбай кп заман тобыты болысына старшын (ол уаытты дреже ретінде араанда болыс) боп кеп, бір уаыт араралы округіне аа слтан да болды» /4.20/.
Абай зі осы сияты ралуан соылармен шгіп келе жатанда 1904 жылы кктемде е жасы крген нерлі ойлы баласы Маауия ліп, соны артынан ыры кннен со зі де леді. Маауияны лімінен со ешкіммен сйлеспейтін боп ндемей, ас ішпей жапа жалыз отырып алан болса керек. Дерті болса зінде бір алуан осы сияты дерт болады. Немесе мірінен ажыан со зін-зі лтіру ретінде тадап алан лім трі осы болуы керек.
1904 жылы 23 июньде зі де айтыс болады. Сйегі зіні ата ыстауы Жидебай деген жерде ойылан.
Абайтану ылымыны мірше, мыты болып алыптасуы шін е алдымен лы аын Абайды мірі, мірбаяны, сондай-а ылыми мірбаяны тзілуі керек, осы жолда М.уезов лшеусіз лес осты, орыс жне аза тілдерінде илы-илы зерттеулер жазды. Ендігі бір назар аударатын блім «Абайтануды арнаулы курсы десе де боландай.
алым-зерттеуші М.уезов «Абайтануды арнаулы курсында» бірнеше мселелерді амтиды, атап айтанда: «Абай мір срген дуір — ол дуірді ерекшеліктері», «Абай шыармалары», «Абайды Пушкинге баруы», «Абайды аын шкірттері», «Абайтануды арнаулы курсы» амтитын мселелер те кп, енді уезовті кейбір ойларына тоталып, дерек кздеріне іліп крейік. М.уезов «Абай мір срген дуір — ол дуірді ерекшеліктерінде» былай деп атап крсетеді.
«Абайды да сол дуір, оамды жадай туызды. Абай 1845 жылы туды. Осы кездегі, алдыы кезедердегі ерекшеліктері андай еді? Бл кезде азастан Россияа тгелдей осылып біткен. Сондытан осы мселеге жауап беру шін 30-50 жылдардаы бкіл азастанны жадайын айту керек. Ол кездердегі халы ктерілістеріні (Исатай-Махамбет, Бекет) кейбіреулері наыз халыты форманы сатап отырды. Дегенмен ол ктерілістер баралы (крестьянский) жмысшы кшіне сйенбеген ктерілістер болып, жеіліс тауып отыран жайы да болды» /4.187/.
Абай дниеге, келгенде бл мселелер аяталып біткен болатын, біра отарлау мселесі лі аяталмаан еді. Орыс крестьяндары жер жетіспегендіктен, айыршылыта болатын. Олар патша отаршылдары тарапынан азастана жіберіле бастайды. Солай ету арылы Россия ішіндегі ереуіл, айшылытан тылу масатын кздейді. Сонымен бірге патша кіметі зіні атан оы, шапан ылышы казачестволары да аза жерлеріне, тек жасы, шрайлы жерлерге орналастырылан.
аза сахарасын билеуге патша кіметі трлі дістер олданып отырды. Абай мір сре бастаан кезде азастан ішкі Россияа сйкес административтиік жйеге сай блінген еді. Алты облыса (Семей, Жетісу, Торай, Сырдария, Орал, Амола) блінген еді. р облысты басында военный губернатор (жандарал) тран. р облыс бес-алты уезге блінген. Ал уезд болыстара (волость) блінген. Бір уезде жиырма-жиырма бестен болыс болан. Ал р болыс ауылнайа (старшинство) блінетін. Бір болыста мы я бес жз й болатын. р жз йден бір ауылнай сайланан. Болысты басында (волостный управитель) болыс сайланып ойылатын. Ал болыстытан жоары кімшілік азаа берілмеген. Болыс ш жылда бір сайланатын. Оларды халы емес, елубасылар (р елу йден бір адам) сайлайды. Осы елубасыларды тасын алу шін, бгін сайлама салып ш жыл бойы талас жргізілетін. Бл жадайлар Абайды леінде сыапен айтылып отырады. Сйтіп, кімшілікке ыли стем шонжарлар сайланып отыран. Ал, облыстар ш генерал-губернаторлара блінді. Мселен, Семей-Амола Омскі губернаторына арады. азатар осы генерал-губернаторларды «корпус» деп атайтын. Уездный начальниктерге азатан тілмаштар болан.
Абайтануды дрістеріні дерек кздеріндегі келесі бір зерттеу «Абай шыармалары» деп аталыпты. Бл блімні де абайтану ылымына осар лесі те кп деуге боады. Абайды р алуан лгідегі, р алуан таырыптаы шыармаларыны райсысыны шыу тарихына талдаулар жасайды, тсінік, тйін айтады. Мысалы: «Абай шыармалары туралы кп зерттеулер бар. р таырыпты болуы да зады. йткені, Абай шыармалары жан-жаты, те кп. Сан жаынан баса классиктерден аз. Ал сапа жаы жеткілікті. Біра осылай кесіп, бліп тексеру керек емес. Шыармаларын су жаынан, жылма-жыл, ттас, эволюциялы жолын аша тексеру керек» деп баа береді, жол крсетеді.
Абайды мірлік программасы, жаа Абай екенін крсететін леі 1885 жылы «Жасымда ылым бар деп ескермедім» деген леі, лы аынны кініші. Мнда лгілі, жемісті кініш айтылады. Кейінгілерге лгі ретінде айтылады. Бл сол замандаы барлы саналы ата-ананы кініші еді.
«Бл марм алмаыма кім жазалы?» дейді. Бл «марм» алан Абай сол кезде Пушкин, Лермонтов, Толстой, С.Щедрин, Крылов т.б. біледі. Сонда да білген сайыны білімге омаайлыты крсетеді. «ызмет ылсын, шен алсын деп бермедім» дегенде дін медресе емес, баса оу жйесін айтады. Шен алуды Абай сол 1885 жылы-а жек крген, патшаа ызмет етіп, «жанбай жатып снуден» сырт трады.
1886 жылы Абай аынды жола біржолата лай беріліп, лкен-кішілі 18 ле жазан. Бл жылда програмды лкен рісті аынды жеміс беру кезеі крінеді. Бар буын тгел амтылады. уелі ата-аналар болып, кейін жігіттерге арнайды. Енді «Интернатта оып жр» деп балалара оралады. леді оам тіршілігін крсететін рал екенін тсінеді. Абай мораль трбиесімен ауымды тзеуге болады деп тсінген. Бл Маркстен брыны ойшылдарды тсінігі еді. Осы 1886 жылы Абай халымды тзеймін деп кіріседі, рі келешек Абайды р жатылыы крініп алады. «Жаз» деген пейзажды леін жазады. 1886 жылы ледерінен Абай лкен, жан-жаты аын екенін креміз.
рине, «Абайтануды дерек кздеріні дрістерінде» амтылан, айтылан мселелерді бріне бірдей талдау жасап, айтып шыу ммкін емес, оан диплом жмысыны клемі де ктермейді. лы уезовті абайтану ылымын алыптастыруа ролі лшеусіз деп жоарыда айтты. Соны длелі ретінде келесі бір ебекті айтуа болады. Бл ебекті де растырушысы, алы сзін жазушысы филология ылымдарыны докторы, профессор, азастан Республикасы мемлекеттік сыйлыыны лауреаты Мекемтас Мырзахметлы. Кітап «Абайды білмек парыз ойлы жаса» (Ибраим нанбайлыны мырнамасы» деп аталып, оу ралы ретінде сынылан. Бл кітапты зіне тн ерекшелігі бар, длірек айтанда кітапты атауына сйкес Ибраим нанбайлыны мырнамасы, яни уезов аламынан туан Абай мірбаяныны трт трлі нсасы жйеленіп берілген. Кемегер, данышпан Абай аынны мірі мен шыармашылыын 20 жылдардан бастап мырбойы зерттеген абайтанушы уезов лы аынны ылыми мірбаяныны алашы нсасын 1933 жылы тзген екен. Уаыт те келе жаа, ты деректермен толытырып 1940 жылы екінші нсасын, ал 1945 жылы лы Абайды туанына 100 жыл толу мерекесі арсаында шінші нсасын жазан екен.
Сондай-а Абай жніндегі алашы екі кітабын аятааннан кейін, Абай жайындаы кркем шыарма жазып жрген алым 1950 жылы аын мірбаяныны е соы тртінші нсасын жазан екен жне бан сол кезедегі оамды-саяси ахуалы тарих талысы, таы да айтадан жаппай етек алан уын-сргінні де сері аз болды деп айта алмаймыз. Бл кітап екі блімнен трады, Бірінші блімде Мхтар уезов жне Абай лемі (алысз орнына), Мхтартану жне Абай мырнамасы деген екі зерттеу берілген, бл екі зерттеуді авторы Мекемтас Мырзахметлы, ал екінші блім жоарыда айтандай Абай мырнамасыны трт нсасы жайында айтылан ол жнінде сл кейінірек, толыыра тоталамыз. Енді Мекемтас Мырзахметов зерттеулеріні кейбір ерекшеліктеріне тоталып крелік. М.Мырзахметлы «Мхтартану жне Абай мырнамасы» деген ебегінде былай дейді: «аза дебиетіні тедесі жо лы классигі Абай (Ибраим) нанбаевты мірбаянын толыыра білу тілегі мен ажеттілігі ойшыл аын айтыс болан со-а, кп замай ола алынды. Жалпы аза аындарыны арасында тыш рет Абайа ана баспасзде арнайы мірбаянды деректер беріле де бастады.
Бл салада Абайды тыш биографы — Ккітай Ысалы. Ккітай лы аынны немере інісі болуы себепті 12 жасынан бастап тікелей Абай трбиесінде сті. Ес біліп есейген шаынан бастап Абай мір срген ортаны сыры мен ырын танып, аын мірінде орын алан елеулі оиаларды бріне де тікелей араласты. Кптеген Абай шыармаларыны дниеге келу сыры мен жазылу себептерін де з ортасында кімнен болса да анарлым жетік білді. Абай ледеріні ай жылы жазыланын анытау жолында да кп ебек сіірді.
Ккітай Ысалы жазан Абайды тыш ыса трдегі мірбаяны з заманында елеулі ызмет атарып, соыра абайтану тарихынан лайыты орны мен баасын алды да» /5.5/.
20-жылдарды басында Абай мрасын зерттеу саласында талантты кркем шыармаларымен, дебиет тарихын зерттеудегі ебектерімен здік таныла бастаан М.уезовті араласуы абайтануа лкен зерттеушіні келіп осыланын бірден аартты. Жас талантты ерте анаттанып, з ортасында даралана бастаан аза дебиеті тарихына байланысты зерттеушілік адамын жете тани білген Семей губерниялы Атару Комитетіні 1925 жылы 20 маусымдаы Ленинград университетінде жолдаан ресми атынасында «…М.уезов аза дебиетіне ызыуы мен осы саладаы з бетінше жргізген зерттеулері арылы техникумда аза дебиетін оытатын лектор ретінде бірден-бір кандидатура болып табылады» — деп крсетуі шынды еді. 1924-1925 жылдар аралыында Семейдегі оу орындарында Абай мрасынан дріс оып, «Та» журналында аын шыармаларын жариялап, Абайды мірбаяны жайлы деректер мен шыармаларын толытыра тсу жолында тынымсыз рекет етіп жрген М.уезовті креміз. Ол бл кезде клемді монографиялы ебегін жазу стінде болатын. Абайды кзі крген аын замандастарына естелік жаздырып, ел аузынан Абай мірбаяны мен сол заман шындыы жайлы деректерді ааз бетіне тсіріп алуа асыа кірісті.
Кейін Абай еліне деректер іздестіру масатымен дркін-дркін соып отыран. Тек баспасзде жарияланан деректерге ана сйенгенні зінде: 1936 жылы Абай туралы жаа деректер жию масатымен барса, 1943 жылы арнайы йымдастырылан экспедицияны зі басарып барады. 1944 жылы Е.Ысмайылов бастаан экспедицияны йымдастыруа ат салысса, 1945 жылы Абайды жз жылды юбилейі арсаында Семей ірінен баса Амола, араанды, Солтстік азастан тарапынан да арнайы экспедиция шыару мселесін мерейтой комиссиясы алдына ояды. Абайды жз жылды юбилейі арсаында жазылан Абай мірбаяныны шінші нсасын даярлау стінде «Тіл-дебиет институты Абайды мірін, шыармаларын зерттеу жнінде екі экспедиция йымдастырып (1943ж М.уезов басаруымен, 1944 жылы Е.Ысмайыловты басаруымен) Абайды міріне, шыармаларына байланысты жаа материалдар тапты. Бл осы жинаа кіріп отыран жаадан жазылан ылыми мірбаян, естегі сз, ескертулерде толы пайдаланылды», — деп хабарлайды. рі Абаймен бірге болан, аын міріні е жемісті трінда жазылан шыармаларыны дниеге келу сыры мен кп оиалара кугер болан тірі архив иелеріні естеліктерін дер кезінде тгел, сара жазып ала алмай, кз жазып аланына, соыра атты кініш те білдірген еді.