Асазан: рылысы, топографиясы, асазан бездері, ішастара атынасы, ызметі, жаламалары.

арын, асазан (лат.ventriculus - гр.gaster — арын) — азы (ас) орыту жйесіні апшы трізді кеейген уысты азасы. Блімдерінісанынаарайарын — бірблімдіжнекпблімдіарындарболыпблінеді. Бірблімдіарынзкезегінде: безсізарын, бездіарынжнебезді-безсізнемесеараласарынболыпштргеблінеді.рылысы:алдыы абырасы,арт.ы абырасы.2иіні:зын,ыса.4 блігі бар:кардиальды-p.cardiaca,кмбезі-fundusventrukuli,денесі-corpusventrikuli,пилорикалы блік-p.pilorica.Байламдары:бауыр-асазанды,асазан-то ішектік,асазан-кк бауырлы.

Бірблімді арынБірблімді арын кйіс айтармайтын жануарларды рса уысында, ккеттен кейін орналасады. Онысолжаындаешпенжаласатынкардиальдытесігі, ал ожашында он екіеліішеккеашылатынпилорикалы (апаты) тесікболады. арынныабырасыттікшеазаретіндешабытан: ішкі — кілегейліабытан, ортаы — еттіабытанжнесырты — сірліабытантрады. арынныештріздескілегейліабыын — кпабаттыжалпаэпителий, ал ішектріздескілегейліабыын — жалаабат призма трізді эпителий астарлайды. Бездіарынныкілегейліабыындаарынбездеріболады. Оларорналасуорындары мен рылысерекшеліктерінебайланыстыкардиальды, фундальды (арынтбі) жнепилорикалы (апаты) бездерболыпштопаблінеді. Олараталуынасйкесарынныкілегейліабыыныкардиальды, фундальды (арынтбі) жнепилорикалы (апаты) айматарындаорналасады.
арынныеттіабыызкезегіндеішкі — иашабаттан, ортаы — саинашаабаттанжнесырты — зыншаабаттан, ал сірліабыыборпылдаднекер-лпалыабаттанжнежалаабатжалпа эпителий (мезотелий) абатынантрады. арыннысірліабыынанлкенжнекішішарбылартзіледі.

КпблімдіарынКпблімдіарынкйістіжануарлардаболады. Олзкезегінде: месарын, жмырша, атпаршажнелтабарблімдеріненралан. Блардыалдыышеуінікілегейліабыыкпабаттыжалпаэпителиймен, ал лтабардыкілегейліабыыбірабатты призма тріздіэпителийменастарланан. лтабар— бездіарын. арындаыазымеханикалыжнебиологиялыдеулердентіп, химиялыжолменорытылады. арындаыбиологиялыдеунтижесіндетзілген газ тріздіжнекейбірерітіндізаттаралдыыарынблімдерініабыраларыарылы-аанжне лимфа тамырларынасіірілебастайды.Кейдеарын 2 бліктенралады:1.блшыетті;2.безді.

Кптегеномыртасыздардаарынерекшеленгенжнеішкіблігіболыпесептеледі. Кптегенбуынаятылардыарнындаоректікзатблшектенеді. Сторектілердіарныжасыжетілген. арапайымбіркамералыарыноларда 4 бліктентрады: ешблімі,кардиалды, арынтбіжнебездеріжасыжетілгенпилорикалыблімнен. оректікзатпеноректенуерекшеліктерінесйкесжануарларарыныртрліболады. Кйісайыратынжануарлардыарныныешбліміжасыжетілген, оданарнайы 3 камера пайдаболан: жалбырша, таия, таз арын, тек лтабарананаызбездіарын. Адамдар мен жыртыштардыарныбіркамералы, арынтбі, кардиалдыжнебездеріжасыжетілгенпилорикалыбліктеріненралан. Адам арынныклемі 1,5-2,5 л олйелдергеараандаеркектердебіразлкен.

37. .Жіішке ішек (intestinum tenue. enteros) зындыы 2,5-3,5 м рса уысыны орталы блігінде орналасан. Онда шажырайсыз блігі – он екі елі ішек жне шажырайлы блігі – аш ішек пен мыынды ішекті бледі.

Ас асазаннан аш ішекке тседі.

Аш ішекті жоары блімі – лтабар деп аталады. лтабара бауырды жне йы безіні зектері ашылады. лтабарда ас т, йы безі слімен атар ішек сліні серіне шырайды, оларды ферменттері аш ішектегі сілтілік ортада нруыздара, майлара, кмірсулара сер етеді. т лтабарда сілтілік орта жасайды, майларды са тамшылара дейін блшектейді де, липаза ферментіні серінен ыдырауын жылдамтады. Аш ішекке тсетін асты 80 процентке жуыы майлар мен кмірсулар 100процентке ыдырайды.лтабарды ішкі безді эпителий абаты ішек слін бледі.

 

38.Жіішке ішек (intestinum tenue. enteros)зындыы 2,5-3,5 м рса уысыны орталы блігінде орналасан. Онда шажырайсыз блігі – он екі елі ішек жне шажырайлы блігі – аш ішек пен мыынды ішекті бледі.

Он екі елі ішек(duodenum) зындыы 17-21 см бірден асазанны аапалы блігінен кейін, йы безіні басын таа трінде орай орналасады, осыан байланысты жоары , тмендеген, клдене жне жоарылаан бліктерін береді. Ішекті басталуы XII кеуде немесе I бел омырта дегейінде, соы II-III бел омырталары дегейінде.

Жоары блігі(pars superior) з 4-9 см, стінен бауырлы шарбы блігінен, алдынан – т абымен, тменінен- йы безіні басыммен, артынан апа венасымен жне жалпы т тісімен жанасады. ападан бастап ішек оа арай жіне сл арта арай баытталып он екі елі ішекті жоары иілімін (flexura duodeni superior) тзеді де, тмендеуші блікке теді.

Тмендеуші блігі (pars desendens) зындыы 8-10 см, 1-2 бел омырталары денелеріні он жа жиегі бойында орналасады. Тмендеуші блікке артынан тменгі уыс вена мен о жа бйрек, алдынан клдене то ішек шажырайыны тбірі мен оны о жа иілімі жанасады. Тмендендеген блікке медиалді абырасында жалпы тесікпен лкен (фатеров ) бртігінде жалпы т тісі мен йы без тісі ашылады. Одан жоары йы безіні осымша тісіні тесігі орналасатын кіші бртік болады. 3бел омыртасы дегейінде тмендеген блігі сола тез брылып , он екі елі ішекті тменггі иілімін (flexura doudeni inferior) тзеді.

Горизонталді блігі (pars horizontalis) з6-8 см, алашыда горизонталді орналасып, алдынан тменгі уысты венаны иып тіп, жоары ктеріліп, жоарлаушы блігіне (pars asendens) жаласады. Соысы, зындыы 4-7 см, рса оласыны алдынан иаш жоары баытталады, сола жне тменге арай иілім жасап аш ішекке теді.

Он екі елі ішек абырасы ш абаттан трады. Кілегеілі абыы бірабатты призмалы эпителиймен апталан жне саусатрзд скндермен - ішек брлерімен (villi intestinales) жабылан айналма атпарлар тзеді.

Азаны жоары жартысыны кілегейасты негізінде тек ана он екі елі ішекке ана тн крделі ттікті-яшыты дуоденалді бездер орналасады, ал тменгі блікте, кілігейлі абыты меншікті табаасында-ттікті ішектік Крипталар (Либеркюн бездери) орналасады. Блшыеттік абы ішкі: (циркулярлы) жне сырты (зына бойлы) тегіс блшыеттер жасышаларыны абаттарынан трады. Он екі елі ішек сыртынан днекер абыпен жабылан. Ал сірлі абат ішекті тек ана алдынан жабады.

Жіішке ішекті шажырайлы бліг і- зындыы 4-6 м, рса уысыны тменгі абатында, клдене жиек ішектен тмен орналасады, шажыраймен (mesenterium) сталып трады. Жіішке ішекті проксималді блігі (шамамен2/5) аш ішек деп, алан блігі (3/5) – мыынды ішек деп аталады.

Аш ішек (jejunum) диаметрі 3,5-4,5 см, он екі елі ішек – аш ішек иілімінен басталады , оны тсатары рса уысыны сол жа жоары блігінде жатады.

Мыынды ішек (ileum) диметрі 2,5-3,5 см, аш ішекті жаласы болып табылады, рса уысыны тменгі о жа блігін алып жатады да, о жа мыынды шыр аймаында соыр ішектегі тесікпен аяталады.

Аш ішек пен мыынды ішек абыралары он екі елі ішектігіндей рылан. Кілегейлі абыы бір абатты призмалы, эпителиймен апталып , саны 700-900-ге дейін айналма атпарлар тзеді. рбір атпарды зындыы ішек айналма лшеміні 1/2-1/3 райды.Биіктігі шамамен 6-8мм атпарларды биіктігі аш ішектен мыынды ішек баытында тмендейді. Аш ішекті кілегейлі абыыны меншікті табаында кптеген жекелеген лимфоидты тйіншіктер орналасады, олар мыынды ішекте - 25-30а дейін ірі жиналымдар топты лимфа тйіншіктерін (nodule lymphatici aggregatic) – Пейер тйін датарын тзеді.

 

39. То ішек (intestinum crassum)рсат уысы мен кіші жамбас уысында орналасады, зындыы 1-ден 1,7 м дейін ауытиды, диаметрі 4-6 см те, соы блімінде шамамен 4см.Ол тыынды шырда басталып, аналь тесікпен аяталады. ш блімнен трады: рттрізді ішекпен бірге соыр ішек, тмендеген жиек ішек жне сигматрізді жиек ішекті бледі.

Соыр ішек (caecum) мыынды ішек то ішекке ту орнынан тмен орналасан то ішекті бастапы кеейген блігі болып табылады. О жа мыынды шырда орналасады, зындыы 6-8см, диаметрі 7,0-7,5 см. Ішастармен барлы жаынан апталан, біра шажырайы жо. Соыр ішекті алдыы беті алдыы рса абырасына жанасады, арты беті – мыынды жне лкен бел блшыетіне беттеседі. Жіішке ішек тзатармен, о жа несепаармен, ал тмен орналасуы кезінде-кіші жамбас азаларымен жанасады.

Соыр ішекті медиалды бетінде илеоцекалді тесікпен (ostium ileocaecale) мыынды ішек ашылады. Илеоцекалді апашадан сл тмен соыр ішекті арты медиалді бетінде, жиі – жарты айтрізді атпармен шектелген соыр ішек тесігі бар. рттрізді сінді (аппендикс)( appendix vermiformis) зындыы 2-20 см (орташа 8 см) жне диаметрі 5-10 мм соыр ішеті скіні болып табылады. Ол ішастармен барлы жаынан апталан жне шажырайы бар.

Аппендикс рлысыны сипатты ерекшелігі – оны кілегейлі абыы мен кілегей негізінде тимфоцидті тінні жоары дамуы. Медициналы тжірибеде ртрізді сіндіні абыну жадайлары (аппендицит) кездеседі, сондытан оны топографиясын жасы білу керек.

 

40.Жоарылаан жиек ішек (colon ascendens) зындыы 15-20 см, соыр ішекті жоарыа жаласы болып табылады. Ішті о жа блімінде орналасады, артынан белді шаршы блшыеті мен о жа бйрекке , медиалді – лкен бел блшыеті мен мыын ішек тзатарына, алдынан – алдыы рса абырасына, латералді – рса уысыны о жа абырасына жанасады. Бауырды о жа блігіні висцералді бетіне жетіп, бірден сола брылып, о жа иілім тзеді, ал кейін клдене жиек ішекке теді. Жоарылаан жиек ішек алдынан жне бйірлерінен апталан.

Клдене жиек ішек (colon transversum) зындыы 30-60 см, то ішек о жа иілімнен басталады да, оны сол жа иілімі (flexura coli sinistra) аймаында аяталады, онда тмендеген жиек ішекке жаласады.Ішек рса уысында клдене, шыынысы тменге баытталан доа трінде жатады. Клдене жиек ішекке стінен, оны о жа иіліміне бауыр беттеседі, сол жа иіліміне – асазан мен ккбауыр, тменнен – жіішке іщек тзатары беттеседі. Артында он екі елі ішекпен йы безі орналасады, алдынан ішек алдыы рса уысына жанасады.

Тмендеген жиек ішек(colon descendens) зындыы 10-30 см, то ішекті сол жа иілімінен басталады да, тменге сол жа мыынды шыра дейін баытталады, онда сигматрізді то ішекке жаласады. рса уысыны сол жа блімінде орналасады, арты бетімен белді шаршы блщыетіне, сол жа бйректі тмегі полюсіне, мыынды блшыетке жанасады; алдыы беті алдыы рса абырасымен беттеседі.

Сигма трізді (colon sigmoideum) зындыы 16-60 см, сол жа мыындыы шырда, мыын сйегі ыланы дегейінен сегізкз – мыын буынына дейін орналасады. Жіішке ішек ілмектерімен, несепуыымен, жатыр жне аналы без жасушаларымен жанасады. Ішек пішіні мен лшемі ауыспалы, екі тзатар тзеді. Сегізкз – мыыын буыны дегейінде тік ішекке жаласады.Сигма трізді то ішекті ішастар барлы жаынан аптайды, арты рса абырасына бекитін шажырай тзеді (интраперитонеалді) орналасан.

45.йыбез (pancreas)

Асазанны артында зындау келіп,клдене баытта орналасан,паренхиматозды мше.Ішастармен экстраперитонеальді жауып орналасан. Безді жалпы з 12-15см.

Топографиялы орналасуына байланысты: басы, денесі, йрыы болады.