Цистерна туралы тсінік. Субарахноидалды кеістік цистерналары.
175. атты ми абыы туындылары жне атты абы ойнаулары.атты абы, dura mater encephali, баса абытар сыртында жататын тыыз ашыл днекер тінді абы. Оны сырты беті тікелей бассйекке жанасып, олар шін сйек абыы болып есептеледі. атты абыты ішкі бетінен бірнеше сінділер шыады, олар ми бліктері арасына тіп, бір-бірінен блінеді. Falx cerebri, лкен ми ораы, екі лкен ми сыарлары арасында сагитталды баытта орналасан. Ол бассйек кмбезіні ортаы сызыы бойымен sulcus sinus sagittalis superioris-ті жиектеріне бекіп, алдыы жіішке шетімен crista galli-ге бітісіп седі. Ал арты ке жиегімен мишы шатырыны жоары бетімен бітісіп кетеді. Tentorium cerebelli, мишы шатыры, горизонталды керілген, екі еісті шатыр секілді жоары арай сл дес табаша. Бл шйде сйегіні – sulcus sinus transversi- жиектеріне жне екі жаында самай сйегі пирамидасыны жоары жиегі бойына, сынатрізді сйекті processus clinoideus posterior-ына дейін бекиді. Ол лкен миды шйде лестерін тмен орналасан мишытан бліп трады. Falx cerebelli, мишы ораы, лкен ми ораы сияты сызы бойымен crista occipitalis interna-ны бойлай шйде сйегіні лкентесігіне дейін келіп, тесікті бйір жатарынан екі аяшасымен аусырады. Бл аласа сінді мишыты арты тілігіне еніп трады. Diaphragma sellae, ертоым ккеті, трік ертоымы тбінде гипофиздік шырды стігі жаынан шектейтін табаша. Оны ортасынан hypophysis-ден шыатын infundibulum-а арналан тесік теді. атты абыта мидан ан жинайтын атты абы ойнаулары, sinus durae matris, орналасады. ойнаулар атты абыты меншікті абатында оны сінділеріні бассйекке бекитін жерлерінде жайасып, веналардан абыраларыны рылысымен згешеленетін, апашалары жо веналы зектер болып табылады. Sinus transversus, клдене ойнау –е лкені жне кеі, шйде сйегіні sulcus sinus transversi-де, tentorium cerebelli-ні арты жиегінде орналасады, ол жерден sinus sigmoideus-кежаласады да sulcus sinus sigmoidea-да орналасады, одан рі foramen jugulare арылы v. Jugularis interna-а жаласады. Осыны арасында клдене ойнау сигма трізді ойнаумен бірге бассйек уысындаы барлы веналы ан шін негізгі ткізгіш-коллектор ызметін атарады. Оан бір блігіне тікелей, бір блігі жанама жолмен барлы алан ойнаулар яды. Тікедей ятындар: Sinus sagittalis superior, жоары сагитталды ойнау, ол falx cerebri-ді жоары жиегімен бкіл sulcus sinus sagittalis superior-ді бойымен crista galli-ден бастап, protuberantia occipitalis бекітілген жерінде орналасады, ол жоарыа дейін теді. Sinus sagittalis superior-ды бйірлерінде, атты абы абатында кішкене уыстар – ан клдері деп аталатындар орналасады, олар бір жаынан атты абыты жне миды веналарымен атынасады. Sinus occipitalis, шйде ойнауы, falx cerebelli-ді crista occipitalis interna-а бекітілген жерінде орналасады. Ол жоарыда аталан ойнауды жаласы ретінде теді, одан шйде сйегіні foramen magnum-ны екі жиегін бойлай орналасады. Sinus rectus, тік ойнау, falx cerebri-ді мишы шатырына бекитін жерінде орналасады. Ол алдыы жаынан ми ораыны тменгі жиегі бойымен жретін тмегі сагитталды ойнауды, сондай-а миды е тере бліктерінен аып шыатын миды лкен венасын абылдайды.
176. Жлын сйытыыны німі жне ау жолдары, оны функционалді маызы.Ми мен жлынны торлы абыасты кеістіктері мен ми арыншаларын толтырып тратын ми-жлын сйытыыны, liquor cerebrospinalis, организмні баса сйытарынан ерекше айырмашылыы бар. Онымен тек ішкі латы эндо- жне перилимфасы мен кзді сулы ылалдыы ана сас. Ми-жлын сйытыы plexus choroidei-ден секрециялану жолымен блінеді, оны эпителилі оршауы безді эпителиіне сас болады. Liquor cerebrospinalis-ті жасап шыаратын аппаратты сйытыа бір заттарды ттып алатын асиеті бар, бны миды зиянды серлерден орауа лкен маызы бар. Сйтіп, зіні ерекшеліктері жаынан ми-жлын сйытыы миымен оны негізіндегі тамырлар шін оранышты ызмет ана атармай, нерв жйесі орталы мшелеріні дрыс ызмет атаруы шін арнаулы ішкі орта. Ми-жлын сйытыы орналасан кеістік тйы болады. Одан сйыты негізінен рмек абыты грануляциялары арылы сзілу жолымен веналы жйеге жне ішінара ми абытары жаласатын нервтер ынабы арылы лимфа жйесіне аып шыады.
177. Проекциялы талшытар туралы тсінік, оларды жіктелуі.Проекциялы талшытар ми ыртысыны бір блігін thalamus жне corpora geniculata-лармен, бір блігін орталы нерв жйесіні тмен жатан блімдері жне жлынмен байланыстырады. Бл талшытарды кейбірі озуды орталыа, ми ыртысына арай, ал басалары, керісінше, орталытан шетке арай ткізеді. Ми сыарыны а затындаы проекциялы талшытар ыртыса жаындау жерде сулелі тж, corona radiata, тзеді. Ішкі капсула арылы теді. Ішкі апшы, capsula interna, бір жаынан жасымытрізді ядро екінші жаынан йрыты ядро мен таламус арасындаы а зат абаты болып саналады. Миды фронталды кесіндісінде ішкі апшы ми аяшасына созылатын иаш тетін а жола трізді крінеді. Горизонталды кесіндіде ол латералды жаа арай ашылан брыш пішінді, сол себепті ішкі апшыты рылысында йрыты ядро мен жасымы трізді ядроны арасындаы алдыы аяшасын, crus anterius capsulae internae, таламус пен жасымытрізді ядроны арасындаы арты аяшасын, crus posterius жне ішкі апшыты аталан екі блігіні брыш трізді иінін, genu capsulae internae, ажыратады. Проекциялы талшытар зындыына арай мынадай жйелерге блінеді. 1. Tractus corticospinalis озалтыш ерікті импульстарды дене,ол-ая блшыеттеріне ткізеді. Орталы алдындаы атпарды ортаы жне жоары бліктері ыртысыны пирамидалы жасушаларынан басталан пирамидалы жол талшытары сулелі тж рамында тмен жріп, ішкі апшыты арты аяшасыны алдыы 2/3 блігі арылы теді. Бл жерде ола баратын талшытар аяа баратын талшытарды алдында орналасады. Олар рі арай ми аяшасы, pedunculus cerebri, арылы кпірге, одан тмен сопаша миа барады. 2. Tractus corticonuclearis бассйек нервтеріні озалтыш ядроларына ткізгіш жолдар. Олар орталы алды атпарыны тменгі блігі ыртысыны пирамидалы жасушаларынан басталып, ішкі капсула иіні мен ми аяшасы арылы тіп,содан кейін ортаы миа, сопашамиа кпірге келіп, арсы жаына ауысып, иылыс тзе, озалтыш ядроларында аяталады. Талшытарды шамалы блігі арсы жаа тпей з жаында аяталады. 3. Tractus corticopontini ми ыртысынан кпір ядроларына баратын жолдар. Олар мадай – tractus frontopontinus, шйде – tractus occipitopontinus, самай – tractus temporopontinus жне шеке лестерінен – tractus parietopontinus шыады. Бл жолдарды жаласы ретінде кпір ядроларынан мишыа оны ортаы аяшаларыны рамында талшытар барады. лкен ми ыртысы осы жолдарды кмегімен мишы ызметіне тежеуші жне реттеуші сер етеді. 4. Fibrae thalamocorticalis et corticothalamica таламустан ми ыртысына жне керісінше, ми ыртысынан таламуса баратын талшытар. Таламустан шыатын талшытардан орталы таламус тарамдары деп аталатынды атап крсету ажет. Ол орталы артындаы атпарда орналасан тері сезімі орталыына баытталатын сезімтал жолды соы блігі. Бл жолды талшытары таламусты латералды ядроларынан шыып, ішкі капсуланы арты аяшасы арылы пирамидалы жолды артынан теді. Бл жер сезімтал иылыс деп аталады.
178. Экстрацептивтік сезім трлеріні ткізгіш жолдары.Сырты тітіркенулерді абылайтын рецепторлар экстерорецепторлар деп аталады. Эволюцияны ерте кезедерінде олар негізінен денені сырты жабындыларында орналасан, бл сырты тітіркенулерді абылдау шін ажет еді, сондытан адамда да олар эмбриогенезде сырты ры жапырашасынан – эктодермадан дамиды. ызметі жаынан асорыту жйесімен тыыз байланысты, сондытан энтодермадан дамитын дм сезу мшесіні ана бан атысы болмайды. Одан рі жануарларды рылысы жне тіршілік алпыны крделенуімен экстерорецепторлар ішіндегі маыздылары кштірек дамып, рылыстары крделеніп, организмнен тысары орналасан, сондытан дистантты деп аталатын заттардан тітіркенулерді абылдайтын ерекше мшелерге айналды. Блар – есту, кру жне иіс сезу рецепторлары теріде орналасып, тері анализаторыны шеткі блігін райды. Дыбыс, жары, дм жне иіс сезу рецепторларынан шыатын ткізгіш жолдар эстезиология тарауында тиісті анализаторларды сипаттаанда арастырылады. Бл жерде тері анализаторларыны ткізгіш жолдары баяндалады.
179. ысым жне сипап-сезу ткізгіш жолы.Теріні тактилді (жанасу жне сипап сезу) сезімталдыын ткізгіш жолдар – tractus gangliospinothalamocorticalis. Рецептор тері абатында жатады. ткізгіш жол ш нейроннан трады. Бірінші нейронны жасушалы денесі сезімталдыты барлы трлеріні шеткі нейрондары жасушаларыны жиыны болып табылатын жлын тйінінде орналасады. Бл тйін жасушаларынан шыатын сінді екі тармаа блінеді; оларды шеткісі тері нерві рамында рецептордан шыады, ал орталы тарма арты тбіршік рамында жлынны арты жіпшесіне барып, сол жерде жоары ктерілетін жне тмен тсетін тарматара блінеді. Талшытарды бір блігі мен жанама тарматарын жлынны арты мйіздерінде – substantia gelatinosa-да аяталады. Жоарылаан талшытарды баса блігі арты мйіздерге енбей, жлынны арты жіпшелеоінде жріп, fasciculus cuneatus et gracilis-терді рамында сопаша миды аттас ядроларына – nucleus gracilis жне nucleus cuneatus-ке жетеді. Жлынны арты мйіздері мен сопаша миды аталан ядроларында екінші нейронны жасуша денесі жатады. Арты мйіздерде орналасан жасушаларды аксондары – comissura alba- арылы ортаы жазытыты иып тіп, арама-арсы жаты бйір жібінде орналасан tractus spinothalamicus lateralis райды. Жлын-таламусты будаларды айасуы арты тбіршікті жлына кіретін дегейінен 2-3 сегмент жоарылау жерде теді. Бл буда миды сабау блігі арылы таламуса жетеді. з жолында ол ми сабауы мен бассйек нервтеріні озалыс ядроларымен байланысады, олар арылы тері тітіркенгенде ми рефлекстері пайда болады. Сопаша ми ядроларында орналасан екінші кезе жасушаларыны аксондары – leminiscus medialis – деп аталатын жолмен таламуа жетеді. Бл жол сопаша мида арама-арсы жаа ауысып, медиалды ілмек айаспасын – decussatio lemniscorum-ды тзеді. Сйтіп, денені рбір жартысы шін жлыгда тактилді импульстарды ткізетін екі жол бар: 1) айаспаан жол - арама-арсы жаты бйір жібінде жатады; 2) айасан жол - арама-арсы жаты бйір жіпшесінде жатады. Таламуста шінші нейронны жасуша денесі жатады, оны аксондары tractus thalamocorticalis рамында лкен ми ыртысына, орталы артындаы атпар мен тері анализаторыны ыртысты шеті орналасан шеке блігіне барады. Кеістіктік тері сезімталдыы – стереогнозды ткізгіш жолдары – fasciculus gracilis et cunetaus бойымен жретін жанасу жне ысым сезу сузімталдыы сияты тері сезісталдыыны бл трі де ш буыннан трады: 1) жлын тйіндері; 2) сопаша мидаы nucleus gracilis et cuneatus-тер; 3) таламус жне е соында жоары тбе блігіндегі тері анализаторыны ыртысты шеті.
180. Ауырсыну жне температураны сезіну ткізгіш жолы.Бірінші нейронны жасуша денесі жлын тйінінде жатады, ол тйінні жасушалары шеткі сінділері арылы терімен, ал орталы сінділері арылы екігші нейронны – жасуша денесімен – nucleus proprii - жайасан жлынны арты мйіздерімен – tracrus gangliospinalis – байланысан. Екінші нейрон аксыоны – comissura alba рамында баса жаына ауысып, tractus spinothalamicus lateralis-ті рамында таламуса дейін ктеріледі. Tractus spinothalamicus lateralis з кезегінде екі - алдыы жне арты блікке блінеді, оларды блігімен температуралы сезім беріледі. Таламуста шінші нейронны жасуша денесі жатады, оны сіндісі tractus thalamocortcalis рамында лкен ми ыртысына келіп, сол жерде орталы артындаы атпарда аяталады. Кейбір зерттеушілер ауырсыну сезімі ми ыртысында ана емес, таламуста да абылданып, сол жерде сезімталды алуан трлі эмоциялы ре алады деп есептейді. Ауырсыну жне температуралы импульстар бас блімдерінен немесе мшелерінен сйкесті бассйек нервтеріні – V, VII, IX, X жптары арылы оларды сезімтал ядроларына, бл ядролардан таламуса жне одан рі орталы артындаы блімге сйкес келеді. Экстерорецепторлардан шыатын ткізгіш жолдарды екінші нейрон талшытарыны айасуы нтижесінде ауырсыну, температура, ішінара жанасу жне ысым сезу сезімталдыы импульстары денені арама-арсы жаынан орталы артындаы атпара беріледі. Сондытан айаспаа дейін бірінші немесе екінші нейронны заымдануы сол заым келген жаты сезімталдыын бзатындыын есте сатау керек. Егер айаспадан кейін екінші нейрон немесе шінші нейрон заымдалса, онда осы сезімталды трлеріні бзылуы заымданан жерді арсы жаында байалады.
182.Мишы баытындаы проприоцептикалы сезім ткізгіш жол
пропм
183.Пирамидалы ткізгіш жол
. 
184.Эсктрапирамидалы ткізгіш жолдары жне Рубро-спиналды жолы
. 
Текто-спиналды жолы
185. Кру азасы organum visus оны басты блігі барлы жануарларда эктодермадан п. б арнаулы сезімтал жасушалар б.т. Кз oculus,кз алмасынан bulbus oculi жне оны оршап жатан осымша осалы азалардан трады. Кз алмасы-кз шарасында орналасан шартрізді дене.Мнда млдір абыты е дес нктесіне сйкес келетін алдыы полюсті жне кру нерві шыатын жерден латералды жатан арты поюсті ажыратуа болады.Екі полюсті осатын тзу сызы оптикалы не сырты кз білігі-axis bulbi externus д.а. Оны млдір абыты арты беті мен торлы абы арасындаы блігі ішкі кз білігі д.а. Кз алмасы оныі ішкі ядросын оршап жатан уш-сырты талшыты,ортаы тамырлы,ішкі торлы абытардан ралады.Кз алмасыны кмекші аппараты-Кзжас аппараты конъюктивті апшыа жас бліп шыаратынжолдардан трады.Кзжас безі glandula lacrimalis рылысты блікті,типті жаынан яшыты-ттікті,мадай сйегіні fossa lacrimalis-інде жатады.Оны 5-12 шыарушы зектері -ductuli excretorii-конъюнктива апшыы кмбезіні латералды блігінде ашылады.абатар palpebrae-кз алмасын алдынан орайды. Жоары аба palpebra superior-тменгі абытан лкендеу оны стінгі шекарасы ас superciluim-мадай мен шекарада жататын ыса тктері бар тері жолаы.абатарды бос жиегі арасында кз саылауы rima palpebrarum жатады,ол арылы аба ашылан кезде кз алмасыны алдыы беті крінеді.Кз саылауыны латеральды брышы сйір,медиальды брышы дгеленген жне ол кз жас клі lacus lacrimalis д.а тзеді.Оны ішінде май тіні мен нзік ткшелері мен оса са бездері бар кз жас блшыеті caruncula lacrimalis крінеді.Кзясыны шел майы мен кз алмасыны ынабы-кз алмасыны арты жаында кзясыны жатан мшелер арасындаы барлы кеістікті алатын шел майы corpus adiposum ovbilae жаласады.Кз жасы апшыы saccus lacrimalis кзясы ішкі брышыны суйекті шырында жатан мрын-жас жоары тйы шеті.Кз жасы абы абырасынан басталатын pars lacrimalis m.orbicularis oculi будалары оны кеейтіп,ол арылы кз жасыны кзжасы зекшелері арылы сіірілуіне кмектеседі.
186.Кз алмасыны абытары-1Талшыты абы tunica fibrosa bulbi кз алмасын сыртынан аусырып ораныш ызметін атарады.Оны арты лкен блімі а абы,ал алдыы блімі млдір абы д.а.Талшыты абыты екі блігі бір-бірінен циркулярлы жлге sulcus sсlerae арылы блінеді.2 Кз алмасыны тамырлы абыы, tunica vasculosa тамырлара бай,жмса пигменттерге орай ара тсті,дл а абыты астында жатады.Онда ш блімді меншікті тамырлы абы,кірпікті дене жне нрлы абыты ажыратады.3Тор немесе торлы абы retina кз алмасыны ш абыыны е ішіндегісі,ол тамырлы абыа,арашыа дейін жанасып жатады.Баса абытарда емес,ол эктодермадан пайда болады жне зіні пайда болуы тегіне арай екі: пигменті бар сырты pars pigmentosa жне ішкі pars nervosa бліктерінен трады.
187.Кзозалтыш нерв (III)
N, oculomotorius, кзозалтыш нерв - дамуы жаынан бірінші лаалды миотомыны озалыс тбіршігі, блшыеттік нерв болып табылады. Оны рамында:1)сомалы-озалыс ядросынан кз алмасыны сырты блшыеттеріне баратын эфферентті талшытар; 2) ішкі кз блшыеттеріне(m. sphinter pupillac жне m. ciliaris nucleus - accessrius), осымша ядросынан шыып баратын парасимпатикалы талшытар.
N, oculomotorius мидан ми аяшасыны медиалды жиегіне шыып, содан кейін fissura orbitalis superior арылы кзясына енеді. Осыдан кейін екі тармаа блінеді.
1. Жоары тарма, ramus superior, m, rectus inferior жне m.levator palpebrae superior-ды нервтендіреді.
2. Тменгі тарма, ramus inferior, m. rectus inferior, m. rectus medialis пен obliquus inferior-а барады. Тменгі тарматан ganglion ciliare-ге барып, m.sphincter pupillac мен m. ciliaris шін парасимпатикалы талшытар аппаратын нерв тбіршегі, radix oculomotoria, шыады.
Шыыршы нерві (IV)
N, trochlearis, шыыршы нерві, дамуы жаынан екінші лаалды миотомыны озалыс тбіршігі, блшыеттік нерві болып табылады. Оны жалыз сомалы-озалыс ядросынан кзді иаш блшыетіне баратын эфферентті талшытар бар. Жоары ми желкеніні дорсалды жаынан шыып, ми аяшасын латералды жаынан айналып, fissura orbitalis superior арылы кзясына кіріп m. obliquus superior-да аяталады.
кететін нерв (III)
N, abducens, кететін нерв, шінші лаалды миотомыны озалыс тбіршігі, блшыеттік нерв болып табылады. Оны кпірде орналасан сомалы-озалыс ядросынан шыып, кзді латералды тік блшыетіне баратын эфферентті талшытары болады. Кпірді арты жиегінде мидан шыып fissura orbitalis superior арылы кзясына тіп, m. rectus lateralis-ке енеді.
Сырты кз блшыеттеріне арналан III,IV жне VI нервтерді эфферентті талшытарына сйкес келетін аферентті (проприоцептивті) талшытар V нервті, n. opthalmicus, рамында теді.
Кптеген авторлар кз алмасыны барлы ш озалыс нервтерінде афферентті (проприоцептивті) талшытар бар деп есептейді.
189.Кру нерві (II)
N. opticus, кру нерві, эмбриогенез рдісіндекз бокалыны аяшасы ретінде аралы мидан сіп шыады, филогенез жары рецепторымен байланысты пайда болатын ортаы мимен байланысан, оны миды осы блімдерімен тыыз байланысы осымен тсіндіріледі. Ол жары тітіркенулерін ткізетін сомалы-сезімтал талшытардан трады. Ми туындысы ретінде онда тйін болмайдв (бассйек нервтеріні I жбы сияты), ал оны рамына енетін афферентті талшытар кзді торлы абыыны кпполюстік нерв жасушалар нейриттеріні жаласын райды. N. opticus кз алмасыны арты полюсінен шыып canalis opticus арылы бассйек уысына кіріп, арсы жаыны дл осындай нервімен сынатрізді сйекті sulcus chiasmatis-те жататын айаспаны chiasma opticum тзеді (айаспа толы емес, нервті тек медиалды талшытары ана айасады). Кру жолыны хиазмадан кейінгі жаласы tractus opticus болып табылады, ол corpus geniculatum laterale мен pulvinar thalami-де жне ортаы ми апаыны стігі тбешігінде аяталады. Екі торлы абы арасында, айаспаны алдыы брышы арылы тетін нерв будалары арылы байланыс болады. Бл байланысми сыарларыны комиссуралы байланыстарына ксас. Мндай байланысты бар екендігіне кзді біреуі заымданып немесе ауыранда баса кзде де кру рісіні жоалу фактісі длел бола алады.
193.Ортаы ла,auris media,дабыл уысын мен есту ттігінен трады.Ол дабыл уысын жтыншаты мрынды блігімен жаластырады.Дабыл уысы cavitas tympanica самай сйегі пирамидасыны негізінде сырты дыбыс жолы мен ішкі ла арасында жайасан. Онда дыбыс тербелістерін дабыл жараынан лабиринтке беретін ш кішкене сйектен тратын тізбек.
Дабыл уысы 6 абырасы болады
1.Дабыл уысыны латералды абырасы-paries membranaceus
2.Дабыл уысыны медиалды абырасы лабиринтке жаласып жатады да,лабиринттік абыра paries labyrinthicus д.а
3.Дабыл уысыны арты арты абырасын
195.Кіреберіс-лу нерві (VIII)
N. vestibulocochlearis, кіреберіс-лу нерві бет нервінен блініп шыан афферентті нерв, есту жне тепе-тедік мшесінен келетін сомалы-сезімтал талшытары бар. Ол екі pars vestibularis жне pars cochlearis бліктерінен трады. Оларды ызметі ртрлі: кіреберіс блігі ішкі ла лабиритті кіреберісі мен жартылай шеберді ттіктерде жайасан статикалы аппараттардан импульстарды ткізеді де, ал лу дыбыс тітіркенулерін абылдайтын иірімді мшеден есту импульстарын ткізеді.
Бл бліктер сезімтал боландытан, оларды райсысы ос полюсті нерв жасушалары бар меншікті нерв тйіндерімен жабдыталан. Ganglion vestibulare деп аталатын кіреберіс блігіні тйіні ішкі есту жолыны тбінде, ал лу блігіні тйіні ganglion spinale луда орналасады.
Тйіндерді ос полюстік жасушаларды шеткі сінділері иірімні жоарыда аталан абылдаушы аспаптарында аяталады. Оларды орталы сінділері porus acusticus internus арылы ішкі латан шыып, нервті сйкес бліктері рамына миа баыт алады; олар оан бет нервіні бйірінен еніп, з ядроларына: pars vestibularis трт ядроа жне pars cochlearis екі ядроа жетеді.
196.Иіс сезу нервтері (I)
Nn. olfactorii, иіс сезу нервтері, иіс сезу рецепторымен байланысты пайда болан иіс сезу миынан дамиды. Оларда химиялы тітіркенулерді абылдаушы азалардан шыатын висцералды-сезімтал талшытар болады. Бл нервтер алдыы ми сінділері боландытан, оларда тйін болмайды да, мрын уысыны шырышты абыыны ragio olfactoria аймаында жайасан иіс сезу жасушаларыны орталы сінділерінен ралан, саны 15-20, жіішке нерв жіптеріні, fila olfactoria, жиынтыы болып табылады. Fila olfactoria, lamina cribrosa тесіктері арылы мрын уысыны жоары абырасынан тіп, tractus жне trigonum olfactorium-ге созылатын bulbus olfactorius-те аяталады.
198. шкіл нервті бірінші тармаы. N. opthalmicus, кз нерві - fissura orbitalis superior арылы бассйек уысынан кзясына шыады. Біра оан тер алдында таы да ш тармаа блінеді: n. frontalis, n. lacrimalis жне n. nasocilliaris-ке блінеді.
1. N. frontalis,мадай нерві - тура ала арай кзясы тбесі астымен incisura немесе foramen supraorbitalis арылы мадай терісіне келеді. Бл жерже ол n. supraorbitalis деп аталып, з жолында жаары аба пен кзді медиалды брышыны терісіне тарматар береді (115-сурет).
2. N. lacrimalis, кзжас нерві - кзжасы безіне барып, одан тіп, кзді латералды брышындаы конъюктивасы мен терісінде аяталады. Кзжасы безіне енгенге дейін n. lacrimalis, n. zygomaticus-пен (шкіл нервті екінші тармаынан) осылады. Осы “анастомоз” арылы n. lacrimalis кзжасы безі шін секреттік талшытар алады жне оны сезімтал талшытармен жабдытайды.
3. N. nasocilliaris, мрын-кірпік нерві-мрын уысыны алдыы блігін nn. ethmoidales anterior et posterior, кз алмасы nn. ciliaris longi, кзді медиалды брышыны конъюктивасы мен кзжасы апшыын жне терісін n infratrochlearis нервтендіреді. Одан ganglion ciliare-ге байланыстырушы тарма кетеді. N. opthalnicus III, IV, VI нертвтермен байланыстары кмегімен кз блшыеттеріні сезімтал (проприоцептивті) инневерциясын іске асырады.
199. шкіл нервті екінші тармаы. N. maxillaris, жоары жасек нерві - foramen rotundum арылы бассйек уысынан анат-тадай шырына шыады. Осы жерден оны тікелей жаласы n. infraorbitalis болып табылады. Ал fissure orbitalis inferior арылы кзясыны тменгі абырасында sulcus жне canalis infraorbitalis-тер арылы теді. Содан со foramen infraorbitale арылы бетке шыып, сол жерде тарматара ыдырайды. Бл тарматар ішінара n. facialis тарматарымен байланысып, тменгі аба, мрынны бйір беті жне жоары ерін терілерін нервтендіреді.
N. maxillaries пен оны жаласынан n. infraorbitalis-тен мынадай тарматар шыады:
1. N. zygomaticus, бетсйек нерві- рт пен самай аймаыны алдыы терісіне барады.
2. Nn. alveolares superiores, жоары жасйек пен абырасыны ішіндегі рім, plexus dentails superior тзеді; одан стігі тістерге rami dentalis superiores-тер мен ызылиекке rami gingiviales superiores-тер кетеді.
3. Rr. ganglionares - maxillares пен ganglion pterigopalatinum-ды байланыстырады.
200. шкіл нервті шінші тармаы. N. mandibularis, тменгі жасйек нерві, оны рамында сезімтал тбіршектен баса аталан озалыс ядросынан nucleus motorius-тен шыып, тменгі жасйек доасынан пайда болан блшыетке баратын шкіл нервті озалыс тбіршігі теді (116-сурет). Сондытан тменгі жасйекке бекитін блшыеттерді, оларды жабатын теріні жне тменгі жасйек доасыны баса туындыларын нервтендіреді. Ол foramen ovale арылы бассйектен шыаннан кейін екі тарма тобына блінеді.
А. Блшыет тарматары:
Аттас блшыеттерге баратындар: n. massetericus, nn. temporales propundi, nn. pterigoidei medialis et lateralis, n. tensoris tympani, n. tensoris veli palatine, n. mylohyoideus. Соысы n. alveolaris inferior-дан блініп, m. digastricus-ты алдыы арыншасында нервтендіреді.
. Сезімтал тарматар:
1. N. buccalis - ртты шырышты абатына барады.
2. N. lingualis - ауыз уысы тбіні шырышты абыыны астына орналасады. Ол ауыз уысы тбіні шырышты абатына n. sublingualis-ті беріп, тілді шырышты абатын, оны алдыы 2/3 блігін нервтендіреді (117-сурет). Тіл нервісіні екі анаттарізді блшыеттер арасынан тетін жерінде оан fissura petrotympanica-дан шыатын бет нервіні жіішке тармаы-chorda tympani осылады. Онда nucleus salivatorius superior n. intermedii-ден шыатын тіласты мен тменгі жасйекасты сілекей бездеріне баратын парасимпатикалы секреттік талшытар теді. Оны рамында тілді алдыы 1/3-інен дм сезу талшытары жалпы сезімталды (жанасу, ысым, ауырсыну, температураны сезу) ткізгіштері болып есептеледі.
3. N. alveolaris inferior-foramen mandibule арылы аттас артериямен бірге тменгі жасйек зегіне келіп, сол жерде алдымен рім-plexus dentalis inferior тзе, барлы астыы тістерге тарматар береді. N. alveolaris inferior canalis mandibulae соында n. mentalis-ті береді, ол foramen mentalea-дан шыып, иек пен тменгі ерін терісінде таралады. N. alveolaris inferior озалыс талшытарыны шамалы оспасы бар сезімтал нерв, оны озалыс нервтері - foramen mandibulae-ні алдында n. mylohyoideus рамында шыады.
4. N. auriculotemporalis - шышыт безіні жоары блігіне тіп, а. temporalis superficialis екеуі осарлана самай аймаында болады. Шышыт сілекей безіне секреттік тарматар, сонымен атар шышыт буынына, ла аланыны алдыы блігі, сырты есту жолы жне самай терісіне сезімтал тарматар береді. шкіл нервті шінші тармаы аймаында вегативті жйеге жататын екі тйін бар, солар арылы сілекей бездері нервтендіріледі. Оларды біреуі - ganglion opticum ла тйіні foramen ovale-ні астында, n. mandibularis-ті медиалды жаында орналасан кішкене домала дене. Оан тіл-жтынша нервінен шыатын n. tympanicus-ты жаласы болып табылатын n. petrosus minus рамында парасимпатикалы секртеттік талшытар келеді. Бл талшытар тйінде зіледі де, n. auriculotemporalis-ті рамында шышыт безіне келеді. Баса тйін, ganglion submandibulare, тменгі жасйекасты тйіні медиалды анаттрізді блшыетті алдыы жиегінде, тменгі жасйекасты сілекей безі стінде, тіл нервіні астында орналасады. Тйін мен тіл нерві тарматар арылы байланысады. Осы тарматар арылы дабыл шегі талшытары тйінге келіп, сол жерде аяталады.
201.Бет нерві (VII)
N. facialis (n. intermedio facialis), бет нерві - аралас нерв(118-сурет). Екінші желбезек доасы нерві ретінде одан дамыан блшыеттерді-барлы мимикалы (бет имылы) жне тіласты блшыеттеріні бір блігін нервтендіреді жіне оны рамында озалыс ядросыны осы блшыеттерге баратын эфферентті (озалыс) талшытары мен сол блшыеттерді рецепторларынан шыатын эфферентті (проприоцептивті) талшытар болады. Сондай-а оны рамында аралы, n. intermedius, нервке жататын дм сезу (афферентті) жне секреттік (эфферентті) талшытар да бар.
раушы бліктеріне сйкес n. facialis-ті кпірде жайасан ш ядросы бар: озалыс ядросы-nucleus motorius nervi facialis, сезімтал ядросы-nucleus solitarius жне секреттік ядросы - nucleus salivatorius superius. Соы екі ядро nervus intermedius-ке жатады.
Бет нерві кпірді арты жиегіні бйір жаында кіреберіс-лу нервімен атарласа, linea trigeminofacialis-тен шыады. Содан кейін соы нервпен бірге ішкі есту тесігіне тіп, без зегіне canalis facialis енеді. Нерв зекте алдвмен горизонтальды жазытыта дабыл уысыны ішкі абырасыны жоары блігінде теді. Дабыл уысыны арты абырасында нерв айтадан иіліп, тік тмен тсіп, foramen stylomastoideum арыл бассйектен шыады. Нервті арта арай брылатын жерінде брыш тзіледі (тізешік-geniculum). Оны сезімтал (дм сезу) блігі кішкене нерв тйіншесін - ganglion geniculi (тізешік тйінін) тзеді. Бет нерві foramen stylomastodeum-нен шыаннан кейін шышыт безі абатына еніп, зіні соы тарматарына блінеді. Самай сйегіне аттас зегі бойында бет нерві мынадай тарматар береді:
1. N. petrosus major (секреттік нерві)-иін аймаынан басталып, hiatus canalis n. petrosis majoris арылы шыады, содан кейін самай сйегі пирамидасыны алдыы бетінде аттас жлгемен sulcus n. petrosi majoris жріп, симпатикалы нервпен, n. petrosus profundus-пен бірге canalis ptergoideus-а тіп, ол нервпен бірге n. canalis ptergoidei тзіп, ganglion ptergopalatinum-ге жетеді. Нерв тйінде зіледі де, оны талшытары rami nasales posteriores пен nn. palatine рамында мрын мен тадайды шырышты абыыны бездеріне барады. Талшытарды бір блігі n. zygomaticus рамында, оны n. lacrimalis-пен байланысы арылы кзжасы безіне жетеді.
2. N. stapedius (блшыеттік)- m. stapedius-ты нервтендіреді.
3. Chorda tympani (аралас тарма)-бет зегіні тменгі блігінде бет нервінен блініп, дабыл уысына тіп, сол жерде дабыл жараыны медиалды бетінде орналасып, содан кейін fissura petrotympanica арылы шыады. Ол саылаудан сырта шыа, тмен жне ала арай тсіп, тіл нервіне осылады.
Дамыл шегіні сезімтал (дм сезу) блігі тізешік тйінінде жатан жасушаларды шеткі сінділері тіл нервіні рамында тілді шырышты абыына келіп, оны алдыы 2/3 блігін дм сезу талшытарымен жабдытайды. Секртеттік блігі ganglion submandibulare-ге келіп, ондаы зілістен кейін тменгі жассйекасты жне тіласты сілекей бездерін секреттік талшытарымен жабдытайды.
Foramen stylomastoideum-нен шыаннан кейін n. facialis мынадай блшыет тарматарын береді:
1. N. auricularis posterior, m. auricularis posterior жне venter posterior m. epicranii-ді нервтендіреді.
2. Ramus digastricus арылы m. digastricus арты рсаасты мен m. stylohyoideus-ті нервтендіреді.
3. Бетті мимикалы блшыеттеріне баратын кптеген тарматар шышыт безінде рім, plexus parotideus, тзеді. Бл тарматар безден шыып, жалпы аланда арттан ала арай радиарлы баытта таралады.
Олар бетке жне мойынны жоары блігіне барып, шкіл нервті теріасты тарматарымен кеінен анастомозданады.
Ол тарматарды ішінде мыналарды ажыратады:
a) rami temporales, олар: mm. auricularis anterior et superior, venter frontalis m. epicranius жне m. orbicularis oculi-ге барады;
) rami zygomatici, олар: m. orbicularis oculi жне m. zygomaticus-ке барады;
б) rami buccales ауыз шебері мен мрын блшыеттеріне барады;
в) ramus marginalis mandibulae - тменгі жасйек жиегімен жріп, иек жне тменгі ерін блшыеттеріне баратын тарма;
г) ramus colli - мойына тсіп, теріасты блшыетін нервтендіреді.
202.Тіл-жтынша нерві (IX)
N.glossopharyngeus, тіл-жтынша нерві шінші желбезек доасы нерві даму рдісінде нервтерді Х жбынан (n. vagus) блінген. Онда ш текті талшытар болады:
1) жтынша, дабыл уысы, тілді шырышты абаты (арты 1/3-і), бадамшалар жне тадай доалытары рецепторларынан шыатын афферентті (сезімтал) талшытар:
2) жтынша блшыеттеріні біреуін - m. styloparyngeus нервтендіретін эфферентті (озалыс) талшытар;
3) glandula parotis шін эфферентті (секреттік) парасимпатикалы талшытар.
рам бліктеріне сйкес оны ш ядросы болады: nucleus soliterius, оан 2 афферентті тйін - ganglia superius et inferius - терді жасушаларыны орталы сінділері келеді. Вегативті (секреттік), парасимпатикалы ядро - тменгі сілекей блетін ядро - торлы рылымында кезбе нервпен орта шінші озалыс ядросыны - nucleus ambiguus пен жанында шашыраан жасушалардан трады. Тіл жтынша нерві тбіршіктері арылы оливаны артында, кезбе нервті стінде сопаша мидан шыып, соы нервпен бірге мойындыры тесігі арылы бассйектен шыады.