ТМ жне негізгі ралдарды саталуын баылау.

Материалдар здері саталып тран жері бойынша, яни ксіпорын оймасында жне ксіпорын бухгалтериясында есептеледі. Материалды орларды оймадаы есебіні дрыс йымдастырылуы оларды дрыс саталуына, оймадаы жмысты дрыс жргізілуіне жне олардаы жмысты алай ойыландыына байланысты. оймадаы материалды орларды рбр трлері, сорттары бойынша блек саталуы тиіс. Материалдарды маркасы, сорты, клемі, номенклатуралы нмірі, лшем бірлігі, саталып тран материалдарды млшері, таы да баса крсеткіштері картон немесе фанерге жазылып, материалдара байланып немесе жапсырылып ойылады. оймадаы жне цехтаы материалдарды талдамалы есебі белгіленген трі бойынша оларды ішінде сорттары мен маркаларына орай жргізіледі. Материалдарды рбір номенклатуралы нмірі бойынша блек лгілі трі М-17 карточкасы ашылады. Бл карточка материалды орларды аты, млшері, клемі, сорты, лшем бірлігі, номенклатуралы нмірі жне есептеу баасы крсетіледі. Бл карточканы жаадан кіріске алынан материала ксіпорынны бухгалтериясы дайындап, одан кейін кіріс ету ордері мен тізілім (реестр) бірге оймаа беріледі. ойма ызметкері немесе ойма мегерушісі алынан карточкаа материалды орларды ай жерде саталып траны жайлы деректер толтырады. Материалдарды кіріс-шыысыны сортты-санды есебін сол материалдара жауапты адам жргізеді. Кйбір жадайда материалдара жауапты адамны келісімі бойынша ойманы карточкалы есебін жргізу жмысы баса адама, яни есепшіге немесе оператора жктелуі ммкін. Материалдарды трі номенклатуралы нмірі аз болатын ксіпорынны оймаларында бл карточканы орнына материалдар есебін тиісті трде жргізуге дайындалып жасалан сортты есеп кітабында жргізуге болады. Мндай жадайларда сортты есеп кітабында ойма есебіні карточкасындаы деректер болуы ажет. оймашы белгіленген тртіп бойынша толтырылан алашы жаттарды негізінде материалдарды кіріске алынуын жне есестен шыару операцияларын, оларды іске асырылан кнін ойманы есеп карточкасына жазып, онда материалды ндылытарды сол кнні соындаы алдыын шыарып отыруы керек. Бл карточкада материалдарды алдыы рбір операциядан кейін шыарылып отырылады. Ай соында бухгалтерияа ондаы крсетілген материалды алынан немес алынып болмаанына арамастан шектеулі-заборлы карточкасыны барлыы тапсырылуы керек. Толы алынып болмаан материалдар шін келесі айа жаа шектеулі-заборлы карта жазылып беріледі. оймашы материалдарды оймалы сортты есеп карточкасыны деректері негізінде жабдытау бліміне материалдарды р номенклатуралы тріні алдыы, оны траты ор млшерден ауытуы, кптен бері пайдаланылмай жатан материалдар жайлы деректер беріп отырады. оймалы сортты карточканы дрыс жргізілуін бухгалтерия баылап отыруы керек. Бухгалтерия ызметкері жиі-жиі (апта сайын, 10 кнде) оймашымен оймадаы операцияларды жргізуге негіз болан алашы жаттарды дрыс жазылуын, оймалы сортты карточканы дрыс жргізілуін жне карточкадаы материалдар алдыыны дрыс шыарылуын тексеріп отыруы ажет. Карточкадаы жазылан операцияларды дрыстыын жне оны тексергені жайлы бухгалтерия ызметкері есеп карточкасыны тиісті жеріне ол ояды. оймалы сортты карточкалардаы жазуды тексеру, ойма мегерушісіні бухгалтерияа материалдарды кіріске алу кезінде тапсыратын есептеріні негізінде жргізіледі. ойма мегерушісіні бухгалтерияа тапсыратын жаттары лгілі трі М-18А «жаттарды абылдау-ткізу жатына» тіркеледі. Материалдара жауапты адамны келісімі бойынша бухгалтерия ызметкері р операцияны дрыстыын тексергені жайында жне жатты абылдааны жайында карточкаа ол ояды. Мндай жадайда жаттарды абылдау-ткізу тіркелімін жасауды керегі болмайды. Егер орталы ойма немесе цех оймасы йымны басармасынан ашы жерде орналасан жадайда жргізілетін операцияларды дрыс жатталуыны, материалдара жауап беретін адамны есеп карточкасын дрыс жргізуі орталы бухгалтерияда тексеріледі. Мндай жадайда кіріс жне шыыс ету жаттары белгіленген уаытта тіркелімдермен бірге бухгалтерияа табыс етілуі керек. Ксіпорынны орталыынан ашы жерде орналасан ойма мегерушісі белгіленген кні бухгалтерияа екі дана етіп материалдарды ай соындаы алды тізімдемесін тапсыруы керек. Тізімдеме рамында згерісі (кірісі мен шыысы) бар материалдар бойынша жасалынып, онда тек ана материалдарды санды алдыы крсетіледі. Тізімдемеге цех, ойма, блімше бастыы жне ол жатты толтырушы ол ояды. Дрыстыын тексеріп боланнан кейін тізімдемені бір данасы жіберілген ателіктер жніндегі ескертумен оймаа айтарылады. Материалдарды есебін жедел оперативтік, бухгалтерлік, алдыты діспен жргізген жадайда оймалы есеп карточкасымен атар лгілі трі М-20 «оймадаы материалдар алдыын есептеу тізімдемесі» жргізіледі. ойма мегерушісі карточкалардаы ай бойындаы жиынты деректері бойынша материалдарды келесі айды бірінші кніне алан алдытарын осы тізімдемеге кшіріп жазады. Тізімдемеде материалдар оймалы есепте аралан номенклатуралары бойынша аралы шоттара (субшоттара) жне синтетикалы шоттара топталаны кйінде крсетіледі. Бухгалтерияда материалдарды алдыы оларды жоспарланан есептеу баасына кбейтіліп, ай аяына алан материалдарды жалпы сомасы аныталады. Егер пайдаланатын материалдар номенклатуралары аз болан жадайда материалдарды алан адамдарды олын тек оймалы есеп карточкасында ою арылы босатуа болады. Мндай карточкалар тек бір айа ана ашылып, ай соында бухгалтерияа тапсырылады. Келесі айда оларды орнына жаа оймалы есеп карточкасы ашылып, оан материалдарды ай басындаы алдыы жазылады. рылыс йымдарыны рылыс басындаы блімшелері оймалы-сортты карточкасыны орнына ай сайын материалдарды кірісі, босатылуы жне алдыы жайлы лгілі трі М-19А санды карточкасын толтырып есеп беріледі. Бл есепте материалдара жауапты адамны жауапкершілігіндегі материалдарды барлыы кіргізіледі. Берілетін есепте материалдарды кіріске алынуы, шыыс етілуі жне алдыы алашы жаттар (кіріс ету, босату, тгендеу) негізінде крсетіледі. рылыс блімшелері рылыса жмсалан материалдара босату жатын толтырмайды. Сондытан да оларды бухгалтерияа берген есеп мліметтеріне рылыса пайдаланылан материалдарды алашы жаты тіркелмейді. Материалдарды бухгалтериядаы талдамалы есебі санды жне ашалай лшемде жргізіледі. Мндай есепті йымдастыруды кп иындыына байланысты бухгалтерияда талдамалы есепті йымдастыру жмысы здіксіз жетілдіріліп келеді. Есеп жмысына есеп тіркелімдеріні те тымды жаа трлері енгізіліп, есеп жмысыны тртібі жасартылып, есеп машиналары пайдаланылып, есеп беру жмысы ысартылып, жеілдетуді баса да трлері олдануда. Соы уаыттара дейін йымдарды бухгалтерияларында материалдарды талдамалы-сортты, санды, баалы есебін карточкаларда жргізіп келді. Жалпы бухгалтерияда материалдарды р номенклатуралы нміріне блек карточка ашылады. Материалдарды кіріс етілуіне, босатылуына жасалан р жат деректері тиісті карточкаа жазылуы керек. Ай біткеннен кейін немесе ай соына р карточка бойынша материалдарды кіріске алынуы мен шыыс етілуні орытындысы шыарылып, олар материалдарды айналым тізімдемесіне жазылады. Сйтіп, бухгалтериядаы карточкаларда оймадаы карточкаларда жазылан деректер айталанады.Айырмашылыы:

оймадаы карточкаларда санды есеп ана жргізілсе, бухгалтериядаы карточкаларда санды есеппен атар оларды ндары да крсетіледі. Бухгалтерияда материалдарды сортты, санды, баалы есебін жргізу кптеген адам кшін жне уаытты керек етеді. Сондытан да бухгалтерияда карточкалар мен айналым тізімдемелерін толтыру кейде кешігіп отырады. Оысан байланысты санды карточкаларды орнына кейінгі кезде санды, сортты, сомалы айналым тізімдемесін пайдаланатын болды. Есепті бл дісін олданан кезден бастап (1946 жылы) ксіпорындарды бухгалтерияларында сортты, санды, баалы карточкасын пайдаланбайтын болды. Шыыс етілген материалдарды санды есебі алашы жатта тікелей жинаталып алдыы шыарылады. Ай біткеннен кейін он-он бес кн ішінде материалдарды айналымы мен алдыы сортты, санды, сомалы айналым тізімдемесіне жазылады. Бл дісті пайдалананда бухгалтерлерді жмысы сл жеілдегенімен кемшіліктер де кездесіп отырады. Ол кемшілікке йымдаы материалдарды санды есебіні бухгалтерия мен оймада атар жргізілуін жатызуа болады. Материалдарды бл екі есебі кбіне бір-бірімен еш байланыссыз жргізіледі. Материалдарды есебін одан рі жетілдіру негізінде оперативтік бухгалтерлік (сальдолы) дс пайда болады. Бл дісті брыны КСРО-ны орталы статистика блімі 1959 жылды 12 мамыр кнгі жазан хатында олдануа сынан болатын. Ал іс жзінде бл діс 1950 жылдардан бастап олданыла бастаан. Бл діс бойынша материалдарды есебі тек оймалы сортты, санды есеп карточкаларында жргізіледі. Оперативтік-бухгалтерлік есептеу дісін олдану шін міндетті трде керек жадайларды бірі есептеу жмысына жоспарлы есептеу баасын енгізу ажеттілігі болып табылады. Материалдарды аымдаы, яни талдамалы есебі осы баамен жргізіледі. Материалдар синтетикалы шотта натылы зіндік нмен есептелінеді. Материалдарды есебін оперативтік-бухгалтерлік діспен жргізуге жоарыда аталан оймадаы материалдарды алдыын есептеу шін жргізілетін М-20 тізімдемесі пайдаланылады. Бл тізімдеме р ойма бойынша блек жне бір жыла ашылады. Ай соында ойма мегерушісі осы тізімдемеге оймадаы карточкалардан материалдарды тексерілген, келесі айды басына алан санды алдыын кшіріп жазады. Кей жадайларда ксіпорынны оймасы цех немесе блімшеден алыс жерде орналасан жадайда тізімдемеге материалдарды алдыын кшіріп жазу бухгалтерия ызметкерлеріне немесе есептеу операторына жктелуі ммкін. Мндай жадайда материалдара жауапкер адам оларды алдытарыны тізімдемеге дрыс кшірілуін тексеріп шыып, ол ояды. Егер есепті ай бойы ксіпорында материалдар кіріске алынбаан жне шыыс етілмеген болса, онда оларды брыны алды саны мен сомасы жаа айа кшіріліп жазылады. Материалдар алдыыны оймалы карточкаларыны лгілі трі М-20 трлі тізімдемеге дрыс толтырылуын бухгалтерия ызметкері міндетті трде тексеріп, ол ояды. Ай сайын лгілі трі М-20 санды тізімдемесінде крсетілген материалдар алдыы оларды жоспарлы баасына кбейтіліп, материалдарды есептеу топтары жне синтетикалы шоттары бойынша сомалары есептеліп жазылады. Жоарыда айтыландай бузгалтерияда материалдарды сомалы есебі синтетикалы шоттар бойынша оларды ішінде рбір оймадаы материалдарды топтары бойынша блек жргізіледі. Сонымен атар ксіпорында материалдарды кіріске алынандары мен шыыс етілгендеріні сомасын тапаннан кейін оларды материалдарды рбір есептеу топтары бойынша біріктіріп жне ол сомаларды жиынтыын материалдарды кіріс-шыысымен атра алдыын есептейтін тізімдемеге кшіріп жазады. Бл тізімдеме екі блімнен трады.

Бірінші блімде кіріске алынан материалдарды жиынты зіндік ны жайлы деректер крсетіледі. Сонымен атар бл блімде кіріске алынан материалдарды натылы зіндік ны мен есептеу баасымен есептелген ныны арасындаы ауыту млшері крсетіледі.

Екінші блімде рбір ойма мен материалдара жауапты тлалар бойынша материалдарды озалысы (айды басындаы жне айды аяындаы алдыы, кірісі мен шыысы) тиісті шоттар бойынша крсетіледі.