Сайлау жйесіні типтері,оларды сипаттамасы.
Саяси жйе - билікті жргізуші леуметтік топтар, таптар, йымдар мен мемлекеттер арасындаы зара атынастарды реттейтін, оамда тратылы пен тртіпті амтамасыз ететін йымдар, мекемелер мен институттар жиынтыы. Оны негізгі элементтеріне мемлекет, саяси партиялар, дін орындары, оамды-саяси йымдар жне т.б. жатады
Саяси жйелерді жіктелуі жнінде алымдар арасында орта пікір жо. Саяси жйені жіктеу зерттеушілер тадаан лшемге байланысты. Сайлау жйесіні типтері,оларды сипаттамасы.
ымы детте екі — тар жне ке маынада олданылады. Ке маынада сайлау жйесі дегеніміз — азастан Республикасындаы сайлауды ткізу мен йымдастыруа байланысты туындайтын оамды атынастар жйесі. Оан сайлау комиссияларын ру мен оларды ызметі, сайлау округтерін, учаскелерін ру, сайлау алдындаы гіт-насихат, сайлауды орытындыларын анытау, т. б. жатады. Tap маынада сайлау жйесі дегеніміз — сайлауа атысан кандидаттарды немесесаяси партияларды жеімпаздарын анытау жйесі. Бгінгі тада лемде мажоритарлы жне пропорционалды сайлау жйелері ке тараан.
Мажоритарлы жйе (фр. majorite — басым кпшілік деген сзінен шыан) — сайлаушыларды басым кпшілігі дауысын берген кандидат сайланан болып саналатын сайлау жйесі. Ол кптеген (АШ, Франция, лыбритания, т.б.) елдерді президент, парламент депутаттарын сайлауда олданылады.
Пропорционалды сайлау жйесі дегеніміз — сайлауда сынан партиялы тізімге сйкес саяси партия Парламентте депутатты мандат сайын иеленетін сайлау жйесі. азастан Республикасында мажоритарлы жне пропорциоиалды сайлау жйелері олданылады. Президент, Парламент депутаттарын сайлауда мажоритарлы сайлау жйесі олданылады. Осыан сйкес:дауыс беруге атысан сайлаушыларды (тандаушыларды) 50%-дан астам дауысын алан (мндай жадайда айта дауыс беру ткізілмейді);
айта дауыс беру кезінде баса кандидатка араанда дауыс беруге атысан сайлаушыларды (тацаушыларды) дауыс саныны кпшілігін алан кандидат сайланан болып есептеледі.
18/.азіргі сайлау рдісіндегі саяси партиялар.
Партия деп мемлекеттік билікті ола алуа немесе билік жргізуге атынасуа баытталан,орта мдде,бір идеология негізінде ралан адамдарды ерікті одаын айтады.Партиялар мен партиялы жйелер азіргі кптеген дамыан оамдарда саяси жйені негізгі элементтері болып табылады. Саяси партияларды тегі ежелгі замандардан басталады. Олар рамы бойынша шамалы жне тар ауымда тіпті Ежелгі Грекияда болды. Бастапыда олар аристократиялы саяси йірмелер мен клубтар ретінде болды, оларды атысушылары билік жне билікке ыпал ету саласында зара баталасты. азіргі маынасындаы саяси партиялар алаш Еуропада пайда болды, кейіннен лемні баса айматарына таралды. Алашы кпшілік (массовые) партиялар Англияда (либералды-1861ж.), Германияда (Жалпы Герман Жмысшылар Одаы -1863ж.) пайда болды. ХХІ асырды соында баралы партиялар негізінен социал – демократиялы баыттаы партиялар Батыс Еуропаны кпшілік елдерінде алыптасты.Саясаттанушылар кпшілік саяси партияларды пайда болуыны негізгіекі себебін атайды:1. Саясата атысу саласын елеулі трде кеіткен жалпыа бірдей сайлау ыыны таралуы. 2. Тап тартысы, жмысшы табыны йымды дамуы, ол з партиясын ра бастады.Оан арсы саяси партиялар да пайда болды. Партиялы жйе деп мемлекеттік мекемелерді алыптастыруа шынымен ммкіндігі бар,елді ішкі жне сырты саясатына ыпал ете алатын саяси паритялар жиынтыын айтады.Ел ішінде анша партиялар болуы жне оларды айсысы партиялы жйеге енуі сол елді тарихи дстріне,леуметтік-экономикалы шиеленістер сипатына,негізгі леуметтік кштерді арасалмаына байланысты.Оан халыты бір лтты лде кп лтты,бір дінге лде кп дінге баынуы да сер етеді.Билік шін креске атысып жрген саяси партияларды саны жаынан олар кппартиялы,екіпартиялы ж/е бірпаритялы болып топтастырылады.Кппартиялы деп мемлекеттік билік шін крес барысында бірнеше саяси партияларды р трлі мдделері мен пікір алалыын пайдаланы отырып басару трін айтады.Ондайлара Австрия,Бельгия,Дания,Нидерландыдаы кппартиялыты жатызуа болады. Екіпартиялы жйеде баса да кішігірім партиялар болуы ммкін,біра билік шін наыз бсекелестік е ірі екі партияны арасында жреді.Бан мысал ретінді АШ-таы республикалы жне демократиялы,лыбританияда-консерваторлар мен лейбористер,Германияда-христианды демократтар мен социалдар жатады.Бірпартиялы жйе зінен баса,сіресе бсекелес партияларды болдырмайды.Ондай партия брын КСРО-да болды,азір ытай,КХДР,Кубада бар.