Абайды аын шкірттері 1 страница

азаты лы аыны Абайды аза дебиетіне ХІХ асырда жне ХХ асырда еткен сері аса мол. Абайды зін крмей, сзін оу арылы, сол Абайды ледеріні лгісіне леуметтік мселеге, адамгершілік жайа, аартушылы турасына арнап кп-кп ледер жазан талай аындар бар. сіресе, бларды саны, Абай шыармалары аза сахарасына жайыла бастаан сайын молая тскен» – дейді Мхтар уезов. Жне 1909 жылы лы аынны ледер жинаы басылып шыан со, «Абайа еліктеп ле жазушы аындар азастанны ай жерінде болса да кездесетін болады». «Бл жаынан араса, – дейді Мхтар уезов, «ХХ асырда Абайды сері кпке жайылып, ке ріс таба береді. Аын мрасыны зінен соы аза дебиетіне былайша атынасуы, оны жалпы аза дебиет тарихына крсеткен лгісі, сері деп тсінеміз». Бл мселені зерттеу тексерулер ХХ асыр дебиет тарихыны міндетіне арай ауысатынын айта келіп, Абайды з айналасында немі бірге болып, лы аынны аны жаын шкірті болан аындарды шыармаларын зерттеу мселесіне кіл аударды.
Абайды аынды нердегі тарихи ебегі аза халыны мдени даму, ркендеп су жолындаы ерекше елеулі кезедеріні бірі болды.

Мхтар уезов «Абай шкірттері туралы» атты мааласында:

«Абайды зі тірісінде, оны айналасына жинаан талапкер, нерлі жастарды саны кп болан. Бларды ішінде ншілер, композиторлар, халы фольклорын жинаушылар, нші аындар емес, орыс мдениетін білуге талпынан жай кзі ашы жастар аз емес еді. Блар р буыннан шыан болатын. Іштерінде жас шаынан Абайа тетелес: Ккбай, Ма сиятылардан бастап, Абайды балалары: Аылбай, Маауия жне інісі Ккітай сияты кп адамдар болды.

Аылбай, Маауия, Ккбай сияты аындар туралы айта келіп, М.уезов: «Бларды ебектерін шолуда, алдын-ала есте ттатын бір жайды ескерте кету керек. Ол – осы шкірт аындарды ебек лгілерінен айындап кріне тсетін, Абайды зіндік ерекшелігі болады.
зге аындар «шкірт» деп аталан со, Абай рине оларды басшысы – стаз аын болмаа керек. рбір дебиеттік мектеп осындай аа мен іні аындарыны екі буынынан ралатын болса, е алдымен сол дебеиттік мектепте басшы аынны баыты, згеше идеялары, з халыны дебиет тарихына кіргізген аны тарихты, кркемдік жаалытары – ысасын айтанда, барлы асиеттері, ралуан трде бой крсететін болады» – дейді.
Мхтар уезов осы айтандарын ылыми трыдан длелдеп, 1950 жылы «Абай шкірттері туралы» атты деби зерттеу мааласын жазып, онда Аылбай, Маауия, Ккбай аындарды шыармаларына талдау жасап, мір тарихтары жнінде малмат берген болатын. айым Мхамедханов Абайды аын-шкірттері таырыбын 1940 жылдардан бастап зерттеп, лы аынны 150 жылды мерейтойы арсаында «Абайды аын шкірттері» деп аталатын 4 кітаптан тратын зерттеу ебегін жазды.

Аылбай Абайлы нанбаев (1861 – 1904)

Аылбай – Абайды Ділд атты бйбішесінен 1861 жылы туан тыш баласы. Ділддан Аылбайдан баса бдірахим (біш), Маауия деген балалары болан.

нанбайды кіші йелі Нраным, зінен бала болмаандытан, Аылбайды кішкене кнінен з бауырына басады. Аылбай туанда Абайды зі де жас, жаа отау иесі еді. Сйтіп, Аылбай жас кнінен Нраным трбиесінде болып, нанбай баласы нанбайды кенже тоалыны еркесі атанып седі.
Аылбайды Нраным жас басынан бетімен жіберіп, аса шолжы ерке бала етіп сіреді. Аылбайды тек 9-10 жас шамасында, нанбайды указной молдасы атанан абитхана оуа береді. Аылбай 4-5 жылдай молдадан оу оиды. Одан рі оымайды. Аылбай бір жасынан бастап, Нраным олында скендіктен жне Абайды 16 жасында туан баласы сияты емес, аайындас Ырызбайды бір мырзасы сияты крінеді. нанбай зімен те жерден ыз айттырып, Аылбайды йлендіреді.

«зімен те жер» деген сзімізді тсіндіре кетейік. «Біржан-Сара» айтысында Сараны аузынан айтылан:

…дайдан орыан Арын осал демес,
арадан хан боп шыан исы ерді, – деген сз бар. исы Тезеклы Найман ішінде Мрын руыны басшы адамы. 1844 жылы рылан Ккпекті (Семей облысы) округінен аа слтан болыпсайланан. Сондытан исыты: «ара азатан шыып, хан болан» деп дріптейді.
Найман руыны шежіресін лемен жазан ырымылты Слеймен би, исы шежіресін былай тартады:

…Кшкімбайды баласы Тезек дейді,
Тезек лы исы хан найман білген.
маан, асен, лсейт, Нрпейістер –
Тртеуі хан баласы лгі крген.

нанбай, зі сияты арадан шыып «хан» болан, яни аа слтан болан, зімен тедес исыты Жмаан деген баласыны ызы Ізіана да тсіп Аылбайды йлендірген.
йленген Аылбайа енші бліп беріп, нанбай бл баласын да жеке бір ауыл етеді. Бл кездердегі біраз жыл, Аылбай сияты нанбайды жаа отау ктерген мырзасыны ауылы болып, сауы сайранмен теді. Жасынан крген трбиесі, шан ясы, нанбай аты Аылбайды масаттандырады. Аылбай жас кнінен талантты домбырашы, леші де болады. Біра ол нанбай атаына, наашыларыны ата аруаына масаттанатын. Бл кездердегі Аылбай айтатын ле сарыны:

Наашым ер азыбек улие ткен,
Фаниден уаыт жетіп о да кеткен.
Сасан жан жер шетінен бабам десем,
Аруаы кз ашанша келіп жеткен, – деген сияты болатын.

сет Найманбайлы (1867-1923)

сет Найманбаев брыны араралы уезі, Темірші болысы, 8-ауылда (азіргі Жезазан облысы, Атоай ауданы) 1867 жылы туан. Руы Арын, оны ішінде аракесектен тарайтын Майлы деп аталатын аз атадан. кесі Найманбай кедей шаруа болыпты. Ауыр трмысты айдауымен 1875 жылы Семей аласына кшіп келген. Кейіннен ала трмысына тратала алмай Мааншы ауданындаы Баты ауылына кшіп барады. Осында сетті медресеге оуа береді. Он бір жасында бірінші рет мектеп есігін ашан зерделі бала трт-бес жылда медресені білімін жасы мегеріп алады. Медреседе жргенде-а аынды таланты ашыла бастайды. Жасы лайан шаындаы бір леінде аынды нер сапарыны он ш жасында басталанын айтады:

Елуден жасым мені беле асан, леге он ш жастан араласам. ызыл тіл имылдаса ызуымен, Текпінді тере сзден жаза баспан…-дейді аын

сетті алашы аынды аламындаы айтатын, жазатын ледеріні таырыбы кбінесе жасты, махаббат туралы жне суырып салма айтыс ледер болды.

сет – аынды нерді згеше жоары баалап, табиатты тартан ерекше асиетті сыйы деп біліп, ардатаан адам. Аынды нерін халына арнаан сетті туан елі адірлеп, рметтеген.

йрек пен аздай алып жрмін жзіп, Кп елде – кл жртымда ыдыр шалан- дейді аын.

сетті аындыы е алдымен айтыс нерінде танылады. «Айтыс – майдан, айтысан аындар майданыны жекпе-жектегі батыры»- деп М.уезов айтандай сет аын да осы жекпе-жектен жеіп шыандарды бірі. сетті алашы тскен е лкен айтысы – Рысжан ызбен айтысы.

Абайды алдын кріп, лы стаз аыннан аынды, ншілік нер жолында лкен таылым алан талантты шкірттерді бірі – сет.

аза даласын нмен тербеген сетті зі мір кешкен тста – халыны аберен аыны ретінде таныланы аны еді. Айтыс бйгесіне тсіп жлде алып, елге атаы шыа бастаан жалынды, албырт жас аын, аса нші сет лы аынны, кемегер аынны алдына келгенде 20 жаста болатын. Абай ауылы аза сахарасындаы нер-білімні, мдениетті негелі ордасындай еді. Сол кездегі Абайды асында дайы болан адамдары: Шакерім, Ккбай, Аылбай, Маауия, Трал, Ккітай, Ахметбектер тобына Ма, сет келіп осылан екен.

сет – Абай аасыны алдында мол таылым алып, лгі алады, Пушкин шыармаларымен танысады. сетті «Евгений Онегин» романыны оиасын алып, еркін аударма жасауы Абай сері екені сзсіз.

Ккбай Жанатайлы (1861-1925)

Ккбай — Абайды е талантты аын шкірттеріні бірі. Ол Абаймен 1880 жылдардан бастап, жиырма бес жыл жолдас, дос болан адам. Ккбай зіні естелігінде, Абаймен е алашы рет жаындасып кетуін былай баяндайды:
«Ел ішіні аы алысып, аы берісіп жатан сиезі еді. Мны ткізуге Семейден Лосовский деген ояз келіп еді. Сол бір ісімді жатырмай, мені ел кісілеріні ортасында транымда, стражниктерін (атарман) жіберіп жазаламашы болды. лгілер ерікке оймай, кетіп бара жатан со, асымда еріп жретін леші жігіттерім бар еді, соларды біреуінен Абайа бір ауыз лемен слем айтып жібердім. Ол кезде н салып, ле айтатым, асымдаы жолдастарым да сондайды дет ылатын.
Ояза келген со, Абай да келді де: «Жазыы не?» деп істі жнін срады. Содан кейін Лосовский: «Бан біреу басшылы етіп, трбиесіне алмаса, мына елді ортасында арызой, племар болып, бзылалы жрген адам. Сен трбиеге алып, міндетті болып, тзетемін десе, берем. йтпесе жазаа шырайтын ісі бар», — деді.
Абай маан кепіл болып алып шыты. Осыдан кейін Абайды жолдасы болдым. Жолдастыым 25 жыла созылды.
Жааы оиа 1880-жылдарды шамасында болып еді. Содан кейін ыс болсын, жаз болсын, Абай ел араласа, асында жріп, ауылына келсе, йінде бірге жатып, айырылыспайтын болды. Абайды асында ай жріп, ай жарым жріп келіп, бір редік толас боланда ана з йіме бір жма, кп болса, он кнге рсат алып келіп, артынан айта барамын», — дейді (Абай. Толы жина,. 1933, 387-бет).
1880 жылы Ккбай жиырмаа жаа ая басан жас жігіт еді. Оны табии талантын сол кезде-а таныан Абай, ел ішіні лаулап тран дау-шарыны ортасынан алып шыып, Ккбайа амор аа болан.
Ккбай Жанатайлы 1861 жылы, азіргі Семей облысы, Абай ауданында туан. Тобыты ішінде Ккше руынан. Ккбайды шінші атасы — Есбай, Ккше ішіндегі жуан ата саналады. Есбайды бес баласы: Сарымса, Сапа, Жамантай, Кбентай, Бйтен. Бларды бесеуі де, шетінен ділмар, шешен рі пысы болып, «Есбайды бес жйрігі» атанан. Сапаты баласы — аратай шешен, нанбаймен тізелес, Ккшені ру басы адамы. Жамантайды баласы — Жанатай. Жанатайдан — Ккбай. Жанатай да сзге шешен, орта дулетті, пысы адам болады. Ел басару ісіне араласпайды. аратай сияты Ккшені ру басылары нанбаймен бірде дос, бірде жау болып жрсе де, Жанатай нанбаймен тату болып, оан ара сйеп, мір бойы одан ол збеген деседі.
Ккбай он жасынан бастап, он бес жасына шейін, Тлетай деген молладан оиды. Он бес жасында оуды тастап, бозбалалы рып, ойын-сауы, той-думан уып кетеді. н-кйге, ле-жыра штар, талапты жас Ккбай, домбыра тартып, н салып, ле айтып, ауыл арасыны ойын-сауыынан алмайтын болады. Жас кезінен шира, пысы, ткір тілді, жет рі тентектеу де болыпты. Кісіні мінез-лын, жаымсыз ылыын, намсыз жріс-трысын зіл-алжы етіп, олма-ол суырып салып ле шыаруа жас кнінен бейім болады.
Ккше ішінде Балтай, аракшік дейтін руыны биі, атамінер асаалы Требай деген адамды ажуа етіп шыаран Ккбайды бір ауыз леі елге тарап кетеді:

Ккекте кн зайды жаза бастап,
Болады сонда Тке йден аша.
йінде жалыз турам дм болмайды,
Баранда кісі йіне сондай аса.

Маауия Абайлы нанбаев (1870-1904)

Маауия Абайлы – лы аынны Ділддан туан кенже баласы. Жасында молдадан оыаннан кейін, Семейдегі Городское училище деген орысша мектепке оуа тседі. Онда екі-ш жыл оыаннан кейін науаса шалдыып, ои алмай ауыла айтады. аладаы дрігерге аратан Абай баласыны осыдан кейін алада алуына болмайтынын білген со ауылына алып айтады да з трбиесіне алады. кесіні касында жріп, ол да здігінен ізденіп білімін толытыра береді. 1886-1887 жылдары з ауылындаы мектеп-медреседе оып, білім алды.

кесіні аынды асиетін адірлеп, зі де аындыа беріледі. Дл осы кездегі Абай жайын жазушы М.уезов былай сипаттайды: «Бл кездегі Абайа – аынды лкен адірлі маынасы бар, леуметтік ызмет, оамды зор ебек болып танылады. Ол наданды, зорлы, жуанды, плеорлы сияты халы стіндегі атамінерлер мінезімен мытап трып алысуа кіріседі. Абайды кейінгі тариха жне сол кездегі ебек еліне, кпшілікке, саналы жастара наыз адірлі Абай етіп крсететін ебегі ркендейді. ле сзін, поэзияны, леуметтік тартысты ралы етеді, оны сыншы, трбиеші, асиетті дос етіп сынады. Злымды, надандыпен кектене алысады», – дейді.

Жасы он жетіге келген, алада оып, орыс мектебіні тлім-трбиесін крген, зерделі, алыр ойлы, табии талантты Маауия Абайдай лы стазды саналы шкірті болып кп таылым алан. Ол з бетімен білімін онан рі дамытып, орысты лы жазушыларыны, алымдарыны ебектерін зер сала оиды. 1889 жылы Тмен аласындаы реальное училищесін бітірген со, Петербургте оып жрген бдірахманны да Маауияа крсеткен кмегі кп еді.

Осы жылдар Абайды аынды атаы ке жайылып, айналасына талапты жастар жиналып, Абай ауылы з тсында мдениет ордасына айналан кез болатын.

Сексенінші жылдарды ая кезінде аын, ойшыл, музыкант Абай халы жасы білетін рі аса адір ттатын кісі болды. Оан тіпті алыс жерлерден аындар, музыканттар, жыршылар келетін.

«…Ма, Аылбай, Ккітай, Маауия сияты жас талантттар, аындар, жыршылар Абайды тірегіне топталады. Оларды кейбіреулері Абайдан лгі алып, здігінен білімін ктереді, орыс дебиетін оып йренеді, – дейді М.уезов.

Маауия кесінен лгі-неге, мол таылым алан, лы аынны жолын уан, білімді, мдениетті, саналы шкірті, талантты аын. Он алты-он жеті жасынан олына алам алып, ле жаза бастаан. Оны жазандарынан Абай негесі айын танылады. Айтпа ойын, сезім-сырын аын тілімен суреттеп жеткізу, таырыптан ауа жайылмау, «бтен сзбен сз арасын быламау» деген Абайды аына оятын шартын, Маауия уелден берік стаан аын.

Ма ділханлы (1857-1927)

Ма — Абайды сегіз ырлы нерпаз, талантты шкірттеріні бірі. Ол – асан домбырашы, шебер скрипкашы рі нші, рі аын. Маны нерін Абай калай баалап, оан алай аморлы еткенін Мхтар уезов былайша сипаттайды: ”Абай жалыз сиетін анаат ылмай, жастарды сезім трбиесін толытырма болып, кбіне музыка йретпекші болады. Сол масатпен Ккен еліндегі Ма деген скрипкашыны олында стайды.

Ма Абай еліне кешілік жай емес, ысылша хал стінде пана тілеп баран еді. з аайыныны біреуінен алан жесір йелге ашы болып, соны мегеріне тигізбей алып ашады да, Абай ауылына барады. Бл кеткен со, жуан аайыны артындаы йін шауып алып пле басталады. Абай сондайлы ауыртпалыына арамай, Ма мен келіншекке ара тсіп, бастарына азатты періп, артын зі жайастырып, нер иесі Маны зіне дос етіп, туыс етіп алады”, — дейді. Ал, енді ысаша болса да, Маны наты мірбаянына тоталайы.

Ма Семей облысы азіргі Жаасемей ауданында, Уа ішінде Жарын, Жарыннан Трехан, ділхан, збехан, арахан деген трт л болан. Біз Маны мірбаянына атысы бар Жарынны екі баласыны ана рпаын баян етеміз. Олар ділхан, арахан; ділханнан айырхан Ма (шын аты Мхаметанафия) жне Млімаждар, араханнан лімхан, асымхан; асымханнан айсахан, ожахан, Алшынбай.

Ма ауыл молдасынан оып сауатын ашан со табиатынан талантты, н-кй, ле-жыра штар жасты бар ынта-жігері нерге ауады. кесі ділхан немере аасы рістемнен (збекханны баласы) екеуі де ірі домбырашы екен. Солардан йренген домбыра нерін місе ттпаан талапты, талантты жас биікке ол сермеп, нер-білім іздеуді кксейді. кесі оны алыса жібергісі келмейді.

Бл ауылдар жаз шыа Семейден 25-30 шаырым Балта-тара дейтін жерге кшіп келіп, егін салады екен. кесі Маны соа атына мінгізбек болады. Бар ынтасы музыка неріне ауан Ма, ауылыны калаа жаын жерге кшіп келуін пайдаланып, бір-а кнде Семейге кашып кетеді. аланы тыш крген ол кшені аралап жргенде, бір йде тартылып жатан серлі кй естиді де, кй тартушыны круге марланып йге кіріп барса, ол — она йі екен. Кй тартып жатан сол она йді музыканты, скрипкашы – арифолла деген татар болады.

Ма арифоллаа жабысып, айрылмай скрипка ойнауды йретуін тінеді. Сйтіп, ркімні йіне онатай жріп, арифолладан скрипка йренеді. кесі баласыны музыкаа бден ауып кеткенін білген со, оан аладан птер й алып береді. арифолладан бастап, сол замандаы Семей аласыны музыканттарымен танысып, сіресе, скрипка ойнау нерін мегеріп алады. Осы кезде Ма Абайды ледерін олжазбалар арылы оып танысып, Абай ндерін домбыра, скрипкаа осып айтып жреді. Енді сол Абайды зін кріп, жздесіп, лебізін естісем-ау деп ынтыып, арман етеді.

Тайыр Жомартбаев (1884-1937)

Абай мектебінен тлім, неге алып скен талапты жастарды бірі – Тайыр Жомартбаев.
Тайыр Жомартбаев – жазушы, драматург 1884 жылы Семей облысы, Абай ауданы, Мыр ауылында дниеге келген.
кесі Жомартбай: ескіше сауатты, кіл кзі ашы, абыройлы адам еді. Жомартбайды бйбішесінен жеті лы болан. Балаларын жас ретімен атаса, тыш баласы Срсенбай, одан кейінгілері: Ибраим, Хасен, абдолла, Шамали, Тайыр жне Тлеубай. Сйтіп, Тайыр – Жомартбайды алтыншы баласы.

Болаша педагог-аын Тайыр Жомартбаевты алашы тлім алан стазы – Абайды аын шкірті, адал досы Ккбай Жанатаев болды. Алашы білімді Ккбай медресесінен алан Тайыр араб, тркі жне орыс тілдерін йрене бастайды. Тайырды аасы Хасен, жасы кретін інісін Семей аласына келіп, алада тратын жаын туыстарыны йіне орналастырып, медресеге оуа тсіреді.

Тайыр Семей медресесіндегі оуын тмамдааннан кейін, одан рі оуды ойлайды. Сол кездегі йгілі оу орны – «Медресе-алияа» тсіп оуды армандайды.

«Медресе алия» – Еділ бойында, Орта Азия, азастанда жоары білімді оытушы мамандар даярлаан прогрестік баыттаы оу орны. йткені, «Медресе-алияда» – шыыстану пндері, логика, философия, тарих, география, математикамен атар орыс тілі, орыс дебиеті оытылан.

Талапты жас Тайыр нер-білім уып, Уфа аласына барып, «алия» медресесіне оуа тседі. 19 асырды аяы, 20 асырды басында «Медресе-алияда» кптеген талапкер аза жастары оыды.

Тайыр Жомартбаев 1911 жылы Медресе алияны бітіріп, сол медреседе зімен бірге оып шыан Адыия Фахирисламызына йленіп, Семей аласына келеді.

Семейде брын Заречная слободка деп аталан, азіргі Жаасемей блігінде 1910 жылы ашылан мсылман мектебі болатын. Тайыр сол мектепте ер балалара, йелі ыз балалара саба береді.

Тайыр жаашыл малім ана емес, мдени-аарту ісіне белсене ат салысан, сол кездегі белгілі мдениет, дебиет айраткерлеріні атарында болан адам.

Тайыр Жомартбаевты лемен жазылан «Балалара жеміс» атты кітабы Семей аласында 1912 жылы «Жрдем» («Ярдам») деп аталатын баспаханадан басылып шыты.

стаз аын жас рпаты оуа шаырып, нер-білімні пайдасын, адір-асиетін баланы лаына жаымды, кіліне онымды етіп серлі кркем суреттеп берді. Аын ледері: жас буынны сана-сезімін оятып, кіл кзін ашып, адамгершілікке, ізгілікке, мейірімді, бауырмал болуа, адалдыа, ебекке баулып, тлім-трбие жемісін беруге арналан.

Трал Ибрагимов (1876-1934)

Трал – Абайды екінші йелі йгерімнен туан баласы. Аын, аудармашы. Жасында ауыл молдасынан оып, сауат ашан. Кейіннен зі ізденіп орысша, арабша білімін жетілдірген. Ауылында болыс болан. 1917-20 жылдары Семей іріндегі алаш озалысына белсене араласып, ртрлі жауапты ызметтер атаран. Трал жасынан кесіні олында трбиеленген. Сондытан Абай леі ай кезде жазылып, кімге арналанын жасы білген. Ол Ккітай Ысалымен бірге 1909 жылы Абайды тыш ледер жинаын Петербургте басып шыаран. Трал Абай мрасын жинастыруда, аса нды малматтар жазып, алпына келтіруде кп ебек сіірді. Ол М.уезовке «кем туралы» деген клемді ебек жазып берген.
Тралды осы ебегін жазушы М.уезов жоары баалап: «лама аынны мірбаянына атысты мол малматтарды осы кісіден арты ешкім берген жо, оларды керекті жеріне кірістіріп, тгел пайдаланды» деп, жазып кеткен еді.
Трал аын болумен атар, домбыра, скрипкада шебер ойнаан. Оны ызы, нші Мкен кесінен йренген Абайды 17 нін нотаа жаздыран. Ол А.М.Горькийді «Челкаш» гімесін тыш рет аза тіліне аударып бастырды. А.Неверовты «Мен мірге жерікпін» (1927), Д.Лондонны «Балалы туралы ертегі» (1927) жне «Балалы йел нені білу керек» (1927) деген ылыми-медициналы кітапшаны аударып, бастырып шыаран.
Тралды з аасы бдірахмана арнаан таы баса ледері Абайды оры-музейі орында сатаулы. Белгілі алым .Мхамедханлы «Абайды аын шкірттері» атты ш томды кітабында 1917 жылы Трал Абайлы Алаш партиясыны Семей облысты комитетіне мше боланын, алайда оны Алашорда кіметіне ызметіне байланысты мселені тбегейлі зерттелмегенін ескертеді.
Трал Абайлыны Алаш тілегінде болып, оны ашытан-ашы олдап шыуы 1916-1917 жылдардаы Ресейдегі саяси оиалар кезінде айын байалады. лт тадыры шін Трал да шет алмаан. Ол Алаш партиясыны басшылары .Бкейханов, Х.аббасовтармен бірге Семей облысыны уездері мен аудандарында Алаш партиясыны йымдарын руа белсене араласан. Трал Абайлы Алашорда кіметіндегі саяси маызы зор істерге немі араласып отыранына оны Алаш атты скерін рудаы ызметіне атысы длел болады. 1918-1919 жылдары ел іші а пен ызыла блініп, азамат соысы жріп жатан кезде Алашорда кіметіні атты скері мен милициясы ара халыты кптеген антгістерден орап алуа кмек боланын азіргі алаштанушы алымдар ашы айтады.
Сонымен бірге, Семейде Алашорда ні болан «Сарыара» газетінде Алаш атты скеріні алашы жеістері туралы: 1918 жылы Алтай губерниясы баытында бльшевиктерді кшелей уан Алаш скеріні жеіспен ораланы, бл скерге Трал Абайлы, Биахмет Срсенлы, аражан кібаев таы басалары атысанын айтады.
Алаш айраткерлеріні бірі Трал Абайлы 1934 жылы 6 наурызда Шымкент аласында айтыс болды.