Тобы Жармаамбетов
Жармаамбетов Тобы Мырзаллы 1934 жылы Жарамыс ауылында туан. Жазушы. 1957 жылы аза мемлекеттік университетіні филология факультетін бітірген. 1957-59 жылдары Жарамыс орта мектебінде малім, 1959-73 жылдары Байанин ауданды «Жаа мір» газетіне жауапты хатшы, редакторды орынбасары, Атбе телевидениесінде аа редактор, бас редактор болды, облысты «Коммунизм жолы» газетінде, облысты мдени ескерткіштерді орау оамында ызмет атарды.
Тобы Жармаамбетов шыармашылы ызметін 50-жылдарды аяында бастады, ол наыз таланта тн тередікпен, ойшылдыпен, сыршылдыпен алам тербеп, уаыт, заман талабына сай салиалы ой, салматы жк аралаан шыармалар жазды. лкен бір повеске пара-пар «Отамалы» гімесі аза дебиетіні алтын орына осылан асыл мра болып алды. «А жауын» повесінде 30-жылдардаы иын кезе туызан халы озалысын, сол кездегі жіберілген рескел ателіктерді батыл ашып крсетті, «Бйтеректі жас шаы» повесінде халы аыны Нрпейіс Байанинні мір жолыны кейбіт сттерін оырмана шебер суреттеу арылы жеткізді. 60-жылдардаы ауыл жастарыны тіршілігі, сырласу, нзік сезім, шын сйіспеншілік, аза ауылыны крікті бейнесі «Нзік блттар» деп аталатын повесінде кркем бейнеленді. Т.Жармаамбетовты лы Отан соысы жылдарындаы ауыл міріне арнап жазан «ара жабыр» атты туындысы да кпшілік оырман ауымны ысты ыыласына бленді. Жазушы адамгершілік, досты, махаббат таырыбына арнап «Екі жрек», «Екі дос», «Мені достарым», «Кішкентай махаббат» атты гімелер жазды.
Т.Жармаамбетов есімі арауылкелді селосындаы бір кше мен орта мектепке берілген.
Тобы Жармаамбетов шыармалары:
Жармаамбетов Т.
Нзік блттар: Повесть.- Алматы: Жазушы, 1966.- 192 б.
Жас жазушы Тобы Жармаамбетов брын гіме, новеллаларымен крініп, оушы кпшілікті ккейінде жасы сер алдыран аламгер. Бл кітабы Тобыты оушы ауымына сынып отыран жаа табысы, клемді ебегі.
«Нзік блттар» повесінен біз Теміржан, Кнсая, Ілия сияты азіргі жастарымызды арманшыл, батыл, ер тласын креміз. Сырласамыз. Оларды нзік сезіміні кусі боламыз. Дархан даламызды слу кркінен сусындаймыз. Повесті тілі нрлі, бояулы. Уаиасы тартымды, ызылыты.
Жармаамбетов Т.
Сентябрь тні: Повестер.- Алматы: Жазушы, 1970.- 176 б.
Жазушы Тобы Жармаамбетовті бл ебегіне екі повесі еніп отыр. Мны алашысы аын-жырау Нрпейіс Байанинні нердегі міріне, екіншісі Октябрь революциясы кезіндегі ел міріне арналан.
Жармаамбетов Т.
А жауын: Повестер.- Алматы: Жазушы, 1984.- 400 б.
Тобы Жармаамбетов аза дебиетіні проза жанрына зіндік німен лес осан талантты жазушыларымызды бірі. Бл жинаа жазушыны оырман ауыма танымал болан «А жауын», «Бйтеректі жас шаы», «Сентябрь тні», «Нзік блттар» атты повестері еніп отыр.
Жармаамбетов Т.
Отамалы: гімелер мен хикаяттар /раст. Е.Дйсенбайлы. Алысзін жазан З.Серікалилы.- Алматы: Раритет, 2002.- 212 б.
мірден ерте ткен жазушыны з уаыты мен ттас бір рпаты мырнамасын зек еткен «Жан», «ара жабыр», «ызыл ай», «арала сиыр» т.б. гіме-хакаяттарында шынайы шындыпен нрленген нзік м, сулелі романтика ледей егіз-атар ріліп отырады. Ішкі лирикалы иіріміні сер-уаты жнінен бл жинаа енген туындыларды ай-айсысы да прозадаы поэзия іспетті.
Хорезми «Мхаббат-наме»
Бгінгі кнге «Мхаббат-наме»дастаныны екі олжазба нсасы жеткен. Дастанны екі нсасы да азір Лондонны «Британия» музейінде сатаулытр. Ресей ылым академиясыны Азия халытары институты 1952 жылы осы екі олжазба нсасыны фото кшірмесін алды. ол жазбаны бірі – 1432 жылы йыр рпіменкшірілген. Демек, «Мхаббат-наме» дастаны Хорезми жазаннан 80 жылдан кейін оны йыр рпімен айта кшірген болып шыады. Бл - дастанны е кне, алашы кшірмелеріні біріболса керек.
«Мхаббат-наме» дастаныны кіріспесінде аын: «Мен де лы Тгірге жалбыранып, «Мхаббат-намені» жаздым» - дейді. Автор сол кездегі деби дстрді сатап, алдымен лемді жаратан Тірге сыйынады, сосын пайамбарлара матаусз айтады. Содан кейін ана дастанны жазылу себептеріне тоталады.
«Мхаббат-намені» негізгі блімінде жігітті сйген ызына деген млдір махаббатты жырланады. Жігіт сйген ызына семдік лемінен тееу таппай, оны Айа да, Кнге де тееп, жер бетіндегі слулы атаулыны ажайып картинасын жасайды.
Махаббат тек адамзата ана тн ажайып, асыл асиет екенін аын зор шеберлікпен суреттейді:
Екі жары гауарды лем берген,
Махаббат кешінін адама берген.
Ккте берген сара ауды,
Толан айдай ылар бір тамшы суды.
Оны кемел інде ме жаратты,
Бойы менен шашын те жаратты.
Діни мистикалы баытта жазылан сол кездегі исса-хикаяттар адамды бл мірді ызыынан безуге шаырып, сйіспеншілікті зін жматы ісі етіп оятыны млім. Мндай шыармалар «о дниені» лззаты шін тіршіліктегі іс-рекеттен, мір шін крестен бас тартуа шаырады. Жматаы хор ыздарын дріптейді.
Ал «Мхаббат-наме» дастанында адамны осы мірдегі адама деген сйіспеншілігі зор шабытпен жырланады. Аын наты мірді адір-асиетін жоары баалайды. Шыарманы бас аарманы з сйіктісі шін ешандай ауіп-атерден тайсалмайды.
«Мхаббат-наме» – сюжеті ызыты, тілі кркем, кріктеу ралдары алуантрлі, ле рылысы шебер жасалан дастан. Аын Хорезми дастанда жыр жолдарына стеме маына беріп, оны ажарландырып жіберу шін тееу дісін кбірек олданады. Сйтіп, ол зі суреттеп отыран белгілі бір затты яки былысты ерекше белгілерін айындай рі ажарлай тседі, сол арылы жырды эстетикалы серін еселеп арттырып жібереді.
Бл дастан ертеректе жазылса да, азаты лиро-эпосты жырларымен сарындас, ндес, идеялас, тіпті тр жаынан да сас болып келеді.
орыта айтанда, Хорезми стсіз махаббатты трагедиясын жырлай отырып, зі мір срген дуірді оамды-леуметтік мселелерін сз етеді.
Алтын Орда дуіріні е тадаулы туындыларыны бірі саналатын «Мхаббат-наме» дастаныны деби, тілдік, тарихи трыдан маызы зор. Хорезмиді бл ажайып шыармасын танып-білу арылы біз бгінгі аза дебиетіндегі поэма жанрыны мірге келу жолдарын, азіргі аза тіліні даму сатыларын, халымызды ткендегі дет-рпын, т.б. тереірек ынатын боламыз.
Хсрау мен Шырын[деу]
Уикипедия — ашы энциклопедиясынан алынан млімет
“Хсрау мен Шырын” — Алтын Орда дуіріні деби мрасы. Авторы — тб ыпша тайпасынан шыан. Ол бл шыарманы Низами Гнжауиді парсы тілінде жазылан “Хсрау уа Шырын” поэмасынан аударан. Поэма Хсрау деген жігіт пен Шырын есімді ызды арасындаы шынайы махаббатты баяндауа арналан. Хсрау мен Шырын махаббаты — зірбайжан аыны Низами мен нді аыны мір Хсрау Дехлевиден бастап азіргі уаыта дейін жырланып келе жатан таырыптарды бірі.Таяу Шыыс пен Орта Шыыс, Кавказ мен Орталы Азия, нді халытарыны фольклорында “Хсрау мен Шырын” аызы негізінде жазылан барлыы 50-ден астам поэма бар. Аын-жазушыларды талай рпаыны назарын аударан бл аыз асырлар ткен сайын сан трлі згерістерге шырап, деліп отыран. Оны рбір нсасы айталанбас халы даналыымен толыып, сюжеттері де кп згерген. А.Н. Самоилович "Хсрау мен Шырынды" Алтын Орданы деби ескерткішіне жатызады.[1]
Египетте 1883 жылы осы шыарманы кшірмесі жасалан. Бл деби мрамен белгілі шыыстанушы Е.О. Бертельс Парижде танысан. деби ескерткішті тілін трік алымы профессор М.Фуад Капрюлюзаде Алтын Орданы XV асырдаы аралас оыз-ыпша тіліне жаты: Бл шыарманы поляк алым академик Зайончковскийзертеді.
1958 жылы ол олжазбаны екі блі тратын факсимилесімен, Tранкрипциясымен басып шыады.
1961 жылы толысздігін берген. тржімасын Низамиді "Хсрау мен Шырынымен" салХсрау мен Шырын” дастаныны таырыбы — Хсрау деген жігіт пен Шырын есімді ызды арасындаы сйіспеншілік, шынайы махаббат. Дастанда арамды пен злымдыты, астанды пен сатындыты, сек пен тірікті ділдік пен адалды жеіп шыатындыы жырланды. Хсрау мен Шырын туралы аыз Таяу жне Орта Шыыс, Закавказье, Орта Азия, ндістан халытарыны ауыз дебиетінде ке тараан. “Хсрау мен Шырын” дастанын Низами салж слтаны Торулбекті тініші бойынша жазан. Халы сйіспеншілігіне бленген осы эпик. жырды Алтын Орда аыны тб парсы тілінен тркі тіліне аударды, біра бізге жетпеген. олжазбаны жалпы клемі — 240 бет. р бетте 21 бйіт бар. Низамиді “Хсрау мен Шырыны” 130 тараудан трса, тбты аудармасы — 90 тарау. Осыан сйкес Низамидегі 7000 бйіт орнына тбта 4700 бйіт болып шыан. тб аын Низамиді композициясы мен сюжетін сатай отырып, з халыны тсінігі мен дстріне лайытап, еркін аударма жасаан. ыстырды. жазба 90 тараудан трады.[2]