Ксіпорын ызметіні экономикалы крсеткіштерін талдау

 

«Хикмет» кафесіні 2013-2015 жылы негізгі техника-экономикалы крсеткіштері 1-кестеде келтірілген.

 

Кесте 1 - «Хикмет» кафесіні негізгі техникалы - экономикалы крсеткіштері

мы теге

Крсеткіштер 2015 жылды згеру дегейі
1. німді сату клемі 72,28 108,62
2. Сатылан німні зіндік ны 73,18 116,26
3. німді сатудан пайда 69,06 86,98
4. ткізілген німні 1 тегесіне шыындар 0,78 0,74 0,79 101,28 106,76
5. рентабельділік дегейі, % 27,96 35,26 26,38 94,35 74,82
6. Жылдар бойынша ебекаы оры 136,70 122,62
7. Жмысшылар саны, адам 86,98 93,04
8. Ебек німділігі 26,2 15,63 13,85 52,86 88,61
9. Негізгі орлар 72,47 78,43
10. ор арулануы 500,56 494,77 417,06 83,32 84,29

 

Кесте 1-ден крініп трандай, 2015 жылы німді сату клемі 2014 жылмен салыстыранда 23621 мы тегеге немесе 7,94% артанын, ал сатылан німні зіндік ныны 63218,8 мы тегеге немесе 13,98% артанын байауа болады. Ал ткізілген німні 1 тегесіне шыындар 2015 жылы шамалы скен.

Е бастысы німді сатудан пайданы жылдан жыла азайанын байауа болады, 2015 жылы 2014 жылмен салыстыранда бл крсеткіш 17858,2мы тегеге немесе 14,97%-а тмендеген. німді сатудан пайданы азаюына байланысты рентабельділік дегейі де тмендеген, 2015 жылы 2014 жылмен салыстыранда 8,8%-а азайып 26,38% рады [12].

Кестеден негізгі орларды да азайанын круге болады, 2015 жылы 2014 жылмен салыстыранда 16864,8 мы тегеге немесе 27,51%-а азайып есепті кезеге 61308,05мы тегені рап отыр. Негізгі орларды азаюы имарат немесе жабдытарды сату есебінен боланын болжауа болады. Осыан байланысты ор арулануы да тмендеген, яни техникалы жабдытара ажеттілікті тмендегенін айтуа болады.

Айналым ралдарыны да соы ш жылда тмендегенін байауа болады, 2014 жылы бл крсеткіш тіпті теріс мнге ие болды, ал 2015 жылы кішкене жоарылап 5031,85 мы тегені рады.

Жоарыдаыларды орытындылай келе, жалпы «Хикмет» кафесіні ызметінде теріс тенденция байалуда, жалпы анааттандырарлы деп баалауа болады жне девальвацияны сері деп тануа да болады.

Шыындарды баптары мен элементтері бойынша німні зіндік ныны талдауы бірнеше жылы шыындарды баптары бойынша сомаларын салыстыру, сонымен атар абсолюттік жне салыстырмалы крсеткіштеріндегі ауыту сомаларын анытау арылы жзеге асырылады. Осы мліметтерді негізінде берілген ксіпорында алыптасан рдістер бойынша орытынды жасауа болады.

сынысты сипаттаы нарытау топтамасыны баптарына араанда, німні (жмысты, ызметті) зіндік нын алыптастыратын шыындар жалпыа бірдей элементтерді экономикалы маыздылыына сйкес топталады

Шыын сметаларын талдау барысында ндіріске жалпы шыыны ебек ралдары, ебек аражаты мен тірі ебек шыындары арасында аныталатын йлесімділік орнатылады. Нтижесінде ндірістік (материал сыйымдылыы, ор сыйымдылыы, ебек сыйымдылыы) сипата баа беріледі жне осы жерден німні зіндік нын тсіру орын іздестіруді негізгі бадары аныталады.

«Хикмет» кафесіні ндірісіні шыындары туралы есепті мліметтері бойынша талдау шін талдау кестелері ралады.

«Хикмет» кафесіні шыын элементтері бойынша зіндік ныны талдауын жасайы (2- кесте).

Кестеден кріп трандарыыздай, шыарылатын нім клеміні лаюына байланысты, 2014 жылы ндіріс німіні зіндік ны 2013 жыла араанда 5738 мы тегеге ктерілген. Жалпы німні зіндік ны 2013 жыла араанда 2014 жылы 58%-а артан.

 

Кесте 2 - «Хикмет» кафесіні 2013-2015 жж. арналан шыын элементтері бойынша зіндік ныны талдауы

Шыын элементі   Сома, мы теге Шыындар рылымы,%
  %   Ауытулар
2014 2013-ден 2015 2014-тен
А
Материалды шыындар 121,21 77,89 86,5 85,0 78,2 -1,5 -6,8
Ебекаы 317,88 139,87 3,4 4,8 8,0 1,4 3,2
ор аударымдары     303,94 127,39 1,3 1,9 2,9 0,6 1,0
Негізгі аражат телімі       176,52 145,00 1,2 0,9 1,5 -0,3 0,6
зге шыындар 165,47 108,67 7,6 7,3 9,4 -0,3 2,1
Толы зіндік ны 134,21 84,71 - -

 

німні зіндік ны 2014 жыла араанда 2015 жылы 18%-а тскен, бл ндірілетін німні материалды шыынын азайту масатында болды.

Берілген кестеде крсетілгендей, зіндік нны басты элементтері материалды жне зге де шыындар болып табылады. Талдау кезеіндегі материалды шыындар: 2013 жылы - 86,5%, 2014 жылы - 85%, 2015 жылы - 78% рады. Материалды шыынны негізгі лесін шикізат, яни ауыл шаруашылыымен айналысатын ндірушілер мен халытан сатып алынатын стті райды.

«Хикмет» кафесіні пайда мен зиян туралы есебінен алынан крсеткіштерді талдайы (кесте 3).

 

Кесте 3 - «Хикмет» кафесіні пайда мен зиян туралы есебі, 2013-2015ж.

мы теге

Пайда мен зиян туралы есеп 2015 жылды згеру дегейі
німді сатудан жне ызметтер крсетуден тсетін кіріс 790577,00 526047,64 571408,21 72,28 108,62
Сатылан німдерді жне крсетілген ызметтерді зіндік ны 617845,11 388906,25 452125,01 73,18 116,26
Жиынты кіріс 172731,89 137141,39 119283,2 69,06 86,98
зге де кірістер 158,11 2290,84 1505,91 103,94
кімшілік шыыстар 42 589,32 49557,25 57963,02 136,10 116,96
аржыландыруа арналан шыыстар 13408,34 10051,57 11040,02 82,34 109,83
зге де шыыстар 130,33 2149,84 1785,03 1369,62 83,03
ызметін жаластырудан пайда (залал) 116762,01 77673,57 50876,13 43,57 65,50
Салы салуа дейін пайда (зиян) 116762,01 77673,57 50876,13 43,57 65,50
Корпоративті табыс салы шыындары 30,00 76,28 62,01 206,70 81,29
Таза пайда (зиян) азшылы лесін шегергенге дейін мерзім аралыта 116732,01 77597,29 50814,12 43,53 65,48
Жиынты табыс (зиян) мерзім аралыта 116732,01 77597,29 50814,12 43,53 65,48

 

Кесте 3-тен кріп отыранымыздай, жиынты кірісті соы 3 жылды азаю динамикасын креміз, 2015 жылы 2014 жылмен салыстыранда 17858,19 мы тегеге немесе 14,97% -а азайан. Жиынты кірісті азаю себебін сатылан німдерді жне крсетілген ызметтерді зіндік ныны суімен тсіндіруге болады. Яни жиынты кірістен «Хикмет» кафесіні шыындарын алып тастаанда алатын есептілікті 110 жол кодындаы ызметін жаластырудан пайданы да кему динамикасын байауа болады.

зге де кірістер 2015 жылы 2015 жылы 2014 жылмен салыстыранда 90,16 мы тегеге немесе 3,79 пайыза сіп 2381 мы тегені рады.

Сонымен «Хикмет» кафесіні салы салана дейінгі пайдасы 2015 жылы 2014 жылмен салыстыранда 26797,44 мы тегеге немесе 52,67% - а азайан жне есепті кезеде 50876,13 мы тегені рап отыр.

Осы салы салана дейінгі пайдадан корпоративті табыс салыын алып тастаанда алатын пайда таза пайданы райды. Кестеге араса, таза пайданы кему динамикасы крініп тр, яни 2014 жылы 2013 жылмен салыстыранда -39134,7 мы тегеге азайан, ал 2015 жылы 2014 жымен салыстыранда -26783,17мы тегеге немесе -52,67 пайыза азайан. Сонымен есепті кезеде таза пайда 50814,12 мы тегені рап отыр.

Сондай - а ксіпорынны корпоративті табыс бойынша шыындарын алып тастаанда алатын таза пайдасын тмендегі суреттен арауа болады (сурет 1).

 

 

Сурет 1. «Хикмет» кафесіні таза пайдасы (мы теге)

 

Нарыты атынастары жадайында ксіпорынны аржылы жадайын талдауды маызы те зор. Ксіпорынны аржылы жадайы аржы ресурстарын жасау, тарату жне пайдаланумен сипатталады. Ксіпорынны аржылы жадайы ксіпорынны алыпты ндірістік, коммерциялы жне баса да ызмет трлері шін ажетті аржы ресурстармен амтамасыз етілуімен жне оларды масата сай, тиімді тарату жне пайдаланумен, сондай-а баса шаруашылы субъектілерімен аржылы арым-атынаста болу, тлеу абілеттілігі жне аржылы тратылыпен сипатталады. Ксіпорынны уатылы тлеу ммкіндігі оны аржылы жадайыны жасылыын крсетеді.

Ксіпорынны аржылы жадайында активтері мен пассивтеріні рылымын талдайы .

 

Кесте 4 - «Хикмет» кафесіні 2014-2015 жж активтеріні рылымы

мы тг

Активтер 2015 жылды згеру дегейі
       
I. ыса мерзімді активтер          
Аша аражаты 30,80 294,37 1927,71    
ыса мерзімді дебиторлы берешек 70704,78 105280,84 133536,58    
Аымдаы салы активтері 14121,36 5977,45 7367,77    
Аымдаы салы активтері 2769,95 2758,45 2758,45    
ыса мерзімді активтерді жиыны 87626,89 114311,11 145590,51    
II. за мерзімді активтер          
Негізгі ралдар 61308,05 78172,87 73624,31    
Материалды емес активтер 45,12 78,78 53,32    
зге де за мерзімді активтер 1215,00 1215,00 1125,00    
за мерзімді активтерді жиыны 62568,17 79466,65 74802,63    
Баланс 150195,06 193777,76 220393,14    

 

Кесте бойынша ксіпорынны активтеріні рылымында е кп лесті алып отыран аымдаы салы активтері 2015 жылы 87626,89 мы тегені рап отыр, бл крсеткіш 2014 жылмен салыстыранда -26684,2 мы тегеге кеміген. Сондай-а активтеріні басым блігін ыса мерзімді дебиторлы берешек рап отыр, 2015 жылы 2014 жылмен салыстыранда -34576,1 мы тегеге азайып, 70704,78 мы тегені рады. Сондай-а негізгі ралдар да 2015 жылы 2014 жылмен салыстыранда -16864,8 мы тегеге азайып есепті кезеде 61308,05 мы тегені рады.

Абсолюттік крсеткіштер ксіпорын ызметіні экономикалы тиімділігі туралы млімет бермегендіктен, табысты (рентабельділігі) атысты крсеткіштеріне талдау жргізу ажет(кесте 5).

 

Кесте 5 - 2013-2015 жылдар бойынша «Хикмет» кафесіні рентабельділік крсеткіштері

 

Крсеткіш 2015 жылды згеру дегейі
Таза пайда, мы.теге 116732,01 77597,29 50814,12    
німді ткізуден табыстар, мы теге 526047,64 571408,2    
Ксіпорын активтеріні орташа ны немесе баланс валютасы 379710,58 193777,76 150195,1    
Меншікті капитал, мы.теге 122572,21 4832,2 4832,2    
ыса мерзімді активтер, мы теге 293938,07 114311,11 87626,89    
за мерзімді активтер, мы теге 85772,51 79466,65 62568,17    
Активтер рентабельділігі, % 30,74 40,04 33,83    
за мерзімді активтер рентабельділігі, % 136,09 97,65 81,21    
ыса мерзімді активтер рентабельділігі, % 39,71 67,88 57,99    
Капитал рентабельділігі, % 95,24 1605,84 1051,57    
Негізгі ралдар рентабельділігі, % 1,38 0,99 0,83    
Сату рентабельділігі (аылш.Profitmargin) , % 14,77 14,75 8,89    
ндіріс рентабельділігі, % 85,86 182,34 179,81    
нім рентабельділігі, % 18,89 19,95 11,24    

 

8 кесте-ні мліметтері ксіпорынны аржылы жадайы туралы аналитикалы орытынды жасауа ммкіндік береді. 2013-2015 жылдар кезеінде ксіпорын ызметіні тиімділігіні тмендеу тенденциясы байалады.

«Хикмет» кафесіні жиынты активтерге жмылдырылан аражатты рбір тегесінен 2014 жылы 40,04%, 2015 жылы 33,83% пайда тапты, ксіпорынны ыса мерзімді активтерін олдану тиімділігі 2014 жылы 67,88%, 2015 жылы 57,99% рады. Жалпы «Хикмет» кафесіні активтер рентабельділігіні тмендеу тенденциясы байаланмен, оларды дегейі нормативтік мннен тмен емес, нормативтік мн бл сала шін 10%-дан жоары.

Е кп тмендеу капитал рентабельділігінде байалып отыр, яни 2015 жылы -554,26%-а тмендеп 1051,57% рады. Кестеге араса, 2014 жылы капитал рентабельділігіні крт суі меншікті капиталды 28 еседей азаю есебінен жне таза пайданы да азаю есебінен болып тр.

Мына суретте 2013-2015 жылдар бойынша «Хикмет» кафесіні рентабельділік крсеткіштерін бейнелейміз (сурет 2).

 

 

Сурет 2 - 2013-2015 жылдар бойынша «Хикмет» кафесіні ызметіні тиімділік крсеткіштері

 

4 сурет бойынша 2014 жылы капитал рентабельділігі 1605,84%, 2015 жылы – 1051,57% рады, бл крсеткіш 2015 жылы тмендегенімен жалпы капитал рентабельділігі жоары дегейде.

ткізілген німні рбір тегесіне есеп беру жылында ксіпорын 8,89 % пайда алды, яни 2014 жылмен салыстыранда 5,86%-,а тмен.

Осылайша, берілген ксіпорынны аржылы жадайы жеткілікті траты деп орытынды жасауа болады. Біра ксіпорынны аымды аржылы жадайын сатау шін, оны аржылы жадайын жасартуа ммкіндік беретін, наты іс-шара жоспарлау ажет. Е алдымен, бл іс-шара ндірісті жне німді ткізуді жоарылатуа, оны сапасы мен бсекеге абілеттілігін, жне ксіпорынны ндірістік потенциалын тиімді олдануа баытталан болуы тиіс.