Наты тжірибеде жалаыны р трлі формалары кездеседі.

Ебек нарыы жне жалаы.

Капитал жне процент.

Жер нарыы жне жер рентасы.

Масаты: Экономикада блу процесі те маызды рл атарады, ол ндірілген німдегі рбір адамны лесін, оам мшелеріні табысы, л-ауат, трмыс дрежесін сипаттайды. Бл таырыпта меншікке сйкес ндіріс факторлары – ебек, капитал, жер, сондай-а табыс нысаны – жалаы, пайда мен пайыз, жер рентасы. Блу баа арылы жзеге асады. Сондытан табыстарды рылуыны экономикалы механизмін ыну шін нарыты экономикада ндіріс факторлары алай бааланады, соны тсіну керек.

Негізгі тсініктер мен терминдер

Абсолюттік рента; Дифференциальды рента; Ебек нарыы; Жалаы; Лоренц исыы; Натылы млшерліме жалаы; Несие пайызы; Номинальды млшерліме жалаы; Рента

Дріс мнмтіні

Табыстарды рылуыны экономикалы механизмін ыну шін нарыты экономикада ндіріс факторлары алай бааланады, соны білу ажет.

 
 

 

 


Ебек нарыы – бл жмыс кшін тауар ретінде сату - сатып алу туралы экономикалы атынастарды жйесі. Нарытарды баса да трлеріне сйкес ебек нарыында жмыс кшіне деген сыныс пен сраныс туады.

Ебек нарыына тн асиеттер:

- жмыс орындарын сынатын ксіпорындарды саныны мол болуы (жмыс кшіне сраныс);

- ртрлі мамандытаы ебеккерлерді саныны мол болуы (жмыс кшіні сынысы);

- ебек нарыында бірде - бір ксіпорын жне бірде - бір ебекккерді кш ыпалыны жрмеуі;

- жмыс кшіні жалаыны млшерімен баалануы.

азіргі экономикалы теорияда жалаыны ке жне тар маынада тсіндіруге болады. Ке маынада жалаы ртрлі мамандытаы ебеккерлерді жалпы ебекаысы. Бл жадайда жалаы сомасына ебекаымен атар сыйлытар жне баса да ынталандырушылы аылары кіреді. Тар маынада, жалаы – пайдаланан ебек бірлігіні баасы.

Жалаы номиналды жне наты трінде ажыратылады. Номинальды жалаы ашаа шыарып берілетін жалаы, яни ебектерді з ебегі шін алан аша санасы.

Наты жалаы ебеккерді алан аша санасына зі шін жне отбасы шін анша ажетті мір сру тауарларын сатып алуа болатынын крсетеді.

Наты жалаы екі фактора туелді:

1. Номиналды жалаыа.

2. Ебеккерді ттыну жне л-ауат трмыс дрежесін сипаттайтын тауарлар баасыны дегейіне.

Ебекті баасы ретінде жалаыны жалпы дрежесі графикте сраныс пен сынысты исытарыны иылысаны арылы крініс табады. Ебекке деген сранысты исыы тауара деген сраныс исыына сас, ал жмыс кшіні сыныс исыы – тауар сынысыны исыымен сас болады.

Жмыс кшіне сранысты суі жмыспен амту дегейіне жне жалаыны сіруге келеді, ал сранысты азаюы - жмыспен амту жадайына жалаыны тмендетуге келеді. Сраныс пен сынысты исытарыны иылысуы жалаыны тедік дегейіне (Ре) келеді, Е нктесінде жмыспен толы амту жадайы орнайды: сраныс сыныспен тееледі.

П.Самуэльсонны теориясы бойынша оамдаы жмыс кшіні жиынты сынысы тмендегі крсеткіштермен аныталады:

- халыты жалпы саны;

- жалпы халы саныны ішіндегі ебекке абілеті бар халыты лесімен;

- белгілі бір мерзімдегі жмыс уаытыны орташа санымен (апта, ай, жыл);

- халыты сапалы рамымен, яни маманды дрежесіні рамына сйкес.

Осы крсетілген факторлармен атар, керісінше серін тигізетін теорияда екі фактор бар. Бл алмастыру эффектісі - жмыс орнын амту тиімділігі мен табыс эффектісі (тиімділігі).

Алмастыру эффектісіні пайда болу себебі жалаыны суімен байланысты. Жалаы скен кезде рбір атаран саата кп аы тленеді. Яни ысырап болан бос уаыт пайда болады. Осы пайда болан бос уаыт шыынды лайтады, сондытан ебеккер бос уаытты ызметке жмсауды ажеттілігін тсініп, ол бос уаытын осымша жмыспен алмастыруа тырысады. Бл жмыс кші сынысыны суіне келеді.

Табыс эффектісіні сері алмастыру тиімділігіне арсы баытта ызмет атарады. Жалаыны суіне ебеккер зіні бос уаытын сіру ммкіндігі ретінде арайды, яни жалаы скен кезде ебекті ысарту крінеді. Бос уаытыны суі ебек сынысыны тмендеуіне келеді.

 

Наты тжірибеде жалаыны р трлі формалары кездеседі.

 


Жалаыны екі незгізгі формаа блуге болады:

- мерзімдік жалаы ебектерді наты атаран жмыс уаытыны шамасына байланысты тленеді;

- келісімдік жалаы ебеккерді ажетті сапада ндірген німіні млшеріне байланысты тленеді.

 

Осы крсетілген жалаыны формалары з кезегінде бірнеше жйеден ралады.

 

Жалаыны формалары