Бекіту сра - тапсырмалары

1. Мектеп жасына дейінгі балаларды арапайым математикалы ымдарын алыптастыру дістеме пнінін міндеттерін атаыз.

2. Мектеп жасына дейінгі балалара матемтика элементтерін оыту ерекшеліктеріне сипаттама берііз.

3. Кішкене балалара математика іліміні элементтерін оыту ерекшеліктерін атап крсетііз.

4. Мектеп жасына дейінгі р трлі жастаы балаларды негізгі арапайым математикалы тсініктермен таныстыру мазмнына жне балалармен оларды абылдай білу ерекшеліктеріне сипаттама берііз.

Мектеп жасына дейінгі балаларда арапайым математикалы ымдарды: сан, клем, лшеу, геометриялы фигуралар, кеістік, уаыт тсінігін алыптастыру.

 

Жоспар

1. Балаларда санау рекетін дамыту туралы.

2. Балаларды нрсе лшемін абылдай білуін дамыту. Нрселерді лшемдерін мектеп жасына дейінгі балаларды абылдауы.

3. Балаларды геометриялы фигураны абылдау ерекшеліктері.

4. Балаларды кеістікті бадарлауын дамыту.

5. Мектеп жасына дейінгі балаларды уаытты абылдау ерекшелігі.

 

Оыту процесінде балалар бірдей бір санмен рнектелген заттар жиындары трліше орналасуы ммкін екендігін ынып алулары тиіс. Мселен, екі жадайда да элементтер саны бірдей боланмен, бір карточкада жиын элементтері бір-бірімен едуір алыс, ал екіншісінде – біршама жаын орналасан. Санай отырып, балалар оларды те екенін аарады. Бл тедікті тексеру шін балалара бір карточкадаы дгелекшелерді суреттерін шбрыштармен жапызады, содан кейін сол шбрыштарды алып, оларды екінші карточкадаы шбрыштарды алып, оларды екінші карточкадаы дгелекшелерді стіне ойызады. Осылайша, жиындарды те уаттылыын балалар іс жзінде кз жеткізеді. Бл оларды санау маынасында заттарды санын анытауды бірден-бір ралы ретінде бекітеді.

Сабаты ткізу кезінде материалды згертумен бірге методикалы дістерді трлендіріп отыран жн.

Мселен, блмені р жеріне саны р трлі топ-топ ойыншытар ойылды. Бірнеше балаа заттарды немесе геометриялы фигураларды суреттері салынан карточкалар беріледі. Олара карточкалардаы заттарды санап шыып, сан жаынан сйкес заттар тобын табу жне оан сйкес карточканы тауып, заттарды астыы тсына ою, сонан со блар андай заттар жне сол топта оларды нешеу екенін айтып беру сынылады.

Бл сабаты баса бір варианты.

Шаырылан балаа карточка емес, бір топ са ойыншытар беріледі, бала оларды санап шыуы керек, сонан со блмені р жеріне ойылан ойыншытардан саны сондай бір топ ойыншыты тауып, оларды райсыны астыы тсына з ойыншытарн ойып шыуы жне р ойыншытан нешеу екенін баса балалара айтып беруі керек. Балаларды з айтандарыны дрыстыын длелдей білуге йрету шін, трбиеші мынадай сра ояды: «Ал зіді неше ойыншы болса, стелден сен сонша ойыншы тауып аланыды алай длелдей аласы?» Баланы зі ойлап таба алса, баса бір бала оны келген ойыншытарын топ ойыншытарды астыы тсына бір-бірден сйкестеп ойып шыуа оан кмектеседі.

Тапсырманы крделірек варианты ойыншытар санын берілген сана сйкестеп табу болады. Мндай тапсырманы бір мезгілде бірнеше бала орындаса да болады: біреу – тртеуін, екіншісі – шеуін, шіншісі – бесеуін т.с.с іздеп табады, яни заттар саныны лгісі берілмеген жадайда рбіреуі сйкес топты аталан сан бойынша ана табуа тиіс. Бл – балаа иыныра тиеді, йткені аталан санды ол есіне жасы сатап, заттарды сйкес санын кз алдына елестете алуы керек. Мселен оан ш ойыншы табу керек болса делік (заттарды натылы атаулары берілмейді). Жауап айтару шін, ол трт заттан тратын топа жаындап келіп, оларды санап барып, кейін шегінеді, йткені оны есіне ш зат табуы керектігі тседі. Іздеуді рі арай жаластырып, ол бес затты тсына келіп тотайды да оларды санап, таы да рі арай кетеді. Біра кейде р топты санап жріп, бала зіне неше ойыншы керек екенін, тапсырманы мытып алатынын да жадай болады. Сондытан санд жаттап алу ажеттілігін балалара ескерткен жн. Алайда, ажет боланда, трбиеші немесе баса балалар берілген санды баланы есіне салуларына да болады.

Бала тікелей з алдына трмаан заттарды санын да баалай білуі керек. Алашы кезде баланы олында заттарды санын оны есіне тсіретіндей лгі болатын еді, ал енді ол тек зіне берілген санды есіне сатау керек. Ол заттарды сйкес санын іздеуде трлі жиындытармен кездеседі, олар баланы зейінін басаа аударып жібереді де ол зіне керегін бірден таба алмайды. Бл иынды оны еркін машытандырады, оны масаттылыа, зейінділікке трбиелейді, есін жаттытырады.

Мндай сабатар кішкентайларды екінші тобында да, арнайы йымдастырылан жадайда, балалар «бір» жне «кп» затты іздеп тапан болатын, енді оларды мазмны крделендіреді.

Нрселерді санап алу дістерін йрету. Бл топтаы маызды міндеттерді бірі балаларды кп затты ішінен белгілі бір санын санап ала білуге йрету болып табылады. Кішкентай бала шін санау мен санап алу бір нрсе емес.

Санаанда жиынны зі-а баланы тежейді, ал белгіленген сан бойынша заттарды санап аланда жиынды баланы зі растыруы, яни рі арай санап алуды зі тотату керек. Санап алу дісін балалара крсету, сондай-а заттарды сайлап алуды сан есімді ай кезде атау керектігін айту ажет.

Балаларды алдындаы кубиктер кп-а, соларды ішінен трт кубикті санап алу керек. Трбиеші санап алу тсілін крсетеді: бір кубикті алып, оны екінші стелді басына ояды да былай дейді: «Біреуі», екінші кубикті алады да біріншіні жанына ойып: «Екеу», - дейді т.с.с. Кубиктерді сайлап алан со, трбиеші сан есім сзді айтады. Кішкентайлара осы дісті йрету ажет. йткені оларды кпшілігі сан есім – сзі олына алып жатып айтады жне затты ойып жатып келесі сан есімді атайды, яни заттарды санамай, здеріні жасаан имыл-озалыстарын санайды.

Жаттыу шін балалара кптеген са ойыншытар лестіріліп беріледі де осы жиыннан ойыншытарды керекті санын дл сайлап алу сынылады. Балалар сан есім – сздерді дауысын атты шыармай атап, ойыншытарды сайлап алады. атар отыран балалар бір-біріні тапсырманы алай орындаанын тексерді де кім анша жне андай ойыншытар сайлап аландарын трбиеші шаыран балалар айтады. «Самат бес теш сайлап алды, йткені сіз бес ойыншы алуды тапсырдыыз, ал мен ателестім, бес кубик емес, алты сайлап алдым».

Бдан рі заттарды белгілі бір санын санап алуды тсіндіріп отыруа болады. Заттарды ажетті санын санап алып оларды трбиешіні стеліні стіне келіп ойызу.

Мынадай саба ткізуге де болады: уыршаты кптеген киім-кешектеріні ішінен, трт уыршаты киіндіру шін ажет болатын киім-кшекті санын алуды сыну. Балалар трт ішкі кйлек, трт телпек санап алады.

Екі трлі заттарды бір мезгілде санап алуа берілген тапсырма да едуір крделі болады: екі кшік пен ш балы алып кел немесе ораптан трт сары жне ш кк дгелекше санап алып, оларды алып кел. рине, белгілі бір тсті дгелекшелерді ажетінше санап алу, р трлі заттарды санап алуа араанда, иыныра, йткені тсін ана ескеріп отырып санап алуда заттарды санын дифференциялау те шебер орындалуы тиіс. Сондытан бл тапсырманы орындаанда балалар р тсті бірнеше заттар алып келуге тура келетін жадайдаыдан алашы кезде кбірек ателеседі.

Тапсырмалар крделендіріп, р трлі геометриялы фигураларды ажырата білумен йлестірілуі ммкін. Бл кезде саналатын материал ретінде дгелекшелер ана емес, сондай-а шбрыштар, квадраттар, тік тртбрыштар пайдаланылады. Санны мнін жне р трлі геометриялы фигураларды игіріп алуларына арай, фигураларды дл крсетілген санын сайлап алуды да крделендіре тсуге болады. Мселен, орапа лкендігі р трлі, трліше фигуралар салынады. Геометриялы фигуралар жиынынан, мысалы, бала лкен ш ызыл шбрыш тадап алуы керек болсын. з балаларыны дайынды дрежесін ескере отырып, геометриялы фигураларды рамын трбиеші вариациялай (згерте) алады, тапсырмаларды жекелеген балаа лайытауында болады.

Санауды жне лкен жиындардан заттарды санап алуды балалар бірте-бірте игеріп алады, яни берілген топтарды санап шыуды йреніп ана оймай, сондай-а саны берілген топтарды здері растырып та йренеді. Санап алуа тапсырма берген кезде тетелес сандарды балалара ататан дрыс, бл болса, оларды санауа машытандырумен бірге, алып келген жиын элементтерін салыстыруа жаттытыруа ммкіндік туызады; балалар нені кп екенін айтумен бірге, сандарды айсысы лкен (кіші) екенін айтуы жне оны длелдей білуі тиіс. Длелдеу ажеттілігі балаларда мынадай ой туызады: «Мен екі кшік пен ш балы алып келдім». – «айсысы кп: кшік кп пе лде балы кп пе?» - «Балы кп, олар шеу, ал кшік екеу ана». айсы сан андай саннан лкен (кп?»-«ш саны екі санынан лкен (кп)». – « Ал мны алай круге, ш кішкене балыты екі лкен кшіктен кп екенін алай тексеруге болады? Бала бір атара балытарын жайып ояды да р балыты астыы тсынан бір кшіктен ойып шыады. «Крдідер ме?» Мына балыа мына кшік, екінші балыа мына кшік сйкестеп ойыланда, мына балыа кшік жетпей алды, демек, кшіктер аз ал балытар кп». Крнекі трде длелдеуді бл тсілін барлы балалар мегеріп алуы тиіс.

Бірдей заттарды здеріні де лкендігі р трлі болуы ммкін екендігіне, алайда заттарды санын анытауда оларды лкендігі ешбір роль атармайтыына балаларды бара-бара кзі жетеді. Заттарды саныны оларды лкендігіне туелсіз болатынына балаларды назарын аудару ажет, йтпесе балаларды здері бл фактіні байамай, санды абстракциялау иындап кетуі ммкін. Тіпті бірінші класс оушыларыны арасынан да, былай араанда санай білетін, алайда сапалы ерекшеліктері трліше екі жиынды салыстыранда айсысы кп – аз екенін крсетуге біршама иналатын, мысалы, заттар лкен (ірі) боланда, олар алай да кп болуы тиіс т.с.с деп тсінетін балалар кездеседі.

Нрселерді санына арай топтарды жиатау. Балалар нрселерді санына арай р трлі топтарды жинатай білуді йренулері тиіс. Осы масатпен бірнеше саба ткізуге болады.

Бірінші вариант.

р трлі геометриялы фигуралар салынан карточкалар балалара йлестіріп беріледі. Мысалы, бір карточкада ызыл ш квадрат, ал екіншісінде – кк ш дгелек, шіншісінде – жасыл трт шбрыш т.с.с. Балаларды міндеті – тсі мен формасын елемей, р трлі карточкаларды жиынынан, мысалы, трт фигура (ызыл кішкене трт квадрат, ызыл лкен трт квадрат, кк трт дгелек т.с.с.) кескінделген карточкаларды тадап алу.

Мндай жаттыу балаларды мынадай тжырыма келтіреді: «Мндаы барлы фигуралар р трлі, лкендігі трліше жне р тсті, біра р карточкада олар тртеуден»

Екінші вариант.

Балаларды алдына ш стелде лкен (ірі) ойыншытар ойылан: біреуінде – ш аю, екіншісінде – бес уырша, шіншісінде – трт конус. Шаырылан бала жиыннан андай да бір заттарды трбиешіні атаан санына сйкестеп санап алады да оны екінші бір стелге ояды, сонда ол стелде де сонша болып шыуы тиіс.

р стелдегі ойыншытар р трлі, біра оларды саны бірдей болуы ммкін. Балалар стелдерді жанына жаындап келіп, былай деп орытындылайды: «Мнда тран ойыншытар р трлі, біра олар бес-бестен: бес уырша, бес теш, бес машина, бес оян, бес балы; мына стелде барлы ойыншытар ш-штен: ш аю, ш кубик, ш балы; т.с.с. р стелдегі ойыншытар саны бірдей: мнда бес-бестен, мынадан ш-штен, ал мына стелде трт-трттен».

Методикалы дістер мен материалды трлендіре отырып, басты мселені есте сатаан жн; бларды бірде-бірі негізгі міндетті: жиын мен санауды тйсіну міндетін шешуден балаларды назарын аударып кетпеуі тиіс. Материалы мен дістемелік дістері жнінен азды-кпті тапсырмаларды вариациялау балаларды сабаа деген зейінін кшейтеді, оларды ойын штай тседі, программалы материалды оларды жасыра мегеруіне ммкіндік туызады.

Сабатарды згертрпей, біркелкі ткізу тиімді болмайды: р сабаа балаларды ол жеткен табысы мен оларды мддесін ескере отырып, андай да бір жаалы енгізіп отыран дрыс. Жаа байланыстарды пайда болуындаы ол жеткен табыс бір нрсені лденеше рет айталанып отыруында ана емес, негізінде жааны ескімен салыстыруда болатынын И.П.Павлов рашан баса крсететін. И.П.Павлов бл аидасы саба ткізу дістемесіні жасалуында негіз етіп алынуы керек.