Трт жастаы балалара кеістік пен уаытты бадарлау ымдарын алыптастыру.

Жоспар

1. Балаларды кеістік тсінігімен таныстыру дістемесі.

2. Балаларды уаыт тсінігімен таныстыру дістемесі.

Кеістік пен уаытты бадарлау жнінен ткізілетін сабатар тменгі жаында не транын анытауы тиіс. «Ненін айда транын» тап типтес ойын іспеттес болуы тиіс. Мселен, стел жанына шаырылан бір бала зіні алдында, артында ,о жаында, жоары жаында, Басалары оны жауаптарыны дрыстыын тексереді.

Сонан со баланы кзін жмызып, оны тран алпын згертеді. Кзін ашып, ол енді зіні р тсында не транын атап шыуы тиіс.

Бдан рі балалар блмені р жеріне : біреуі, мысалы, бір брышына барып трады да зіні алдында, артында, о жаында, сол жаында не транын айтып береді, екіншісі терезені алдына барып трады т.с.с. Осы жадайларды брінде де баланы з денесі сана нктесі болып табылады.

Физкультура сабатарында балаларды кеістікте бадарлауда жаттытыру шін ммкіндік кп: жалаушаны ктеру, ала, арта, оа,сола арайы баытты крсету, допты белгіленген сызытан жаыныра - алысыра латыру т.б.

Сондай –а баса сабатарда балаларды кеістікте бадарлай білуге жаттытыру ажет, мысалы: пара ааза геометриялы фигураларды центрінде-ортасында дгелек, о жаында – шбрыш, ал сол жаында.

Кеістік пен уаытты бадарлау жнінен ткізілетін сабатар «Нені айда транын»тап типтес ойын іспеттес болуы тиіс. Мселен, стел жанына шаырылан бір бала зіні алдында, артында, о жаында, жоары жаында, тменгі жаында не транын анытауы тиіс. Басалары оны жауаптарыны дрыстыын тексереді. Сонан со баланы кзін жмызып оны тран алпын згертеді. Кзін ашып ол енді зіні р тсында не транын атап шыуы тиіс. Бдан рі балалар блмені р жеріне: біреуі, мысалы, бір брышына, барып трады да зіні алдында, артында, о жаында, жоары жаында не транын айтып береді, екіншісі терезені алдына барып трады.т.с.с.Осы жадайларды брінде де баланы з денесі сана нктесі болып табылады.

Физкультура сабатарында балаларды кеістікті бадарлауа жаттытыру шін ммкіндік кп: жалаушаны ктеру, ала, арта, оа, сола арайы баытты крсету, допты белгіленген сызытан жаыныра – алысыра латыру т.б.

Сондай-а баса сабатарда балаларды кеістікте бадарлай білуге жаттытыру ажет, мысалы: пара ааза геометриялы фигураларды центірінде – ортасында дгелек, о жаында – шбрыш, ал сол жаында – квадрат болатындай етіп жайып ою, кмекші ралдарды белгілі бір ретпен орналастыру, санау материалы бар орапты зіні о жаына, ал екі жолаы бар карточканы зіні алдына ою. Білімді бекіту жне оны сзбен айта білуі шін, зіні оу ралдарын (бйымдарын) алай жайып ойанын балалардан срауа болады.Мндай нсаулар балаларды мінез-лын ретке салады жне сонымен бірге оларды кеістікте бадарлай алуын бекітеді, ал трмыста, мірде бл шін олайлы жадайлар кп-а, тек оларды пайдалана білуі ажет (баланы киімін шешкенде оларды р айсысын з орнына оюы, блмені жинастыранда заттарды, дастарана ыдыс-аяты орын-орнына ойып шыуы т.с.с.)

Уаытты бадарлауа да кнделікті мірде йренуге болады. Біра р трлі уаыт аралытарымен таныстыруа кітап оумен оса ткізілетін арнайы гімелерді баыштаан жн.Мысалы, трбиеші р балаа башаа келуден брын не істегендерін айтызады ( ыдан ояндым, киіндім, жуындым, ертегі асымды іштім т.с.с ). Бірнеше баланы жауабын тыдап алып, трбиеші ортындылайды: «Сір, барлы балалар солай істеген болар.Бл кез таерте еді». Осыдан кейін таерте балалар башасында кешке балалар башасы мен йде балалар не істейді деген сра оюа болады т.б. Балалар з іс- рекеттерін тулікті бліктерімен сйкестей естеріне тсіреді. «Таерте, кндіз, кешке жне тн – тулікті трт блігі. р тулікте рашан осы трт блік болады»,-деп атап айтады трбиеші. «Тулік айналып келіп отырады»,- дейді бір сби . «Дрыс бір тулікті орнына екінші тулік, ол біткен со, келесі тулік келеді. Тулік Кремль куранттары соаннан кейін, тнде ауысады», - дейді де трбиеші гіме немесе тапа оумен з гімесін аятайды.

Тулікпен танысуды арасында балалара куранттарды соуымен аяталан тулік «кеше» деп аталатын, тнде басталан жне таертеі, кндізі, кеші, тні бар тулік «бгін» деп аталады, ал біз ктіп отыран, куранттар соанан кейін басталатын тулікті «ерте» деп атайды.Ерте – алдаы келетін уаыт, ертеде – тулік, ол да трт бліктен трады ал ол басталанда біз оны басаша – бгін деп атаймыз, йткені ол тулік келді жне біз ерте істейміз дегенімізді енді орындай аламыз; бізді бгін деп атайтын тулігіміз ткенде, біз оны кеше деген сзбен атайтын боламыз деп тсіндіреді трбиеші. «Бгін біз экскурсияа нара барды, ал тнде тулік ткенде біз оны ерте барды дейміз бе?» -деп азбалап оймайды бала. «Ал ерте ешуаытта бгін бола алмайды: оны біз тек ктеміз, ерте ол басталанда – бгін болады, солай емеспе?» - дейді екінші бала.

Егер тулікпен, оны рамымен жне ауысып отыратындыымен балаларды алдын ала таныстырса, олар бгін, кешке, ерте деген ымдарды мегеруде иналмайды.

Уаыт ымдарымен балаларды таныстыранда оларды практикалы мысалдар арылы олара тез (шапша) жне баяу деген не екенін тсіндіру керек. Келесі топтарда, балалар уаыт аралытарыны затыын білген со, бл ым айындала тседі.Бл кезде болса тездік дрежесі жніндегі тсінікті арама -арсы мысалдар ана келтіріп: автомобиль мен атты жылдамдытарын салыстыртып тсіндірген жн. Шапшады дрежесін анытау балаларды тезірек-баяуыра деген сздерді жалпы мніне бадар жасай білуіне ммкіндік береді: «Алматы тскі асада дастаранды Алмастан тезірек зірледі»т.с.с. да санап шыуа болады. Жиынды бліктерге ажыратып блу жне бл бліктерді бір бтін етіп біріктіру балаларды блік пен бтін арасындаы атынастармен де таныстырады. Осыны брі балаларды ойлау абілетін дамытып, оларды тапырлыын машытандырады, бірлік ымын тередете тседі, арифметикалы амалдарды мнісіне жете тсінуге дайындайды.