Бес жастаы балаларды кеістікі жне уаытты бадарлауы.
Жоспар
1. Ересек жастаы балаларды кеістік тсініктерімен таныстыру дістемесі.
2. Балаларды уыыт тсініктерімен таныстыру дістемесі.
Ересек балалар тобында баланы озінен басталатын озалыстар баыты жніндегі білімдерін бекітуді рі арай жаластырып отыру ажет. Бл топтаы басты міндет бір затты екінші зата атысты аландаы орнын анытау жне сзбен атау шеберлігін игеріп алу болып табылады, мысалы уыршаты о жаында оян отыр, ал уыршаты сол жаында ат тр, уыршаты артында онжы, ал уыршаты алдында теш тр.
Заттарды арасындаы кеістік атынастарды білдіретін сдерді тсіну жне олдану балаа зіні сезім тжірибесін ынуа кмектесетін маызды фактор болып табылады.
Кеістікте бадарлауды дамытуда серуенні, экскурсияны, имыл – рекетті ойындарды, дене шынытыру жаттыулары мен балаларды тек з тобыны блмесінде бадарлай алуы ана емес, сондай -а бкіл балалар башасы йінде бадарлауыны ерекше рлі бар.
Арнайы жаттыуларды кмекші мні болады.
Осы міндеттерді жзеге асыруда оытуды андай дістері пайдаланылуы ммкін? Дидактикалы суреттерді растыру жне ондаы заттарды орнласуын сипаттау, бірыай, біра трліше орналасан, заттары бар пар суреттерді лайытап алу. Мысалы ааз жолатарыны бір парында ш ойыншыты суреті бір атара салынан: центрінде – онжы, оны сол жаында – паровоз, ал о жаында – айы т.с.с., яни барлы ш затты орындары алмасады. Трбиеші суреттерді біреуін крсетеді де балаларды айсысында сондай сурет барын срайды. Соан пар суреті бар бала суретін крсетеді, оны сипаттап береді жне крсетілген суретпен бір пар райды. Мнда маызды мселе баланы пар суретті табуында ана емес, заттарды кеістікте орналасуын сипаттап беруінде болады.
Екінші діс. Блмені р брышына трбиеші топ – топ ойыншытар ояды. Шаырылан бала сол топ заттара жаындап келіп, зіні кргенін айтып беру керек, мысалы, алдыы о жа брышта оян отыр, о жаында саыналары бар конус тр, ал ояны сол жаында – уырша стелі тр, ояны алдында сбіз жатыр, ал оянны артында шырша тр. Барлы ойыншытар р трлі, олар не бары бесеу.
Кеістікте бадарлай білуді бекіту шін дене шынытыру жаттыуларын пайдалануа болады, ол жаттыулар процесінде балалар команда бойынша зіні жріп, жгіріп келе жатан озалысы баытын згертуге, андай да бір зата атысты алдындаы зіні кеістіктегі орнын сипаттай білуге йренулері керек, мысалы, «мен стелді артында труым керек еді, ал мен стелді алдында трдым».
Трбиешіні тапсырмасы бойынша бір бала бір нрсені шкафты артында, шкафты астында, шкафты жанына т. с. с. жасырып ояды да, екінші бала соны іздеп тауып, оны андай тапканын айтып беретін ойын тріндегі дістерді де одауа болады.
ш лшемді кеістікте бадарлауды бекіту шін кптеген ммкіндіктер бар.
Ересек балалар тобында балаларды жазытыта, яни лшемді кеістікте, еркін бадарлай білуге йрету керек, ал ол оай тие оймайды жне бан мектепке келген балаларды здеріні де жеткілікті дайындыы ршан бола бермейді, олар кбінесе дптер параыны жоары жаы мен тменгі жаы дегенді біле бермейді. Осыан балаларды саба кезінде жаттытыран жн. Е алдымен балалара мынадай сздер мен сз тіркестерін тсіндіріп алу ажет: центірде, ортасында, о жаында, сол жаында, о жа бйірінде, жоары, тмен, сол жа бйірінде т. с. с. содан со бір атар практикалы есептер сыну керек.
Осындай сабаа мысал келтірейік. Трбиеші цифрларды пара ааза зі айтандай етіп орналастыруды тапсырады: параты центіріне 5 цифрын, оны о жаына 6 цифрін, ал сол жаына 4 цифрын ою керек; 5 цифрыны жоары жаына, тбесінде 2 цифрын, оны о жаына 3 цифрын. Ал сол жаына 1 цифрын ою керек; 5 цифрыны тменгі жаына, астына 8 цифрын, оны о жаына 9 цифрын, ал 8 цифрыны сол жаына 7 цифрын ою керек.
Цифрлар рет – ретімен ш жола орналасты. Трбиеші солдан оа арай атай отырып, оларды оып шыуды тапсырады.
Алайда басаша орналасуы да ммкін, мысаы: параты жоары сол жа брышына, жоары о жа брышына, тменгі сол жа, тменгі сол жа брышына, тменгі о жа брышына, центіріне немесе ортасына, сол жа бйір сызыы бойына т. с. с. орналасуы ммкін. Бл жадайда балаларды тек трбмешіні айтаны бойынша іс - рекет жасап ана оймай, здеріні іс жзінде жасаан іс - рекеттерін сзбен жеткізе білуге, андай да бір объектілерді орналасуы жнінде гімелеп беруге йрету керек.