Балаларды уыыт тсініктерімен таныстыру дістемесі.
Алдыы топты зінде –а балалар уаыт мезетеріні ретімен, тулікті бліктерімен, оларды алмасып отыратындыымен танысып, бгін, ерте, кеше дегенді айыра білуге йренеді, бір тулікті екіншісімен ауысып отыратын ынып алан болатын енді оларды тулікті з атаулары болатынын, жеті тулік немесе жеті кн бір апта болатынымен, ал рбір жеті кнні реті: дйсенбі, сейсенбі, срсенбі т. с. с. болатынымен таныстыруа болады.
Ересек балалар тобында р кні балалар сол кнді анытайды, ткен жне келесі кндерді атайды. Апта кндеріні ауысуы жніндегі, ал сонан со бір аптаны екіншісімен ауысуы жніндегі білімді игеріп алу балаларды уаытты периодтылыы туралы тсінікке келтіреді. Балаларды здері «жылды айналып тратыны» жнінде айта бастайды: жаз шыып еді, ол тіп, айтадан жаз келеді. Аптада дйсенбі болып ткені, ал жеті кннен кейін айтадан дйсенбі болатыны сияты.
Сондай – а балаларды назарын бірте – бірте оларды жасайтын іс - рекетіні белгілі бір мерзімні затыына аудару керек. Мысалы, балалара трбиеші серуенге шыарда анша уаыт кейінгенін ойлап круді тапсырады. Уаыт мерзімдеріні затыын тсініп алмаан балалар трліше жауап береді (екі минуттан бір саата дейін). Балаларды кейінуге не бары 20 минут жмсаанын трбиеші анытайды. Егер балаларды назары немі осы процедураны затына аударылып отырса, олар андайда бір уаыт мерзіміні затыы жнінде бірте – бірте білім ала бастайды. Балалар тезірек орындауа ынталана бастайды. «Мен бгінгі серуенге шыу шін неше минут кейінетінімді байаыздаршы. Мен тез кейініп шыуа тырысамын», - деп срайды бала трбиешіден.
андай да бір іс - рекетті затыына балаларды назарын аудару бара – бара балаларды «уаытты сезімін» дамытады.
Бекіту сра-тапсырмалары
1.Ересек жастаы балаларды кеістікті бадарлауа йрету дістерін олданып, йымдастырылан оу іс-рекетіні технологиялы картасын растырыыз.
2. Ересек жастаы балаларды уаытты бадарлауа йрету дістемесіне сипаттама берііз. Балаларды уаытты бадарлауа йретуде пайдаланатын дидактикалы материал жинатаыз.
ІХ. Балаларды арапайым математикалы ымдарын алыптастыруда мектепке дейінгі йым мен мектеп жмыстарыны сабатастыы
1. Заманауи бастауыш мектептін, балаларды математикалы дамуына оятын талаптары.
2. Математиканы йретуді мазмны мен дістеріндегі сабатасты.
3. Математиканы оытуда мектепке дейінгі йым мен мектеп жмысындаы йымдастыру формасыны сабатастыы.
4. Бірінші сыныпта математиканы оуа балаларды дайындыыны крсеткіштері.
Заманауи бастауыш мектептін, балаларды математикалы дамуына оятын талаптары.
Мектепте оуды нтижесі мектепке дейінгі кезенде алыптасан білім мен дадыларды сапасына, баланы танымды ызыушылыы мен белсенділігіне байланысты болады. Мектеп немі баланы интеллектуальды, соны ішінде математикалы дамуына жоары талап ояды. Ол мынандай обьективті себептермен тсіндіріледі: ылыми-техникалы прогресс, апараттын кбеуіне, бізді оамымызда болып жатан згерістерге, соны ішінде экономикалы мірдегі, математикалы білімні мазмныны жне маызыны згеруіне, алты жастан мектепте оуа кшуге байланысты, т.б.
Озат педагогикалы тжірибенін нтижелері бойынша, егер мектепке дейінгі йымда жне мектепте оу-трбие жмысы біріккен дамыту рдісі болып келсе осы талаптарды зады жне орындалуы ммкін екеніне сендіреді. Болаша рпаты трбиелеу мен оытуды біріккен жйесін растыру, мектепке дейінгі йым мен мектепте оларды ажырамас байланысын, осы жйенін барлы звеноларындаы логикалы сабатастыын арастырады.
Сабатасты – бл ткенге сйене отырып балаларда бар білімін, дадылары мен іскерліктерін дамыту. Ол, білімін кеейтіп, тередету, барды жаа, жоары дегейде ескереу.
Сабатасты бір кешенде танымды, трбиелік жне дамытушылы міндеттерді шешуге жадай туызады. Бл рбір тменгі звено келесінін талаптарына баытталады.
Мектеп жасына дейінгілерді оыту оытуды бастапы звеносы бола отырып балаларды осы жастаы ммкіндіктеріне сонымен атар заманауи бастауыш оытуды талаптарына баытталады. Осы екі шарт оытуды мазмны жне ралдарын, йымдастыру формаларын анытайды.
К.Д. Ушинский «дайынды оыту» жне «мектепте дістемелік оыту» байланысы жнінде з ойын тжырымдады. Мектепте жйелі оытуа мектепке дейінгі жаста дайынды оыту болу ажет, - деп санады; мектепте дістемелік оытуды бастамасын баланы даму дегейіне арай, білімді абылдауа дайындыын жеке анытауды сынды. Оыту процесінде баланы жеке тжірибесін, білімін жне жалпы дамуын ескеру ажет деді. рбір жаа жаттыу алдыысымен байланысты болуы, оан сйену жне ала жру.
Е.И. Тихеева, Ф.Н. Блехер, Ф.А. Михайлова, Н.Г. Бакст, З.Н. Пигулевск, А.М. Леушиныны жмыстарында сабатастыты зейнге алмаанны зінде осы баытта кптеген нды жне пайдалысы бар.
ХХ асырды 20-40-ші жылдары оларды жасатап шыаран положения ттастай жзеге асыруа ммкіндік болмады, осыан ынайлы жадай, бастысы сабатасты мселелері бойынша арнайы зерттеулер жетіспеген со.
ХХ асырды 60-70-ші жылдары осы таырыпа байланысты Н.А. Попованы, Т.В. Тарунтаеваны, П.А. Сагым-Бекованы бірінші эксперименталды зерттеулер пайда бола басталды. Сабатастыты бекіту обьективті себептерге байланысты кідірді. Біріншіден балабашаларды саныны жетіспеуінен, мектепке кптеген балалар алдын-ала жйелі дайындысыз йінен келуіне байланысты. Отбасы трбиесі ажетті математикалы дайынды дегейін жне жалпы балаларды аыл-ой дамуын толы амтамасыз етепеді.
Соымен атар за уаыт балабашалар мен мектептін оу-трбие міндеттерінін келіспеушілігі байалды.
азіргі уаытта оамды мектепке дейінгі трбиені ролі ктерілді. Барлы алты жастаы балаларды мектепте оуа дайындау масатыны згеруіне байланысты мектептерде мектепалды даярлы сыныптар, мектепке дейінгі йымдарда даярлы топтар йымдастырылуда.
Бірінші сыныпа келетін балаларды жоары дегейде математикалы дамуын амтамасыз ету, алдын-ала дайындау, мектепте оу материалын сапалы мегеруге серін тигізеді. Сондытын, мектепке дейінгі йымдарда, соны ішінде ересек мектепке дейінгі жаста оу-трбие жмысы дрыс йымдастыруа кіл блінеді.
Соы жылдардаы психологиялы-педагогикалы зерттеулер (Г.Г. Петраченко, Н.Н. Поддьяков, Н.Ф. Виноградова, Н.Ф. Алиева т.б.) мектеп жасына дейінгілерді оытуды мазмны, жеке айтанда математиканы оытуды жаартуа жадай жасады. Мектепке дейінгі мекемелерде оыту мен трбиелеу вариативтік бадарламаларын растыру, балаларды математикаа оыту жне оларды математикалы дамуыны ерекшеліктері бастауыш мектеп талаптарына сай болуын арастырады.
Бастауыш мектепті алашы талаптарыны бірі, мектепке дейінігі мекемелер тлектерінде оу рекетіне, оуа ызыушылы, наты арапайым математикалы білім мен дадыларын алыптастыру.
Осыан байланысты балалар о клемінде сандарды білуі, тура жне кері бір-бірден жне топтап санау, натурал атардаы санны орнын табу, санды бірнеше бірліктерге азайту немесе кбейту, аралас сандар арасындаы атынастарды тсіну, санны екі кіші саннан рылымын білу, осуа, азайтуа арапайым жаттыулар мен есептер растырып, шешу, +, —, = белгілерін олдана білуі, заттарды екі те, трт бірдей бліктерге бліп, алай аталатынын, наты материал арылы бтінін бліктен лкен екенін анытай білу арастырылады. Салыстыру арылы балалар заттарды клемдерін белгілеуге йренеді, шарты лшеуіштерді кмегімен жне сызыш арылы лшеп ажетті зындыта сызытар сызады. Олар кпбрыштармен жне оларды элементтерімен: абыраларымен, брыштарымен, тбелерімен, ааз бетінде, дптерде, кітапта, уаытты, оршаан кеістікті бадарлай білу арылы танысады.
Біра заманауи мектептерді осы білім мен дадыларды мегеруі анааттандырмайды. Болашата мектепте оу, мегерген білімінін сапасынан, оларды з санасынан ткізуінен, натылыына байланысты. Сондытан осы сапаларды ктеру шін заманауи мектепке дейінгі дидактика оытуды оптимизацииялау жолдарын жйелеуге баытталан. Мектепке дейінгі мекемелер тлектері алан білімдері мен дадылары карапайым жадайда ана емес, соымен атар згерістерге шрайты, жаа, жадайлардада (ойын, ебек) пайдалана білу керек.
Математикалы дайындыты бастауыш оытуыны басты талаптарыны бірі алашы уаытта мектепке дейінгілерді ойлау абілетін дамыту.
Математика – бл тере логикалы ылым. Баланы бастапыш арапайым математикаа кірістіру ажетті дегейде логикалы ойыны дамуысыз болмайды.
Н.Н. Подьякова, Н.И. Непомнящяны психологиялы зерттеулері балаларды аналитикалы-синтетитикалы рекетінін, барлы ойлау формаларынын белсенді дамуы жнінде длелдейді. Мны ылыми длелденген оытуды коррекцияланан мазмны мен дісі негізінде ол жеткізуге болады.
Заманауи бастауыш мектеп мектепке дейінгі мекемелер тлектерінен оуа деген ттастай кешенді дайындыын талап етеді. Балаларды мазмны мен баыты бойынша мектепке дайындау жалпы жне арнайы дайындыа блінеді. Жалпы балаларды арапайым нормалармен жне тртіп, трбие этикасымен, танымды ызыушылытарымен, жауапкершілікпен, настойчивости таныстыруды арастырады. Арнайы дайынды мектепке дейінгілерді бастауыш мектепті жекеленген пндерге, соны ішінде математика кіретін біліммен жне дадылармен аруландыру. Осымен атар мамандар мектепке дейінгілерді арнайы сапаларын алыптастыруды крсетеді.
В.К. Котырло, С.П. Тищенко таы басалары осындай сапалармен атар баса да сапаларды соны ішінде белсенділікті, штарлыты, з бетімен жмыстануды, зін-зі адаалау жне саморегуляциялау абілетіліктерін, оу рекетінін негіздерін мегеру, сенсомоторлы аппаратты дайындыы, негізгі маызыды дадылар мен деттердін алыптасуын крсетеді.
Заманауи мектептер бірінші сыныпа келген баладан жоары дегейде жмыстана білуді, аыл-ойды крделі формаларын, мектепке дейінгі шата морально-волевых сапаларын алыптасуын талап етеді. Осы барлы талаптарды орындау баланы мектепте оуа дайынды дегейіні ктерілуіне кмектеседі. Баланы жалпы дайындыынан математикалы дайындыы мектепте математиканы мегеруін, болашата математикалы рекеттерге ызыушылыын дамыту амтамасыз етеді.
Мектепте баланы алдында абстракциялы тсініктерді зерттеу ете алатындай дайындыты талап ететін тере ылыми білімдер ашылады. Маыздысы жеке функцияларды (абылдау, зейін, ойлау, т.б) дамуы емес, баланы санасындаы функционалды байланыстар мен атынастарды алмасуы.
Л.С. Выготский крсеткендей сананы рбір функцияны дамуындаы жекеленген згерістер топтары емес, жаа сатыда зіні ішкі рылысын жне бліктерінін байланысын ауыстыра отырып, бтіндей болып дамуы.
рбір функциональды бліктерді сананы дамуындаы орыны, бтінін згеруіне байланысты. Функциональды рылыстын осындай згеруі жеке тланы дамуыны басты жне натысы болып келеді.
Баланы мектепте оуа дайындыыны жоары дегейіне жетуі басты метепке дейінгі йымдаы оу-трбие жмысыны мазмны, формасын жне дістерін крделендіруді арастырады , соны ішінде математикаа оытуды.