Мемлекетті экономиканы реттеу формалары мен дістері.

Нарыты реттеу тсілдері-бл мемлекет пен мекемелерді дайы ндіріс процесінде масатты баыт беру дісін айтамыз. Ол нары механизм ызметіне алыпты жадайды амтамасыз етуге сер етеді. Реттеуші субъетілеріне байланысты реттеу тсілін шартты трде былай класификациялаймыз: мемлекеттік жне мемлекеттік емес, ол нарыты тепе-тедікке сер ету дісіне арай – тікелей жне жанама. Реттеуді тікелей тсілі экономикалы процесті зіне жне оны параметріне ктем сер етумен байланысты. Нарыты тікелей реттеу тсіліне жиынты сраным тлем абілеттілігіні алып тасуы шін жне халы шаруашылыы тратылыын амтамасыз ету шін орталытан олданатын дістер жатады. Бл жерде гіме жалпы мемлекетті ызметі жайлы емес, мемлекетті дрыс леуметтік атмосфера жасауды олдану тсілі жайлы болып отыр. Ол нары ызметіні тиімді жзеге асуына ыпал жасайды. Бл жаынан бсекені дамыту шін экономиканы монополиялау шараларына атысты болса, екінші жаынан, тлем абілеттілігі жадайын сатау шін трындарды леуметтік орау саясатын жргізеді. Реттеуді жанама тсілі негізінен адрессіз боланмен, біра барлы шаруашылы субъектілерніне міндетті болады. Мемлекеттік реттеуді е маызды инструментіне мыналар жатады: 1)фискалды саясат- ол мемлекеттік бюджетпен байланысты аржыны реттеуді амтиды.2) аша-несие саясаты. Мемлекет нарыты салалы жне айматы мселелерді шешу шін арнайы мемлекеттік бадарлама негізніде масатты жеіл несие береді. Несиені реттеуді тмендегідей трлері жиі олданылады:экономикалы банкті есептеу ставкасыны згеуі; ашы нарытаы операция. 3) баа мен абысты реттеу саясаты. Фискалды жне несие саясаты тсілдері кбінесе баа мен табыстарды реттеуде тиімсіз рал болып алады. Сондытан мемлекет кбірек тікелей рала жгінеді. 4) леуметтік саясат зіне табысты индексациялау тменгі мір сру дегейін бекітуді оса отырып, оамдаы кедей тпа кмек крсету бадарламасын жзеге асыруа кш салады. Оларды арынды инфляция салдарынан орауа кмектеседі.5) сыры экономикалы реттеуге мыналар жатады: мемелекетті сауда саясаты, валюталы курсты басару, сырты сауда тарифтер жйесі, квота, лицензия. Осы масата мемлекет баа мен табысты суіне максимальді шектеуді белгілеп, кейде оны уаытша лафын тотатады.6) кімшілік реттеу т трлі баылау шараларын жзеге асырады. Олар арнайы кейбір ошауланан салалара байланысты олданылады.7) ыса мерзімді реттеу дайы ндіріске сондай масатпен сер етеді, себебі бірнеше айды ішінде нтиже алуы керек.Алдына ойан масаты экономикалы циклды аымдаы фазасыны іс-рекетін згертуге рекет жасау.

Мемлекеттік реттеуді кейнстік жне монетарлы лгілері.

Монетаризм-экономикалы концепция, бл макроэкономикалы талдауды негізгі ралы ретінде, айналымдаы ашаны арастырады. Монетаризм XX 50 жылдарында пайда болды. Оны мні екі трлі тезиске келеді:аша экономикада басты рлді ойнайды; орталы банк аша сынысына,яни айналымдаы аша санына сер етеді.азіргі заманы монетаризмге ашаны кейнсианды жне неокейнсианды бсекелес теориялары бар. Кейнстік теория ашаа сранысты анытау шін экономикалы тла тетіктеріне сйенеді, яни ол тла байлыыны бір блігін ликвитті ашалай актив нысанында сатауы ыпал жатпайды. Монетаризм мен кейнстік теориясыны арасындаы негізгі айырмашылы келесіде болады: мемлекетті реттеуші рліне сйенетін кейнстік теориядан айырмашылыы монетаристтер ескі классикалы мектепке жаын трады жне аша массасын реттеуге мемлекетті араласуына арсы пікір айтады. Кейнсианды ілім жорамалы бойынша, аша сынысыны згеруі проценттік млшерді згеруіне келіп, содан кейін – инвестициялы сраныс жне тек мультипликатор арылы номиналды Ж згеруіне келеді. Монетарлы бадар бойынша, за мерзімді саясатты мемлекет негізделген траты трде аша массасыны суін амтамасыз етіп отырады. Монетарлы бадарды кейнсианды ілімдерден пікір айырмашылыы: аша сынысыны суі негативті салдара келіп сотырады. Егер аша сынысы ссе, сраныс тмендейді, бл аша сынысыны суіне сер етпейді. Нтижесінде экономика «ликвидті апана» тсіп, аша санымен номиналды Ж арасындаы байланысты себеп-салдарлы шынжыры зіледі.Сондытан кейнсиансттерді монетаристерден айырмашылыы, кейнсианистер экономикалы тратылыыны негізгі ралы аша емес – фискальді саясат деп есептейді.