Дріс таырыбы. Экономикалы институттар: меншік жне ксіпкерлік.

1. Меншік атынастарыны экономикалы жйедегі рлі

леуметтік-экономикалы атынас немесе меншік бойынша атынастар ндіріс дістеріні ішіндегі ндірістік атынастарды негізі. Ол ндірісті жеке жне затты факторларыны осылу дісі мен блу, айырбастау, ттыну атынастарын анытайды. оамды атынастар жйесіндегі меншікті орнын келесідей анытайды:

1. Меншік оамды атынас жйесіні фундаменті

2. Меншікті оам абаттарыны орналасуына байланысты анытайды.

3. Меншік з формасын екі жолмен згертеді: эволюциялы жне революциялы.

4. Меншікті барлы формалары зара байланысты жне зара рекеттеседі.

5. Меншік тарихи даму нтижесі болып табылады.

 

 

2. Меншікті экономикалы жне ыты мазмны

Меншік – белгілі бір материалды игілікті иелігіне алу шін адамдар арасындаы атынас. Меншікті экономикалы мазмны ндірістік атынастар жиынтыы, яни ндіру, блу, айырбастау жне ттыну арылы крсетіледі. Меншікті ыты мазмны меншік иесіні табыс пен ауісіздікті иелену, пайдалану, басару ыы.

Меншік ыы – белгілі бір тауарлара материалды жне материалды емес игіліктерді тиістілігін бекітетін жне осы ытарды орайтын за нормаларыны жиынтыы.

Меншік субъектісі – меншік атынастарыны активті жаы, яни меншік объектісін иелену ыы.

Меншік объектісі - меншік атынастарыны пассивті жаы, яни табиат, заттар, энергия, мліктер, апараттар т.б. Меншік объектісі мен субъектісі арасындаы атынас иелік ету, пайдалану, билік ету, жауапкершілігі бір уаытта ыты, зады жне экономикалы категориямен байланысты.

 

3.Нарыты эканомикадаы меншік формаларыны трлері

Меншік формасы – ол критерии, меншік субъектісі белгісі бойынша мінезделетін, яни меншік объектісіні трлілігі субъект табиатымен бірігуі. Меншік формаларыны келесі трлері бар:

А) жалпы халыты;

В) мемлекеттік;

С) коллективтік;

Д) лесті біріккен;

Е) индивидуалды жне т.б.

Бл меншік формаларыны барлыын топтап екі типке блуге болады: мемлекеттік жне жеке. Мемлекеттік меншік – меншік типі, мемлекеттік секторда орналасан ксіпорын, йым, орталы жне жергілікті басару органдары арылы мемлекет меншігін басару. Мемлекеттік меншік екі формада болады: 1. Мемлекеттік, 2. Муниципалды

Жеке меншік – ол меншік атынастары, экономикалы тла баса тлалара туелсіз меншігіне билік ету жне иеленуі.

 

4. Р-даы меншік атынастарыны згеруі

азастанны нарыты экономикаа ту кезеінде мемлекеттік меншік эффективті болан жо. Нарыты экономиканы рылуы азастандаы меншік атынастарын згертті. Ол жекешелендіру жне мемлекетсіздендіру жолдарымен жзеге асты.

Мемлекетсіздендіру – мемлекеттік ксіпорындарды шаруашылы басару ызметтерін толыымен шаруашылы субъектісіне берілуі.

Жекешелендіру – зады жне жеке тлаларды мемлекеттік меншікті мемлекеттен сатып алуы, сонымен атар мемлекеттік ксіпорын жне йымдарды мемлекетсіздендіру жолымен акционерлік оамдарды акцияларын сатып алу.

Мемлекетсіздендіру жне жекешелендіруді негізгі баыттары:

- жеке жобалар бойынша ірі жне уникалды мліктік комплекстерді жекешелендіру;

- орта ксіпорындарды жалпы жекешелендіру;

- кіші жекешелендіру, шаын сауда ксіпорындарын, коммуналды шаруашылытар, трмыс жне сервис крсету орталытарын аукцион, конкурстар арылы сату.

Жекешелендіру мдделері:

- Жеке меншік топтарын ру;

- Бсекелес ортаны ру;

- Ксіпорныдарды тиімділігін арттыру;

- Экономиканы монополиясыздандырылуына жрдемдесу;

- Шетел инвесторларын тарту;

Жекешелендіру тсілдері:

1. Мемлекеттік жне муниципалды ксіпорындарды акционерлік оамдара айналуы;

2. Ксіпорындарды аукциондарда сату;

3. Жала берген ксіпорынны млкін сатып алу;

4. Конкурс бойынша мемлекеттен ксіпорындарды сатып алу.

Жекешелендіру трлері:

· Шаын – жмысшылар саны 200 адама дейін объектілерді жекешелендіру;

· Жаппай (купонды) – жмысшылар саны 200 адамнан асатын орта ксіпорындарды жекешелендіру;

· Жеке жоба бойынша ірі (5000 адаснан астам) жне стратегиялы маызды мемлекеттік меншік объектілерін жекешелендіру.

 

Негізгі дебиеттер: 1 нег. [39-47; 52-66; 57-68]; 5 нег. [38-52; 54-68]; 13 нег. [21-37].

осымша дебиеттер: 4 ос. [270-284]; 2 ос. [657-670].

Баылау сратары:

1) Меншікті экономикалы мазмны андай тсініктер арылы сипатталады?

2) «Иелену, пайдалану, билік ету» деген категориялара тсініктері мен анытамалары андай жаттарда беріледі?

3) Толы «ытар шоыры» анша элементтен трады? Атап жне сипаттама берііздер?

4) азастан Республикасындаы мемлекет арамаынан алу жне жекешелендіру рдістеріне ыса сипаттама берідер.

5) Жекешелендіруді мдделерін, тсілдерін, трлерін атап берідер№