Инфляция ымы жне оны себептері

Инфляцияны мазмны мен оыан рбір оулыта р трлі болып шыты. Мысалы, "Аша, несие, банктер" деген 1998 жылы, Мскеуден шыан клемді оулыта: "инфляция, бааны жоарлаанын, тауарды жетіспеушілігінен жне тауар мен крсетілген ызметті сапасыздыынан шыан ашаны нсыздануы, оны сатып алу ммкіншілігіні тмендеуі болып крінеді",- делінген.

Мені ойымша, бл анытаманы басты кемшілігі, айналымдаы аша белгілеріні аса кбейіп кетуіні инфляцияа тигізетін сері айын крініс таппаан.

1999 жылы, Алматыда шыан "Толы экономикалы, орысша азаша сздікте" инфляция былай сипатталады: "Ашалай табысты тауарлар мен крсетілетін ызметтерден асып тсуі, нарыта аржы активтеріні кбеюі салдарынан тауарлар мен крсетілетін ызметтер баасыны суі".

Бл анытамадан байайтынымыз, е басты мселе табысты суінде сияты. Соны, салдарынан айналымда аша кбейіп кетеді деген ой туады. Біра, бл да толыанды тсінік емес трізді. гіме табыста емес. Ол скен жо, ал тауар мен ызмет жетпегендіктен, оларды сапалары тмен боландытан, сыным азайып, сраным кбейгеннен кейін, айналымда аша кбейген сияты болып крінеді.

«Инфляция (латын. inflatio, аудармасы — «абыну», «ісіну») — бл бааны суінен, тауарлар тапшылыынан жне тауарлар жне ызметтер сапасыны тмендеуінен туындайтын ашаны нсыздануы, сондай-а оны сатып алу абілетіні тмендеуі» - деп жазыпты МаышС.Б. зіні оулыында.

Инфляция — бл кез келген экономикалы даму лгісіне тн объективті былыс. Инфляцияны себептері айналыс жне ндіріс саласында орын алады.

азіргі инфляция мынадай факторлара байланысты:

1) Аша айналысыны факторларына: бюджет тапшылыын жабуа пайдаланылан шексіз кп ашаны эмиссиялануы есебінен айналыс аясыны арты аша массасына толып кетуі; халы шаруашылыыны арты несиеге толуы.

2) Ашалай емес факторлара: оамды ндірістегі тесіздікке, шаруашылыты шыынды механизміне, мемлекетті экономикалы саясаты, онын ішінде, салы саясаты, баа саясаты, сырты экономикалы саясатына байланысты факторлар жатады.

Аталан факторларды анат жаюына байланысты инфляцияны екі типі болады: сраныс жне шыын (сыныс) инфляциясы.

Сраныс инфляциясы мынадай факторларды серінен туындайды:

• скери шыыстарды суі, яни скери техникаларды азаматты салаларда пайдалану ажеттігінен, нтижесінде аша баламасы айналыс шін арты болып алады;

• мемлекеттік бюджет тапшылыы жне ішкі арыздарды суі, яни мемлекетті ыса жне орта мерзімді міндеттемелерін шыару есебінен бюджет тапшылыын жабу, нтижесінде мемлекетті ішкі арызы артады;

• несиелік экспанциялау, яни елді орталы банкіні коммерциялы банктер мен кіметке несие беретін несиелер клеміні лаюын сипаттайды;

• импортталан инфляция, яни шетел валюталарын сатып алу барысында тауар айналымына ажеттілікті стіне лтты валютаны эмиссиялануы;

• ауыр нерксіп саласына те кп млшерде инвестиция жмсау.

Шыын (сыныс) инфляциясы — бл баа белгілеу процесіне сер ететін мынадай факторларды болуымен сипатталады:

• ебек німділігіні суін азайту жне ндірісті лдырауы;

• крсетілетін ызметті маызыны артуы;

• бір нім бірлігіне жмсалатын шыынны суіні жеделдетілуі, сіресе жалаыны суі;

• энергетикалы дадарыс.

Инфляция жадайында ааз ашалар мыналара атысты нсызданады:

• алтына;

• тауар;

• шетел валютасына.

Бірінші жадайда ааз ашамен берілетін алтынны нарыты ны артады. Екінші жадайда тауарларды баасы седі. шінші жадайда шетел валютасына атысты лтты валютаны баамы тмендейді.

Инфляцияны мынадай белгілеріне байланысты жіктеуге болады:

1) Инфляциялы процесті сипатына арай:

• ашы инфляция, яни бааа ешандай да кедергі болмайды, оны еркін суі байалады;

• жабы инфляция, яни тауар тапшылыы жадайында бааа мемлекет ата баылау жасап отырады;

• инфляциялы шок, яни бір мезетте бірден баа сіп кетеді.

2) Таралу орнына арай:

• локальды инфляция, яни баа бір ана елді шекарасында седі;

• дниежзілік инфляция, яни кейбір елдер топтарын немесе барлы, аламды экономиканы тгелдей дерлік амтиды.

3) Бааны су арынына арай:

· баяу инфляция — баа баяу арынмен біртіндеп жылына 10%-а седі;

· орташа инфляция — баа тез арында жылына 20-дан 200%-а дейін седі, мндай баа арыны ауыр экономикалы жне леуметтік зардаптара шалдытырады;

· шыр инфляция — баа жылына 500-ден 1000%-а дейін жне одан жоары арынмен седі. шыр инфляция аша жйесіні лдырауына келіп соады. Мндай жадайда аша зіні атаратын ызметтерін жоалта бастайды.

 

Негізгі дебиеттер: 7 нег. [272-404], 13 нег. [1-7]

осымша дебиеттер: 7 ос. [1-15], 8 ос. [1-6], 9 ос. [1-10], 10 ос. [1-7]

Баылау сратары:

1) Ашаны мні мен атаратын ызметтері?

2) Аша жйесіні элементтері

3) Инфляция дегеніміз не? Инфляцияны факторлары мен трлерін атап беру?

4) Инфляцияны ішкі жне сырты себептері.