Су сапасын баылауды нормалары жне шекті рсат етілген концентрация

оршаан ортаны сапасын баалау масатында оршаан орта сапасыны стандарттары жасалан. Стандарт экологиялы жне ндірістік –шаруашылы болып блінеді.

Экологиялы стандарт оршаан ортаа шекті рауалы нормаларын белгілейді. Егер де осы экологиялы регламенттер негізінде есептелген жне ыты статус алан антропогендік жктеме шамасы белгіленген млшерден асатын болса, адам денсаулыына ауіп тнуі, ал сімдіктер мен жануарлар лемін ртатын сер орын алуы ммкін. Осы нормалар саталан жадайда экожйелерді тозуы болмайды, биологиялы алуантрлілік пен халыты экологиялы ауіпсіздігі саталады.

оршаан табии орта сапасыны барлы нормативтері ш трге блінеді: санитарлы-гигиеналы, экологиялы (ндірістік-шаруашылы) жне осалы.

Санитарлы-гигиеналы нормалара – адамды оршаан ортаны санитарлы-гигиеналы жадайларыны жне сапасыны крсеткіштері. Санитарлы-гигиеналы нормативтерге зиянды заттарды (химиялы, биологиялы) шекті рауалы концентациясы немесе шекті рауалы млшері, физикалы серлер, санитарлы орау аймаы, радияциялы серлерді шекті рауалы дегейі жатады.

Екінші нормативтер тобына экологиялы норматив –экологиялы регламенттер негізінде есептелген жне ыты статус алан антропогендік жктеме шамалары жатады.

осалы нормалар мен ережелерді негізгі масаты олданылатын терминдерді, йымдастыру рылымдарыны жне экологиялы атынасты за тртібімен реттеу бірлігінде беріледі. оршаан табии ортаны сипаттайтын сапа нормативтерін топтастыру лгісі 1.2 кестеде берілген.

азастан республикасыны «оршаан табии ортаны орау» заына сйкес, осы нормативтер тобына зиянды заттарды шекті рауалы концентрациялары нормативтерін, радиация, шу, вибрация, магнит рістері серіні шекті рауалы дегейлері (ШРД) нормативтерін, зиянды заттарды таамды німдердегі шекті рауалы алды млшерлер (ккністегі нитрат, ауыз судаы тздар) нормативтерін жатызады.

Судаы зиянды заттарды нормалау

Зиянды заттар шін биосфераны р компонентіне арнайы белгіленген ШРК-ны шамалары бар.

Сулы орта немесе су объектілері:

- ШРКс – шаруашылы ауыз су мен мдени-трмысты

жадайа олданатын су оймаларындаы заттарды шекті рауалы концентрациясы, мг/л. Бл концентрация адамны бкіл мыры ішінде оны мшелеріне тікелей немесе жанама серін тигізбеуі, сонымен атар келесі рпатарды денсаулыына жне олданатын суды гигиеналы жадайын да тментетпеуі ажет;

* ШРК б.с- балы шаруашылыында олданылатын суаттарды

суындаы заттарды шекті рауалы концентрациясы, мг/л.

Суды интегралды крсеткіштері:

- ОБ- оттекке биологиялы ажеттілік- сынау инкубациясыны білгілі уаыт ішінде (2,5, 20, 120 тулік) органикалы заттарды биохимиялы тотыу (ыдырау)

процестеріне пайдаланылан оттекті млшері, мг О2/л (ОБ5 -5 тулік, ОБ 20 -20 тулік ішінде);

- ОХ- оттекке химиялы ажеттілік- судаы барлы тотысыздандырыштарды тотытыруа ажетті, яни тотытырышты жмсалатын млшеріне эквивалентті, оттекті млшері (бихроматты діспен аныталан), мг О2/л суа.

ОБ/ОХ атынастарына арай отырып, заттарды биохимиялы тотыуыны тиімділігін айтады.

Су обьектілеріндегі суды рамы мен асиеті зен жармасындаы немесе апайтын су оймаларындаы су алатын нктеден радиусы 1 км-дей жердегі нормативтерге сйкес болц тиіс.

Заттарды ШРК-ны шамасы ртрлі болады, ол суды олдану категориясыны тріне байланысты келеді. Мысалы шаруашылы- ауыз су жне мдени-трмысты жадайа олданылатын су обьектілеріні суында хлорорганикалы осылысты –гексахлоранны млшері 0,1 мг/л шамасында болуа рсат беріледі, ал балы шаруашылыына ттынатын суларына бл зат млдем болмауы тиіс.

Бір заттар организмні ішіне тскенде ана олайсыз сер тигізсе, екіншілері сырттай байланысанны зінде зиянды серін тигізеді, осыан байланысты іс-жзінде ртрлі шектеулер олданылады. Мысалы, санитарлы шектеулерге сйкес бір затты суда болуы шомылу мен жуынуды шектейді, ал санитарлы-гтгтеналы шектеу баса заттарды болуына арай оны ішуге жне тама пісіруге лимиттейді. Сондытан, ШРК-мен атар су обьектілеріне баса шектеу нормативі – зияндылыты лимиттеу крсеткіші (ЗЛК) олданылады. Ол суды санды жаынан емес, тек суды сапасына ойылатын талаптарды сипаттайды. ЗЛК ш трге блінеді:

1) санитарлы-токсикологиялы (заттарды адам организмінжне су жануарларын уландыруын сипаттайды);

2) жалпы санитарлы (заттарды су обьектісіні жалпы санитарлы жадайына, сондай-а здігінен жретін процестерді жылдамдыына тигізетін серін сипаттайды);

3) органолептикалы (заттарды суды органолептикалыаситетін- иісі, дмін, тсін, кбіктенуін згерту абілетін сипаттайды, яни адамны сезім мшелерімен бааланатын асиеттер).