Атмосферадаы шаны млшерін анытау

Жыл сайын жерге 2-5 млн тонна космосты ша тсіп отырады. Табии ша да Жермен жанасан атмосфераны рамды блігіне жатады. Ол ауада алып жретін радиустары 1016-105м шамасындаы блшектерден трады. Атмосфераны тменгі абаттарын шамен ластайтын кздерді арасында шлді дала мен баса да сусыз даланы айрыша атап кетуге болады. Атмосферадаы ша буды суа айналдырумен атар, кн радиациясын тікелей сііреді жне тірі организмдерді кн сулесінен орайды. Заттарды биологиялы жолмен ыдырауы кп млшерде ккіртті сутекті, аммиакты, кмірсутектеріні, азот оксидтеріні, кміртегі оксиді мен диоксидіні жне т.б. тзілуіне жне оларды атмосфераа тсуіне апарады. Атмосфералы ластануа табиатты алапат былыстарыны осатын лесі айтарлытай. Мысалы, орта есеппен жанартауларды атылау нтижесінде жылына атмосфераа 30 - 150 млн/т газ жне 30 - 300 млн/т са дисперсті кл тасталып отырады. Тек Пинатубо (Филиппин) жанартауы атылаан кезде (1997 ж.) атмосфералы ауаа 20 млн тонна ккірт диоксиді шыарылды. Жанартаулар атылаанда атмосфераа біратар химиялы ластаыштар - сынап, мышьяк, орасын, селен тседі. Ірі орман рттері салдарынан да атмосфера кп млшердегі шамен ластанады.

Соы он жылдыта гигиенист пен эколог алымдарды сынысымен атмосфералы ауа сапасын баалау кезінде алдыы атарлы поллютанттарды блу абылданды. Бкіл лемдік денсаулы сатау йымыны мліметтері бойынша ауадаы ша, алыан блшектер, сіресе, млшері 10 мкм (РМ10) болатын са блшектер трындарды денсаулыына сер ету дегейі бойынша, атмосфералы ауаны ластайтын алдыы атарлы ластаушы заттарды атарына жатады.

ылыми дебиеттерде алыан блшектерді екі фракцияларын – PM10 жне РМ2,5 (РМ – аббревиатура аылшын тілінен аударанда particulate matter-яни, алыан блшектер) ажыратады. Оларды жай алыпты кзге крінетін шадардан айырмашылыы атмосфералы ауаа кез-келген отынды жаан кезде тседі. Сонымен бірге, млшері те са жне ауада за саталатын асиетке ие, осыан байланысты адамны тменгі тыныс алу жолдарына, яни, бронх пен кпе альвеолаларына енеді [2, 3].

азастан Республикасыны (Р) айматарында трылыты мекендерді ауасында PM10 жне РМ2,5 ша фракцияларына баылау жргізілмейді. Сонымен бірге, Р задылы жаттарында ша фракцияларына байланысты нормативтер енгізілмегендіктен, атмосфералы ауаны сапасына гигиеналы баылау жргізілмеуі мселені иындатып отыр. Ал, Европалы Ода пен АШ елдерінде ша блшектерін нормалау тек дисперстілік фракциялары бойынша ана жргізіледі [3].

Біра та, осыан арамастан, атмосфераны ластануын интегралды баалау кезінде мына есептеу дістерін жргізу ажет [4]:

РМ10 = 0,55 х TSP РМ2,5 = (0,33-0,36) х TSP, где

TSP – алыан блшектерді жиынтыы;

0,55 и (0,33-0,36) – коэффициенттер

Осы дісті олдана отырып, біз Р алаларындаы алыан блшектерді жалпы жиынтыынан (PM10 и РМ2,5) ша фракцияларыны орта жылды концентрацияларын есептеп шыарды. (1-нші кесте).

Атмосферадаы ша блшектеріні респирабельдік фракциялары шін гигиеналы нормативтер Ресей Федерациясыны (РФ) регламенттерінен алынды.(Гигиеналы нормативтер ГН 2.1.6.2604-10).

Болжамды мониторинг.

Экологиялы болжау дерісі келесі реттілікпен жзеге асырылады:

1. оршаан орта параметрлеріне сараптама жасау. Бл табии шарттарды, жобаланудаы нысанны жмыс істеу жадайында орналасуы жне азіргі жадайда зге де шаруашылы тіршіліктерді нтижесіндегі технологиялы жктемелерді баалауды амтиды.

2. Жобаланудаы нысанны оршаан ортаа серін, оны масаты мен еркшеліктеріне, залал келтіруші заттарды асиеті мен шыымына, сонымен бірге ортаны рылыс жру серінен згеру болжамы туралы мліметтер.

3. Нысанны серіне душар болатын экологиялы жйені параметрлері мен оны рамдас бліктеріні шекараларын анытау (табии ортаны рбір рамдас блігіне ыпал ету жадайын баалау кезінде жасалынады).

4. Жобаланудаы нысанмен серлесудегі табии рамдас бліктерді жеке дара маыздылыын анытау.

5. Жобаланудаы нысанны оршаан ортамен серлесуіні болжамын жасатау.

Верификация – болжауларды шынайылыы мен анытыыны баалануы жасалады.

Ауаны ластануына болжамды жасарту рылыс ауданыны ауа бассейніні ластануыны болжамын даярлау шін келесі мліметтер аныталынан болуы тиіс:

• рылыс ауданыны физика-географиялы жне табии-климатты (1-кестеге сйкес толтырылатын) шарттары (орналасу орны, климатты жне зге де параметрлер);

• Жобаланудаы нысан туралы мліметтер (ксіпорынны уаттылыы, негізгі ндірістерді тізімі, технологиялы параметрлер жне сипаттамалар), негізгі нім трлеріні зіндік ны, жмыс істейтін адамдарды саны. ндірілетін німдерді атаулары жне энергиятасымалдаушыларды трлері;

• Ауа бассейніні фонды ластануыны млшері (адаалауда болатын заттарды тізімі, оларды концентрациясы, ауаны ластау ммкіндігі зор болатын айнар кздер жайлы мліметтер жне т.б.).

• Жобаланудаы нысанны ластаушы заттарды бліп шыаруыны айнар кздеріні сипаттамасы.

• Нысанны йымдастырылмаан айнар кздерінен жне газдарды тазарту ондырыларынан шыаннан кейін атмосфераа тскен залалдаушыларды рамы мен млшері жайлы мліметтер.

• Болашата ауданны згеде инфрарылымдарынан атмосфераа тсетін ластаушы заттарды рамы мен млшері туралы мліметтер.

Беткі жне жерасты суларыны жадайын болжау

Объектіні ауданыны беткі жне жерасты суларыны жадайына сер етуін болжауды жасау шін келесі мселелер аныталуы керек:

- жобаланудаы объектіні сумен амтамасыз ету немесе одан суды алып кетуді амтамасыз ету шін сулы объектілерді гидрологиялы, гидрогеологиялы жне гидравликалы мінездемелері (характеристики);

- азіргі уаыттаы беткі жне жерасты суларыны залалдану дегейі;

- жобаланудаы объектіні суды олдану жне суды жіберу клемі;

- объектіні суоймалары мен аынды суларыны орналасу орындары;

- берілген уаыт аралыында ауданны басада суды олданушыларыны олданатын су млшерлері;

- рамы жне залалдаушы заттарды негізгі трлері, оларды концентрациясы мен ауіптілік класы крсетілген латырлып шыарылатын аынды суларды млшері;

- сулы ортаны жадайына сер ететін объектіні басада рылымдарыны тастанды суларыны орналасуы мен оларды техникалы мінездемелеріні крсеткіштері;

- жобаланудаы объектіні сер етуіндегі айматарыны беткі тосымдарыны параметрлеріні згерістері;

- белгіленген уаыт аралыында ауданны басада объектілеріні зендер мен су оймаларына латыратын тастанды суларыны рамы мен млшері немесе сулы объектілерді залалдануларыны келешектегі фонды дегейі;

- арастырылып отыран айматардаы суды адаалау мекемелеріні суды олдану режиміне оятын талаптары.

Болжам жасау шін сушаруашылы балансын (СШБ), ауданны инфрарылымыны згерістеріменен объектіні эксплуатациялауа байланысты берілген уаыт аралыында суды олдану режиміні згергендегі келешектегі суа деген сранысты білу аса маызды.