Азастан­даы Жібек жо­лы.

Б. з. б. II асыр­да лы Жібек жо­лыны са­уда дип­ло­мати­ялы бас­ты жо­лы ретінде аты шыады. лы Жібек жо­лы Ал­тай, Па­мир, Тянь-Шань, Сыр­да­рия, му­дария жерімен ткен. Жібек жо­лыны тар­мата­ры V-VII асыр­ларда Жетісу, Отстік азастан жер­лерін ам­тыан. Жібек жо­лыны бойын­да Та­раз, Ба­ласан, Бха­ра, Са­маран, Сай­рам, Са­уран, Оты­рар, Сыана, Мерв, Тал­хиз, ргеніш, Ис­пиджаб, Шаш. Ве­сидж, Шауар т. б. ірі ор­таасыр­лы ала­лар ор­на­ласан. Кейіннен XI­II-XIV асыр­ларда Жібек жо­лыны са­яси-эко­номи­калы маызы артан.

Жібек жо­лы баыты: Ху­ан­хэ зені – лы ытай ораны­ны ба­тысы – Іле зені – Ыс­тыкл. Бірне­ше са­уда жол­да­ры алып­та­сып, да­мыды.

Ла­зурит жо­лы: Ба­дах­шан та­уы – Иран – Ме­сопа­тамия – Мы­сыр – Си­рия-ытай.

Неф­рит жо­лы: Жар­кент­да­рия – Шыыс Тркістан – ытай.

Да­ла жо­лы (б. з. б. 1 мыжыл­дыты ор­та­сы).

Жібек жо­лын­даы та­уар­лар.

Жібек жо­лыны алашы негізгі та­уары ытай жібегі болан. ытай жібегі осы жол­мен Ба­тыса жеткізіліп тран. Кейіннен Ба­тыс пен Шыыс­ты баса та­уар­ла­ры та­сылан (кміс, ал­тын, тлпар, тйе, бркіт, ар­шыа, піл сйегі, жеміс-жи­дек­тер, эк­зо­тика­лы адар т. б.). Жібек ал­тынмен тееліп, ха­лыара­лы ва­лютаа ай­налан. Жа­лаы мен арыз­ды жібек­пен тле­ген.

Жібек жо­лыны маызы.

Жібек жо­лы азастан мен Ор­та Ази­яда мде­ни-эко­номи­калы жадай­ды рлеуіне ыпал етті. Жал­пы, Жібек жо­лымен 2000 жыл­дан ас­там уаыт бойы са­уда ке­ру­ен­дері жрген. Жібек жо­лымен шыыс­тан буд­да, ба­тыс­тан хрис­ти­ан діні та­ралан. Жібек жо­лы – са­уда жо­лы ана емес, кшпелі оты­рышы ха­лытар мде­ни­етіні да­му, та­ралу жо­лы.

Монолдарды аза жерін басып алуы жне лыстарды рылуы.

Шыыс­хан Шыыс Еуро­па мен Ал­дыы Азияа жол аша­тын Ор­та Азия мен азастан­ды жа­улап алу жо­рыына жан-жаты зірленді. Бл шін ол мсыл­ман кпес­терінен, моол­дарды ол ас­тында болан босын­дардан млімет­тер алып, араытай­лар мем­ле­кетіні, со­дан кейін Хо­резм ша­хын­даы ішкі жадай мен ске­ри кштер ту­ралы де­рек­терге аныты, со­ны негізінде ой­лас­ты­рылан іс-имыл­ды бадар­ла­масын жа­сады.

Шыыс­хан азастан мен Ор­та Азияа жо­рыты Жетісу арылы жргізбекші бол­ды. з ба­сыны же­ке жа­уы най­ман­ны ха­ны Кшлік хан­ды талан­дап, бай ала­лары бар Жетісу­ды зіне ара­ту шін оан 1218 жы­лы Же­бе но­ян бас­таан скер то­бын жіберді.

Жетісу­ды Шыыс­хан скері ар­сы­лысыз оай ба­сып ал­ды. Жетісу­ды баын­дыран­нан кейін Шыыс­ханны Муере­нахра, сол кез­де бкіл Ор­та Ази­яны би­леп отыран Хо­резм мем­ле­кетіне ар­сы жо­рыа жо­лы ашыл­ды. 1218 жы­лы кктем­де Шыыс­хан Ор­та Азияа са­уда ке­ру­енін жіберді. 500 тйеден тра­тын ке­ру­енінде моол жан­сызда­рын осып есеп­те­ген­де бар­лаыы Кп ада­мы бар ке­ру­ен 1218 жыл­ды жа­зын­да Оты­рара келіп жетті. Оты­рар­ды би­ле­ушісі айыр­хан Инал­шы кпес­терді тышы­лы жа­сады деп кдіктеніп, олар­ды лтіру­ге бйыр­ды. Шыыс­хан Хо­резм ша­хынан айыр­ханды стап бе­руді та­лап етті. Біра Хо­резм ша­хы бл та­лап­ты орын­да­мады, Шыыс­хан жібер­ген елшілерді лтіру­ге мір берді. «Оты­рар апа­ты» деп ата­латын бл та­рихи оиа Шыыс­ханны Хо­резм­ге ар­сы соысын тез­детті.

Ор­та Ази­яны баын­ды­ру шін Шыыс­хан зіне туелді ел­дерден алан жа­сатар­мен оса жал­пы са­ны 150 мыа дейін ада­мы бар алы ол­ды бас­тап шыты. Хо­резмні ша­хы Мхам­мед моол­дара ар­сы труа дайын емес еді.

1219 жы­лы ыркйек­те Шыыс хан­ны 111 мы скері Оты­рар ала­сын ор­шай­ды. Бл алы ол­ды Шыыс хан­ны лда­ры Шаатай, ге­дей басара­ды. Бір ай­ды ішінде Шыыс хан скері Оты­рар­ды ала­ды. йгілі кітап­ха­на ртеніп, ха­лы кптеп ыры­лады. айыр хан­ны де­несіне ерітілген кміс йып, азап­тап лтіреді. 1219–1220 жыл­да­ры Шыыс­ханны лда­ры Бха­ра, Са­маран, Сыана, Са­уран, Бар­шынкент, Жент, згент ала­ларын баын­ды­рады.

1221 жы­лы Шыыс хан скері Хо­резмді, Ор­та Ази­яны жа­улап ала­ды. Осы­дан кейін Шыыс хан скер­лері пар­сы, Ауанс­тан, орыс, Дешті-ып­ша жер­лерін жа­улап ала­ды. 1224 жы­лы Ертістегі Шыыс хан ор­да­сына ай­та ора­лады. 1219–1224 жыл­дар ара­лыын­да Шыыс хан азастан мен Ор­та Ази­яны жа­улап алып, з им­пе­ри­ясы­ны ра­мына оса­ды.

1238 жы­лы Бха­рада Махмд та­раби бас­таан ктеріліс Шыыс хан ол ас­тындаы ха­лытар ктерілісіні е ірісі бо­лады.