Оан мен Хиуа феодалдарына арсы крес
Жаножа Нрмхамедлы зіні бкіл мірін Арал маы азатарыны туелсіздігі жолындаы креске арнады. Жаножа Кішкене шекті руыны басшысы еді. Рулас туыстары оны жеке басыны батылдыы, ерлігі жне аармандыы шін рмет ттты. Оны длей ара кші де, ат лаында ойнайтын шебер шабандоздыы да бар еді. Сыр бойыны азатары оны аылды рі ділетті би ретінде таныды. Батырды згелерден бір ерекшелігі ол дінге берілген иманды кісі еді. Белгілі алым рі оам айраткері М. Тынышбаев ол туралы былай деп жазды: «Барлы ш жзге орта батыр рі би, азатарды бостандыы жолындаы ататы крескер Жаножа батыр орыстарды да, хиуалытарды да, оандытарды да мойындамады».
Атап айтанда, батыр хиуалытара баынбады. Кп шайастарды бірінде ол зіні соына тсіп, уып келе жатан хиуа жасатарын жалыз зі тас-талан етіп жеіп шыады. Сол жолы зі де 8 жерінен жаралы болады. Осы бір жрек жтан ерлігі шін халы оны адір ттып, сый-рметке бледі. 1835 жылы ол Хиуаны Бабажан бекінісін шауып алды. Жаножа ол астындаы адамдара діл басшылы етті, олара ата талаптар оя білді. Параорлар мен рыларды лім жазасына кесті. Ол арапайым дене ебегінен ешашан бас тартып крген емес. Жаножа батыр егін даласында, тоан рылысында, ары-атыз, канал азуда да з руластарымен бірге аянбай ебек етті. Оны ата-даы бкіл аза даласына жайылды. Жаножа Кенесары асымлымен туысты арым-атынас орнатты. Хан оны ызына йленді. Ататы батыр XIX асырды бірінші жартысында Хиуаны ата тепкісіне арсы крескен хан Арыназы білазылыны ісін жаластырып, ала алып барушы болды.
1836 жылы Жаножа жауынгерлерімен бірге Хиуа скерлеріне арсы креске шыып, оларды ірі бекініс-амалы Бесаланы тас-талан етіп иратты. 1843 жылы Жаножаны жасаы Хиуаны уадариядаы бекінісіні де тас-таланын шыарды, ал 1845 жылы Хиуаны рамында екі мы сарбазы бар ірі жасаын ойсырата жеді.
Жаножа оан хандыыны Сырдарияны тменгі аысы бойындаы Жааоран, Кмісоран, Шыморан жне осоран сияты скери бекіністеріне де шабуыл жасады. Ол Кенесары асымлыны скери жасатарымен белсенді байланыс жасап трды. 1845 жылы Жаножа батыр Кенесары ханны тініші бойынша Соза скери бекінісін басып алуа атысты.
1847 жылы ктерілісшілер Сырдарияны сол жа бетіне тіп, Хиуаны жне бір бекінісін — Жаааланы басып алып иратты. Батыр мен оны жаын серіктері хиуалытар брын азатардан тартып алып кеткен 3 мы тйені, 500 жылыны, 2 мы мйізді ірі араны жне 52 мы ойды айтарып алды.
Кейінірек Жаножа батырды оан хандыымен кп жыла созылан тартысты оиалары басталды. оандытар 1851 жылы азатарды кп малын кшпен айдап алып кетті. Жаножа батыр Амешітке дейін жоры жасады, оандытарды скери жасаын таландады, осоран бекініс-амалын басып алды. Жергілікті азатар оан езгісінен азат етілді.
Батыр Хиуа мен оана арсы кресіп жрген кезде Орынбор жатан Маыстауды басып тіп, Сырдарияны бойлап, Ресей империясыны скери жасатары ілгері жылжып келе жатты.
52. азастанны Ресейге осылуыны аяталуы.лы жзді Россияа осылуы.лы жз Россия оластына Кіші жз бен Орта жзден кейін тті. Йткені XIX асырды 20 жылдары лы жзді бір блігі Орта жне Кіші жздерді Отсті айматары Хиуа жне оан хандытарды иелегінде болды. Бл ірдегі халытарды Хиуа, оан, Бхар хандытары ыспаа алуды кбейтті. Хиуа, оан, Бхар хандытары Каспий теізі жаалауларынан Жетісуа дейінгі жерлерге шабуылдап отырды. сіресе Хиуа ханы Мхаммед–Рахымны 1812, 1816, 1820 жылдардаы шабуылдары жойын болды. 1820 жылы Хиуа ханы 2000-а жуы аза ауылын аяусыз ырып жойды.1821 жылы Орта Азия хандытарына арсы Тентектре басаран аза шаруаларыны озалысы басталды. Ктерілісшілер саны 10 мынан асып, Тркістан, Шимкент, улисата, Сайран ірін амтыды. Ктерілісті халыты сипатынан шошынан феодалдар опасыздыпен оан жаына шыып ктеріліс атыгездікпен жаншылды.Отстік азастан, Жетісу іріндегі халытарды Россия мемлекетімен сауда экономикалы атынастары баран сайын кеейе тсті. Осындай себептерді брі лы жз халытарыны Россия империясына осылуын тездетті. 1817 жылы слтан Сйік Абылайханлы басаран 66 мы адамнан тратын жалайыр руы Россия империясыны рамына осылды 1825 жылы лы жз жерінде Россия империясыны Алатау, апал, Лепсі сияты скери бекіністері салынды. 1825 жылы 50 мы халы бар йсін болысы Россия мемлекетіні рамына осылды. 1851 жылы 7 шілдеде подполковник Карбышев отряды оан хандыыны басты тірегі Таушубек бекінісін антгіссіз басып алады.1853 жылы – Амешіт аласыны Россияны оластына аратылуы орыс скерлеріні Іле бойымен жылжуына жол ашты. Осы кезден бастан Амешіт бекінісі Перовск деп аталды. 1853 жылы 2 суірде Батыс Сібір генерал-губернаторы Гасфортты тапсыруы бойынша Кксу жне Іле аралыында Іле бекеті салынды.
1854 жылы кктемде пристав М.Д. Перемышельский отряды Алматы деген жерде Верный бекінісіні негізін алады. Сол жылы Верный бекінісіне 470 солдат оныс тепті, ал 1855 осы бекінісіне Сібірден 500-ге жуы отбасы оныстанды. Верный бекінісі салынуы 1855 жылы ырызды Бы руыны Россия билігін мойындауын тездетті. 1855 жылы лы жз приставы резиденциясы апалдан Верныйа ауыстырылды.
азастанны Россияа осылуыны аяталуы.Патша кіметі Отсті азастан ірінен оан хандыын ыыстырып, з баылауына алу шін скери имылдарын кбірек йымдастыра бастады.1859 жылы лы жзде трызылан астек бекінісі Россияны тірегі саналып, оан ханыны шабуылдарына тосауыл болды. Шу алабынан полковник Циммерман тобы шабуылдап, 1860 жылы 26 тамызда Томаты, 4 ырйекте Пішпекті алды. 1860 жылы 27 азанда зынааш тбінде Алатау округіні билеушісі Г.А.Колпаковский басаран орыс отряды оан скерін жееді. Бл шайаста 400-ге жуы оан сарбазы аза табады, ал орыстар – 2 адамнан айрылды Сйтіп, XIX асырды 30 жылдарынан басталып, 1,5 асыра созылан аза еліні Россия рамына осылу процесі – лы жзді Россия империясыны рамына енуімен аяталды. XIX асырды 60 жылдарында аза жері тгелдей Россия отарына айналды.