Азастан саси партиялар ме ноамды озалыстар
1917-1920 жылдар аралыында болан саяси-леуметтік оиалар. 1917 жылы апанда Петроградта жмысшылар мен солдаттарды ктерілісінен кеін монархия лап, республика орнады да, оамды-саяси жадай тбірімен згерді (. Апан рефолюциясы). Уаытша кмет аза халыны 1916 жылы лт-азатты ктерілісіне атысушылара кешірім жариялады, оларды жазалау тоталды. Сондай-а, ктерілісті жазалаушылара да кешірім жасалды. оамда азатты келісім орнатуа жадай туызылып, ке клемде саяси бостандытар берілді (сз, баспасз бостандыы, саяси партиялар ру, т.б.). .Бкейхан жетекшілік еткен интеллигенция кілдері Уаытша кімет рамында жауапты ызметтер атарып, лтты-демократиясы Алаш партиясын руа кірісті. Кп кешікпей Уаытша кіметті жер-жердегі органдарымен атар жмысшы, солдат жне шаруа кеестері рылды. Петроградта жне Ресейді орталыындаы аудандарында оскімет орнады, ал азастан кпкіметтілік жадайында алды. йткені 1917 жылды наурыз-маусым айларында азастанда билікке Уаытша кіметті жергілікті органдары, кеестер, жергілікті Алаш партиясын рушылар, Жетісу, Орал, Орынбор, Сібір аза скерлерін билеуші органдары, т.б. таласты. Саяси кштер топтала бастады. Атап айтанда ошылдара негізгі мшелері кадет партиясынан ралан Уаытша кітетті жергілікті к-ттері, казачество билеушілері жатты. Аралы (центристік) лагерьді олдаушылар эсерлерді ыпалындаы жергілікті кеестер жатты. Олара майданны ара жмысынан айтан аза жігіттері мен майдангерлер осылды. Жер-жерлерде жмысшылар мен оушы жастарды омды-саяси йымдары ылып, саяси мселелерге араласа бастады. Мысалы, Верныйда Мсылман жмысшыларыны біріккен одаы, Омбыда Бірлік, Петропавлда Талап, Семейде Жанар, Меркеде аза жастарыны революциялы одаы, т.б. рылды. 1917 жылды 4–5 шілдеде Петропавлда Уаытша кімет большивиктер йымдастыран ереуілді аруды кшімен басты. В.И.Ленин мен оны серіктерін ттындауа бйры берілді.1917 жылды 11 шілдеде оскіметтілік жойылып, ресми билік тгелдей Уаытша кіметке кшті. Алаш басшылары саяси жадайлары крт згеруіне байланысты 21–26 шілдеде Орынборда бірінші жалпыаза съезін шаырды. Съезде Алаш партиясы дербес саяси йым ретінде айта рылды. 1917 жылы тамыз-ыркйек айларында Орталы Ресейде Корнилов блігіні таландалуы монархияшыл кштерді лсіретті. Уаытша кімет прменді рекет жасай алмай беделінен айырылып алды. Блікті басуда белсенділік крсеткен большевиктер ебекшілерді олдауына сйенді. Осы кезде зін аза Социалистік партиясы деп атаан ш жз партиясы рылды. Оны ксемі К.Тоысов, белсенділері Ш.лжанов, .Досов, М.йпенов, т.б. болды. Кп замай олар Алаш партиясыны басты сынаушыларына айналып, большевиктер жаына шыты.
20 ж.ж -нны оамды саяси мірінде шаруаларды баралы йымдары : осшылар одаы, шарком жне жмжерорман одатары маызды орын алды . Бл одатар бір жаынан Кеес кіметі мен Коммунистік партияны , екінші жаынан миллиондаан шаруалар барасыны арасындаы байланыстырушы буын болып табылды . 20 ж.ж -нны оамды саяси мірін айтанда айылы ерекшелігі мынада болды : Осы кезден бастап сталинизмні идеологиялы аппараты халы зердесін жоюа , бл зердені иелері лтты интелегенцияны крнекті кілдерін ыруа баытталан ке клемді шаралар жргізе бастады . 20 ж.ж екінші жартысында -нны оамды саяси мірі крт згерді . 1925 ж. Желтосанда ткен лкелік партия кіметіні V конференциясыны Ауылды кеестендіру туралы шешімі тап кресіні шыл шиеленісінуіне трткі болды . Республикада Кіші азан ткерісін ткізу шін идеологиялы негіз жасалды , бл кшпен жымдастыру жне 1937-38 жж . жаппай жазалау дуірінде аза халын ла есітпеген айы асіретке шыратты . 1937-38 жж. -нны крнекті мемлекет жне оам айраткерлері Т. Рыслов , Н. Нрмаов , С.ожанов, О. Жандосов , А. Асылбеков , Ж. Сдуаасов З. Треожин жне баса да кптеген адамдар тірік жаламен жазаланды . . Бкейханов , А Байтрсынов , І . Жансгіров , Ж. Шанин т.б. жазысыз жазалауды рбаны болды. Сйтіп 20 – жж. мен 30-жж. оамды саяси мірді барлы саласында бекіді .лкедегі леуметтік экономикалы згерістер , азастана Одатас республика дрежесін беру , мдени рылыстаы , халы аарту ісіндегі жне ылымдаы табыстар тоталитарлы жйені ата идеологиялы ыспаында тті . міне, осыны брі азастанны КСРО рамында болаша даму жолын айындап берді
20. бас. аз\ы саяси партиялар мен озалыстар.Тыл жмысшыларыны орыс жмысшыларымен , орыс жмысшыларымен , солдаттармен арым атынаста болуы оларды саяси санасыны суіне ыпал етті . Олар туан жерлеріне трлі саяси партияларды мшесі болып оралды . Мыс: Верныйда- «ара жмысшылар одаы » (жетекшісі Жсіп Бабаев ) Сергипілде (Аягз)- «Солдаттарды орыс мсылман йымы » Петропавлда –«Жас арбакештер йымы » Жастар йымдары рылып , белсенді жмыс жргізді : улиеата мен Меркеде –«аза жастарыны революцияшыл одаы » , Амолада- «Жас аза » йымы , Петропавлда- «Талап» йымы Спасск зауытында –«Жас жрек » йымы , аза зиялылары ран озалыстар 1905 жылы- «Алаш» озалысы , 1917жылы – «Алаш » партиясы . леуметтік негізі капиталистік даму жолына баыт алан зиялылар . Масаты аза халын отарлы езгіден азат ету , Автономиялы лтты мем-т ру . Баыты – реформистік капитализм жолы . Жетекшісі - лихан Бкейханов . Мшелері : А . Байтрсынов , М. Дулатов , Ш. дайбердиев , М. Тынышпаев , . арашев , С. Торайыров , Х. аббасов , . Ермеков , аайынды Досмхамбетовтар . «Алаш» партиясы жетекшілері азан ткерісін , аза мемлекеттігін кеестік негізде ру идеясын абыламады . 1917 жылы кз –«ш жз» партиясы рылды . Жетекшісі – Клбай Тоысов . Масаты большевиктік баыт стау . 1917 жыл- Апан ткерісінен кейін Семейде , Петропавлда , останайда , Оралда , скеменде Кадеттер йымы рылды . Масаты : блінбес , бірттас Ресей конс. Монархиясын ру , оныстандыру саясатын ру . 1917жылы кктем - лкеде эсерлер йымы рылды . Масаты: Жерді шаруалара беру , жер бкіл халыты меншігі ранын ктеру . Патша кіметіні отарлау саясатын айыптау . Апан ткерісінен кейін аза лкесінде кппартиялы жйе рылды . Билік жолында крескен партиялар мен аымдар дадарыстан шыуды алуан бадарамаларын сынды.